نگاه نوگرا به فلسفه داشته باشیم

هرساله به مناسبت روز جهانی فلسفه، شخصیت‌ها، موسسات و مراکز علمی کشور سعی می‌کنند از زوایایی نو به این علم بپردازند. سعی می‌شود در این مختصر نکاتی درباره فلسفه در حوزه‌های علمیه بیان شود.

۱. فلسفه بعد از انقلاب اسلامی و به‌خصوص سال‌های اخیر با تلاش و مجاهدت‌های فراوان شخصیت‌های کم‌نظیری همچون علامه طباطبایی، شهید مطهری و برخی اندیشمندان معاصر از رشد و نمو خوبی برخوردار شده است و تاکیدات رهبر معظم انقلاب، بر گسترش دانش فلسفه و توسعه مراکز علوم عقلی افزوده و امید است دانش فلسفه با تکیه بر موضوع و چارچوب این علم به حرکت موثر خویش ادامه دهد.
۲. نگاه‌های افراطی و تفریطی به این علم همواره از گسترش و کاربست بیشتر آن جلوگیری کرده و آنچه اهمیت دارد، حرکت بر محور اندیشه‌ورزی فلسفی و تفلسف مصطلح است. متاسفانه نگاه حداقلی و تفریطی و به تعبیری فلسفه‌ستیزی در حوزه علمیه، فرصت استفاده از این علم را میان حوزه‌های علمیه گرفته و آن را دستمایه قلب و تحریف افکار غیرصحیح قرار می‌دهد. از طرف دیگر، نگاه حداکثری به فلسفه و خارج شدن از موضوع علم و روش‌شناسی استدلال آن موجب اثبات ناکارآمدی و کم فایده بودن آن در انظار عمومی می‌شود. توجه به تفاوت علوم، هدف و غایت هر علم و کارکرد‌های مختلف علوم انسانی، ما را از دایره افراط و تفریط دور می‌کند.
۳. فلسفه‌خوانی و نظام تعلیم فلسفی در حوزه‌های علمیه نیازمند اقناع و فرهنگ‌سازی توسط دست‌اندرکاران است. این علم با دقت‌ها و ظرایف علمی و نیازمندی فهم آن به استعداد و توانایی بدون هیچ‌گونه اقناع و تبیین در برنامه علمی عموم طلاب قرار گرفته و این مسأله، موجب چالش‌های علمی و انگیزشی در فهم فلسفه شده است. طلاب سطوح مقدماتی و تخصصی عموما با اهداف و کاربست‌های علمی فلسفه در کشف حقایق و کشف معارف اسلامی آشنا نمی‌شوند و این مهم‌ترین ضربه به دانش فلسفه است.
۴. فلسفه همانند دانش‌های مختلف و گوناگون با سبک‌ها، قرائت‌ها و تبیین‌های مختلفی مواجه شده است. حیات دانش به تعامل قرائت‌های مختلف علم شکل می‌گیرد و متاسفانه یکی از نقاط آسیب فلسفه در حوزه‌های علمیه، برجسته کردن و رواج یک‌سویه برخی قرائت‌های فلسفی است که این رویکرد، چالش بزرگی در فهم مبانی فلسفه، انقطاع از تراث و افکار گوناگون فلسفی و به‌نوعی منجر به استبداد علمی می‌شود.
۵. دانش کلام که به تعبیر رهبر معظم انقلاب (حوزه علمیه اسلام و حوزه علمیه اهل‌بیت علیهم السلام در درجه اول حوزه کلام و بعد حوزه فقه بوده است و بزرگان فق‌های ما متکلمین بوده‌اند) از اهمیت به سزایی در دفاع از عقاید و تبیین معارف اهل‌بیت علیهم السلام برخوردار است. یکی از خلط‌ها و اشتباهات روش یکسان دانستن دانش کلام و فلسفه اسلامی است که این مسأله ظلم به دو دانش و تراث علمی شیعه است.
آنچه در حوزه‌های علمیه از گذشته رواج داشته است و میراث ارزشمند شیخ طوسی، شیخ مفید، علامه حلی، میرحامد حسین، شرف‌الدین و علامه امینی و… است، تلاش و مجاهدت بزرگان در دفاع اعتقادات اصیل تشیع در چارچوب علم کلام است و گسترش فلسفه در سال‌های اخیر نباید به انکار روش و هویت علم کلام منجر شود.