خطبه حضرت زینب(س) و توصیف ویژگی‌های کوفیان

خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- عصمت علی آبادی: امروز پنجم جمادی‌الاولی سالروز میلاد با سعادت عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب کبری سلام الله علیها است. حضرت زینب (س) با احاطه کامل بر جریان‌های سیاسی، فرهنگی و تبلیغی منجر به سلطه و استبداد امویان، عمدتاً مشغول آگاهی بخشی مردم و رسوا کردن این خاندان بود.

او این رویارویی اسلام اصیل و اسلام دروغین را مواجهه اسلام و کفر می‌دانست و در این منظر، حقایق تاریخی را آشکار و روشن می‌کرد. از نگاه حضرت زینب (س) حوادث بزرگی مثل جنگ صفین، شهادت امام علی، امام حسن و امام حسین (ع) و اسارت خاندان نبوی همگی جز محصول عقده گشایی و خواری و حقارت خانواده ابوسفیان نیست؛ زیرا این خاندان، ضربه‌های مهلکی از آموزه‌های نظام اسلام خورده‌اند. آنان گرفتار انتقام کور تاریخی شده‌اند.

به همین دلیل حضرت زینب (س) در شیوه تبلیغی خود، به ویژه در خطبه‌هایش می‌کوشد ضمن بیان افتخار و عزت اسلام و خاندان نبوت، پرده از نفاق امویان بردارد و با استنادهای تاریخی خود، خاندان اموی را رسوا و ادعاهای پوچ و بی اساس آنها را در تاریخ برملا کند. حضرت زینب (س) تباهی، فساد و فسق آن خاندان را که به نوعی تداوم روحیه‌ها و هویت جاهلی است، آشکار می‌کند.

بر همین اساس برای واکاوی این مهم که مخاطبان خطبه حضرت زینب (س) در کوفه چه کسانی بودند و آنان را با چه عناوینی و چرا مورد خطاب قرار دادند با حجت الاسلام یاوری استاد حوزه و دانشگاه به گفتگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

حجت الاسلام یاوری در گفتگو با خبرنگار مهر، خطبه حضرت زینب (س) را در کوفه بسیار آتشین و با صلابت بیان و عنوان کرد: حضرت زینب (س) با ادبیاتی سلحشورانه به معرفی رفتار مردم کوفه در قبال واقعه عاشورا می‌پردازد. ایشان به دوگانگی رفتار و تبدیل شخصیت آنان تحت تأثیر حاکمیت جور اشاره کرده و در نهایت به جرم‌های ناشی از این فرایند تغییر عقیده آنان که منجر به شهادت خاندان رسالت است، اشاره می‌کنند. بنابراین، باید گفت که موشکافانه و با تشبیه سازی رفتار آنان در صدد هستند تا این موضوع را تبیین کنند که موضع آنان دنیاگرایانه و منفعت طلبانه بوده و برای خوشی در این دنیا، آخرت را فروخته و حقی را که می‌شناختند در مقابل آن ایستادند.

وی بیان کرد: زمانی که اشقیای کربلا اسرای خاندان عصمت و طهارت (ع) را وارد شهر کوفه کردند مردم در حالی خاندان رسالت را مشاهده می‌کردند که صدای گریه و زاری آنان بلند بود وقتی حضرت زینب (س)، این منظره را مشاهده کردند تاب نیاوردند تا گریه کسانی را ببینند که به پدرش امیرمومنان علی (ع) و برادرشان امام حسن (ع) خیانت کردند و با شمشیر به سوی امام حسین (ع) شتافتند تا ایشان را شهید کنند بر همین اساس به آنها فرمودند خاموش شوید.

وی با بیان اینکه حضرت زینب (س) در ابتدای خطبه خویش در شهر کوفه، کوفیان را مردمی مکار و حیله گر توصیف می‌کنند، گفت: ایشان در فرازی از این خطبه می‌فرمایند آیا گریه می‌کنید؟! هرگز اشک‌های شما نایستد و شیونتان آرام نگیرد؛ امام حسین (ع) درباره مردم کوفه می‌فرمایند بارالها کوفیان مرا فریب دادند و خدعه کردند و چنین نفرین می‌کنند «خدایا تو خود میان ما و گروهی که ما را فریب دادند و تکذیب کردند و آنگاه ما را خوار کرده و کشتند، حکم فرما». بنابراین یکی از بارزترین ویژگی‌های کوفیان در مقابل اهل بیت (ع) حیله گری بود.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: حضرت در این خطبه مردم کوفه را شایسته گریه کردن می‌دانند و علت آن هم این است که نواده رسول خدا (ص) را کشته اند و سپس آنان را نفرین می‌کنند و بعد به آنان هشدار می‌دهند که با این کارشان قلب رسول خدا (ص) را شکافتند و باعث خشم الهی شدند و از این کارشان اگر از آسمان خون هم ببارد جای تعجب ندارد و در نهایت آنان را از سرنوشت کافران آگاه می‌سازند اینکه خداوند در کمین آن هاست. این فرمایشات حضرت زینب (س) کوفیان را به یاد گذشته پست و کثیف و تاریخ سیاهشان انداخت که چگونه بارها مرتکب فریب و خیانت شده‌اند.

یاوری یکی دیگر از ویژگی‌های مردم کوفه را نفاق برشمرد و تصریح کرد: حضرت زینب (س) در این خطبه آن گریه و شیون مردم کوفه را با توجه به جرایمی که مرتکب شدند را نوعی نفاق و دورنگی مطرح می‌کنند. چرا که مردم کوفه همان کسانی بودند که در واقعه کربلا شرکت داشتند. درست است که زنان در واقعه کربلا به صورت مستقیم شرکت نداشتند اما همین زنان آن مردان را پرورش دادند و بعضاً راهی میدان جنگ کردند.

از جمله خصایص مردم کوفه، رها کردن عمل و چسبیدن به سخن است. آنها گروهی بودند که تنها، با رجز خوانی و شعارهای داغ در مجالس شب نشینی دل خوش می‌کردند، ولی به هنگام حرکت به سوی میدان‌های نبرد با دشمن در لانه‌های خود می‌خزیدند

وی افزود: اکثر مردم کوفه از همان دوران امام علی (ع) خود را دیندار می‌پنداشتند و به ظاهر مسلمان بودند و خود را مسلمان دو آتشه می‌دانستند طوری که هیچ گاه نماز و روزه شأن ترک نمی‌شد و حتی نقل است که از شدت سجده بر پیشانی و زانوانشان پینه بسته بود اما همین‌ها امام را به شهادت رساندند. بر همین اساس وقتی حضرت زینب آن گریه پر از نفاق را دیدند آنان را نفرین کردند و با قلبی سوزان از غم و اندوه و مصیبت دعا کردند که احوالی بر آنها بگذرد که چشمه اشکشان خشک نگردد و همراه با ناله و واویلا باشد. همچنین فرمودند مثل شما مثل آن زنی است که پس از آنکه پشمش را با قدرت می ریسد دوباره آن را باز کرده و پنبه می‌کند. حضرت زینب کوفیان را به زنی تشبیه نموده که رشته اش را پنبه می‌کرد و این تشبیه بر گرفته از قرآن کریم است.

این استاد حوزه و دانشگاه با استناد به کتب تفسیری ادامه داد: در کتابهای تفسیر قرآن کریم آمده است که زنی از قریش به نام ریطه دختر عمرو بن کعب همراه کنیزانش مقداری مو و پشم را از صبح تا ظهر می‌ریسید و با آن رشته‌هایی از نخ برای بافت پارچه آماده می‌کرد، آنگاه به کنیزان دستور می‌داد تمام آنچه را در طول این مدت ریسیده اند دوباره پنبه کنند و پیوسته کارش همین بود. آن زن در مرتبه اول چنان پشم را محکم می‌ریسید که گویی می‌خواهد با آن پارچه ببافد، ولی بعد از این کار دوباره آن را پنبه می‌نمود و بدین ترتیب پشم بعد از باز شدن و پنبه شدن بی قوت و استحکام خود را از دست می‌داد. وقتی حضرت زینب این مثل را برای کوفیان به کار می‌برند مقصودشان و کنایه ایشان آن است که مردم کوفه عهد و پیمان شکن هستند.

یاوری با تاکید بر اینکه مردم کوفه افرادی پیمان شکن بودند خاطرنشان کرد: از جمله خصایص مردم کوفه، رها کردن عمل و چسبیدن به سخن است. آنها گروهی بودند که تنها، با رجز خوانی و شعارهای داغ در مجالس شب نشینی دل خوش می‌کردند، ولی به هنگام حرکت به سوی میدان‌های نبرد با دشمن در لانه‌های خود می‌خزیدند. اصولاً افراد پر ادعا و پر حرف در عمل، افرادی ضعیف و ناتوانند، گویی تمام قدرت و استعداد خود را در زبانشان جمع کرده اند! ‬ لذا شاهدیم مردم کوفه‏ از امام حسین (ع) برای تشکیل حکومت حق و مبارزه با غاصبان حکومت دعوت کردند؛ لیکن آن حضرت با پیمان شکنی و سستی و بی وفایی آنها روبرو ‏شد.

وی کینه توزی را یکی دیگر از ویژگی‌های مردم کوفه دانست و تصریح کرد: حضرت در بخشی از این خطبه می‌فرمایند آیا در شما چیزی جز تکبر و خودستایی، سینه‌های پر از کینه، تملق‎گویی کنیزگونه و باطنی دشمنانه وجود دارد؟ آیا شما جز سبزی‌های روییده در منجلاب یا همانند گچ‌هایی بر گور مردگان هستید؟ چه بد کرداری را پیش فرستادید که خدا را از خود خشمگین ساختید و در عذاب، جاودانه شدید. آیا گریه می‌کنید و ناله سر می‌دهید؟ آری به خدا سوگند گریه کنید به خدا سوگند شما سزاوار گریه هستید. آری به خدا سوگند بسیار بگریید و اندک بخندید.

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه کینه توزی عواملی دارد، یادآور شد: کینه عبارت است از داشتن عداوت و دشمنی دیگری در دل و منتظر فرصت مناسب برای ابراز آن. در قرآن و احادیث موارد متعددی به عنوان عامل کینه ذکر شده که شامل بیماردلی، وسوسه‌های شیطان، توقعات زیاد، نداشتن فضیلت و سخن چینی و شوخی‌های بیجا و جدال و خرده گیری از دیگران است.

یاوری به ویژگی دیگر مردم کوفه در خطبه حضرت زینب (س) اشاره کرد و ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های مردم کوفه کارهای ننگ آور آنان و آلوده شدن به ننگ مبارزه با خاندان رسول الله (ص) است. حضرت در فرازی می‌فرمایند به ننگ و عاری آلوده شده‌اید که هرگز از دامان‌تان شسته نخواهد شد. چگونه این ننگ را خواهید شست که زاده پیامبر خاتم و کانون رسالت و سرور جوانان بهشت را که پناه شما در حوادث بود و حجت الهی بر شما و پیشوای سنت‌تان بود، کشتید؟ گناه زشتی مرتکب شدید، بدا به شما، از رحمت الهی دور باشید، تلاش‌تان هدر رفته و دستان‌تان از کار نیک بریده شده و در معامله زیان کرده اید. خشم خدا را خریدید و ذلت و خواری به نام شما زده شد.

وی افزود: همچنین ادامه دادند: «به راستی چیزی سخت و ناپسند آورده اید؛ نزدیک است که آسمان‌ها از این کردار شما از هم شکافد و زمین شکافته شود و کوه‌ها در هم شکسته و فرو ریزند.» می‌دانید چه جگری را از رسول‌خداˆ دریدید و چه پرده نشینانی را از حریم و حرمش بیرون کشیدید و چه خونی از او ریختید؟ کار شما هم‎چون زنی بد سیما، کم عقل و بسیار حریص است که زمین و آسمان را انباشته است. آیا شگفت‎زده می‌شوید که آسمان خون ببارد؟ «و عذاب آخرت سخت‌تر و خوارکننده‌تر است و آنان یاری نخواهند شد». مهلت‌های الهی شما را سبکسر نکند. چرا که پیشی گرفتن شما، خدا را شتاب‏زده نمی‌کند و بیم از دست رفتن خونخواهی ندارد. پروردگارت در کمین ما و آنان است».

این استاد حوزه و دانشگاه دنیا پرستی و رفاه طلبی را از دیگر ویژگی‌ها خواند و خاطرنشان کرد: مردم کوفه به دلیل دنیا پرستی و رفاه طلبی پیوسته به دنبال عذر و بهانه می‌گشتند تا از زیر بار جهاد، حتی در لحظات حساس و سرنوشت ساز، شانه تهی کنند اما آنجا که پای غنیمتی در کار بود، مرد میدان بودند و آنجا که سخن از ایثار و فداکاری و شهادت بود، به گوشه‌ای می‌خزیدند. مردم کوفه با وعده‌هایی که یزید داده بود عازم مبارزه با امام حسین (ع) شدند تا دنیای خود را آبادتر کنند.