آغاز عصر جدید رقابت قدرت‌ها در فضا؛ آیا ناسیونالیسم ایستگاه فضایی بین‌المللی را نابود می‌کند؟

ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) که از سال ۱۹۹۸ به دور زمین می‌چرخد، یک پروژه چندجانبه است که همکاری پنج آژانس فضایی از سراسر جهان را در بر می‌گیرد. این ایستگاه بین‌المللی تاکنون هزاران آزمایش انجام داده و به ابرقدرت ها کمک کرده تا راه‌های ارتباطی را باز نگه دارند، حتی زمانی که روابط آنها بر روی زمین سرد بوده است.

با این حال، مشخص نیست که آیا ایستگاه فضایی بین‌المللی حتی به تاریخ پایان عمر پیشنهادی که ناسا که آن‌ را  سال ۲۰۳۱ اعلام کرده بود، برسد یا خیر. روسیه می‌گوید پس از سال ۲۰۲۴ ایستگاه فضایی بین‌المللی را ترک خواهد کرد و ایستگاه فضایی خود را خواهد ساخت. 

در صورت عقب‌نشینی روسیه و راه‌اندازی ایستگاه فضایی جدید، معادلات دیگری در این عرصه رقم خواهد خورد. پس این سوال مطرح می‌شود که سقوط ایستگاه فضایی بین‌المللی چه چیزی در مورد افزایش درگیری در فضا به ما می‌گوید؟

منشا ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS)

نخستین ایستگاه فضایی جهان، سالیوت ۱، توسط اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۷۱ به فضا پرتاب شد. ایالات متحده نیز در سال ۱۹۷۳ با Skylab سرنشین‌دار خود، از این مسیر پیروی کرد.

با این حال، دهه‌ها جنگ سرد و مسابقه‌های فضایی با انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ پایان یافت و در آن سال رقبای سابق گرد هم آمدند تا روی ایستگاه فضایی بین‌المللی کار کنند.

دکتر ماریل بوروویتز، کارشناس مسائل سیاست فضایی و دانشیار مؤسسه فناوری جورجیا، استدلال می‌کند که ایجاد و تعمیق روابط بین‌المللی احتمالا مهم‌ترین هدف ایستگاه فضایی بین‌المللی بود. او می‌گوید که انگیزه اصلی غرب برای ایجاد ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) «کار با متحدان بر روی یک پروژه بزرگ و از نظر علمی و فنی پیشرفته بود که در عین حال بتواند همکاری صلح‌آمیز با روسیه را تقویت کند.» 

بوروویتز تاکید می‌کند که این همکاری بین‌المللی با مزایای علمی و پیشرفت قابل توجهی در فناوری و قابلیت‌های اکتشاف انسان در فضا همراه بوده است.

این پروژه همچنین هزینه‌های کشورهای شرکت کننده را با تجمیع منابع آنها کاهش داده است.

• عقب‌نشینی مسکو از پایان زودهنگام همکاری با ناسا؛ روسیه «فعلا» در ایستگاه فضایی می‌ماند
• روسیه از مدل ایستگاه فضایی جدید خود رونمایی کرد

دکتر دیمیتریوس استرویکوس، رئیس پروژه سیاست فضایی LSE IDEAS و سردبیر سیاست فضایی، دلیل استراتژیک دیگری برای گنجاندن روسیه در پروژه ایستگاه فضایی بین‌المللی را برجسته می‌کند. او به یورونیوز می‌گوید: «پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این راهی برای آمریکایی‌ها بود تا دانشمندان و مهندسان روسی را درگیر این پروژه کنند و از به اشتراک‌گذاری فناوری حساس با کشورهای رقیب جلوگیری کنند.» 

افزایش هزینه‌ها و اهداف متفاوت

با توجه به مزایای علمی آن و کمک به تقویت همکاری‌های بین‌المللی؛ پس چرا از پایان کار ایستگاه فضایی بین‌المللی صحبت می‌کنیم؟

یکی از دلایل اصلی افزایش هزینه‌ها و تغییر اهداف استراتژیک است که در حال حاضر با زمانی که ایستگاه فضایی بین‌الملل برای اولین بار تاسیس شد بسیار متفاوت است. ایستگاه فضایی بین‌الملل به تنهایی برای ناسا حدود ۳.۸ میلیارد یورو (۴ میلیارد دلار) در سال هزینه دارد و آژانس فضایی اروپا (ESA) هزینه توسعه و راه‌اندازی ایستگاه فضایی بین‌المللی را در طول ده سال حدود ۱۰۰ میلیارد یورو اعلام کرده است.

یکی دیگر از مشکلات این ایستگاه فضایی پیر شدن آن است و همین مساله به افزایش هزینه‌های عملیاتی آن نیز منجر شده است. در حالی که تاریخ بازنشستگی ایستگاه فضایی بین‌الملل قبلا تمدید شده بود، در سال‌های اخیر، ایستگاه فضایی بین‌الملل از نشت هوا، خرابی نرم‌افزارها و هشدارهای آتش‌سوزی رنج برده است.

افزایش هزینه نگهداری ایستگاه فضایی بین‌المللی در حالی است که کشورها توجه خود را به پروژه‌های جدید معطوف کرده‌اند، مانند برنامه آرتمیس ناسا که وظیفه بازگرداندن انسان به ماه یا ارسال موشک به مریخ را بر عهده دارد.

تجاری‌سازی فضا و استفاده فزاینده از شرکت‌های خصوصی توسط ناسا نیز تاسیس یک ایستگاه فضایی بین‌دولتی جدید را بعید ساخته است. بر اساس پروژه Commercial LEO Destinations، ناسا تقریبا ۵۰۰ میلیون یورو به شرکت‌های خصوصی توسعه ایستگاه‌های فضایی غیردولتی اختصاص خواهد داد.

فضایی با سلاح بیشتر و رقابتی‌تر

با این حال، یکی دیگر از دلایل نابودی ایستگاه فضایی بین‌المللی این است که فضا اساسا بیشتر مورد مناقشه قرار گرفته است و به طور فزاینده‌ای توسط قدرت‌های رقیب مسلح می‌شود.

افزایش تنش‌ها و مبارزات ژئوپلیتیکی روی زمین به فضا نیز سرایت می‌کند. در حالی که ایالات متحده توانایی‌های ایستگاه فضایی خود را به شرکای خصوصی برون سپاری می‌کند، قدرت‌های فزاینده‌ای در حال توسعه ایستگاه‌های فضایی اختصاصی خود هستند.

چین که از سال ۲۰۱۱ از حضور در پروژه‌های مربوط به ناسا منع شده است، در حال ساخت ایستگاه فضایی Tiangong خود است. قرار است این ایستگاه تا پایان سال جاری به اتمام برسد.

پس از حمله پوتین به اوکراین و تحریم‌های وضع شده علیه روسیه، مسکو نیز تایید کرد که قصد دارد تا سال ۲۰۲۴ برنامه ایستگاه فضایی بین‌المللی را ترک کند تا ساخت ایستگاه فضایی خود را دنبال کند. البته مسکو می‌گوید راه برای حضور «کشورهای دوست» در این ایستگاه فضایی باز خواهد بود. 

در ماه سپتامبر، یوری بوریسف، رئیس فضایی روسیه که اخیرا به این سمت منصوب شده، ایستگاه فضایی بین‌المللی را «خطرناک» و برای هدف نامناسب توصیف کرد. وی گفت: «از نظر فنی، ایستگاه فضایی بین‌الملل از تمام دوره‌های گارانتی خود فراتر رفته است و در آینده یک فرآیند بهمن‌گونه از کار افتادن تجهیزات آن شروع می‌شود و ترک‌ها در تاسیسات آن ظاهر می‌شوند.»

تلاش‌های فضایی چین قدرت‌های فضایی دیگر مانند هند را هم بر آن داشته که برنامه‌های خود را برای ایستگاه‌های فضایی ملی تسریع کنند.

• پنج فضانورد فهرست جدید آژانس فضایی اروپا چه افرادی هستند؟
• ارسال برق از فضا به زمین؛ اروپا نیروگاه خورشیدی فضایی احداث می‌کند

دکتر راجسواری پیلای راجاگوپالان، مدیر CSST و دستیار مدیر سابق دبیرخانه شورای امنیت هند، می‌گوید شکی نیست که در آینده  فضا بیشتر مورد مناقشه قرار می‌گیرد.

با این حال، او همچنین می‌گوید که این افزایش مناقشه منجر به مشارکت‌ها و پیشرفت‌های جدیدی شده که پیش‌بینی آن‌ها در یک دهه پیش دشوار بود.

راجاگوپالان گفت: «این رقابت همچنین باعث ایجاد مقدار مشخصی از همکاری می‌شود، که در غیر این صورت ممکن است هیچ‌گاه شکل نگیرد، به عنوان مثال، کشورهای چهارگانه (آمریکا، استرالیا، هند و ژاپن) در مورد رقابت فضایی صحبت می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به امکان افزایش همکاری هند با ژاپن، ایالات متحده و استرالیا و نقش اصلی آن در شکل‌گیری صحبت در مورد هنجارها، قوانین و مقررات در فضا اشاره کرد.»

استرویکوس در این خصوص می‌گوید: «ما ممکن است شاهد ظهور دو اردوگاه باشیم، یکی به رهبری آمریکا و دیگری به رهبری چین و روسیه، نوعی حوزه نفوذ در فضا که مشخصه آن رقابت است.»

او می‌افزاید که برخلاف دوران جنگ سرد، امروز، قدرت‌های فضایی بزرگ با یکدیگر در این خصوص گفتگو نمی‌کنند و این کاملاً مشکل‌ساز است، اما به این معنا نیست که درگیری در فضا اجتناب‌ناپذیر است.

مسائل بزرگتر برای حل کردن در فضا

در حالی که نابودی ایستگاه فضایی بین‌المللی یکی از بارزترین نشانه‌های ورود ما به عصر متفاوتی از سیاست فضایی است، استرویکوس استدلال می‌کند که نباید اجازه دهیم که این موضوع ما را از مسائل بزرگ‌تر منحرف کند.

او گفت: «نگرانی اصلی من این است که چگونه تنش‌های بیشتر باعث افزایش بی‌اعتمادی بین قدرت‌های بزرگ فضایی می‌شود،  آن هم در زمانی که همکاری برای مقابله با چالش‌های فضایی جهانی مانند زباله‌های فضایی و همچنین رفتار مسئولانه ضروری است.»

باید دید که آیا تلاش‌ها برای حل تنش‌ها و مسائل مربوط به سیاست فضایی موفق خواهند شد یا مانند ایستگاه فضایی بین‌المللی، دوباره به زمین سقوط خواهند کرد.