پول‌پاشی دانش‌بنیانی در صندوق ۳۰۰۰ میلیاردی نوآوری و شکوفایی؛ چه کسانی وام‌های ارزان قیمت گرفته‌اند؟

آفتاب‌‌نیوز :

بر اساس آمار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال حاضر بیش از ۷۷۰۰ ش شرکت دانش بنیان در حال فعالیت هستند. این شرکت‌ها به ۶ رده شامل؛ نوپا نوع ۱، نوپا نوع ۲، نوپا نوع ۳، تولیدی نوع ۱، تولیدی نوع ۲، و تولیدی مستعد دانش‌بنیان تقسیم شده‌اند.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ بر اساس قانون، تامین‌کننده اصلی مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، نوآور، خلاق و فناور، نهادی تحت عنوان صندوق نوآوری و شکوفایی است. این صندوق که چهره‌های مانند محسن دهنوی عضو هیئت رئیسه مجلس، مجتبی توانگر (نماینده)، علیرضا عباسی (نماینده) و سعید نمکی وزیر سابق بهداشت در هیئت عامل و هیئت امنا آن حضور دارند، توسط علی وحدت اداره می‌شود. سرمایه اولیه صندوق رقم قابل توجه ۳۰۰۰ میلیارد تومان است و بر اساس قانون جهش تولیدات دانش‌بنیان که اخیراً در مجلس شورای اسلامی مصوب شد، ردیف‌های بودجه‌ای ویژه‌ای نیز به آن تخصیص یافته است.

صندوق نوآوری و شکوفایی همواره یکی از اصلی‌ترین موضوعات صحبت فعالان زیست بوم نوآوری ایران در فضای مجازی و رسانه‌ها محسوب می‌شود، با این همه به نظر می‌رسد که در یک سال و نیم اخیر شاخص انتقادات از عملکرد این صندوق با یک شیب تند سیر صعودی یافته است.

در حال حاضر فرایند جذب شرکت‌های دانش بنیان، خلاق و نوآور در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تسهیل شده است، حتی شرکت‌های که در خانه خلاق وابسته به حوزه علمیه قم و سازمان تبلیغات اسلامی، کتب دینی را به شکل اپلیکیشن عرضه می‌کنند نیز به عنوان شرکت دانش بنیان و خلاق شناسایی شده‌اند. خود شرکت‌های خلاق نیز طبق قرارداد ستاد فرهنگ‌سازی صنایع نرم و خلاق و مرکز شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی به عنوان شرکت دانش‌بنیان به رسمیت شناخته شده‌اند. شرکت‌های غیر دانشبنیان، اما نوآور هم می‌توانند از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری زیر مجموعه صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات دریافت کنند.

حجم تسهیلات اعطایی این صندوق به شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۰ به رقم قابل توجه ۴۹۰۹ میلیارد تومان رسید و در سال جاری نیز بیش از ۲۰۰۰ میلیارد تومان تسهیلات ارزان قیمت پرداخت کرده‌اند.

یکی از اصلی‌ترین انتقادات به صندوق نوآوری، غیرشفاف بودن دریافت کنندگان تسهیلات است. این صندوق از انتشار لیست دریافت کنندگان تسهیلات بسیار ارزان قیمت صندوق طفره می‌رود، انتشار این لیست، این امکان را برای روزنامه نگاران و فعالان این حوزه فراهم می‌کند، که از نبود فساد، زد و بند و استحقاق این شرکت‌ها اطمینان حاصل کنند.

صندوق نوآوری و شکوفایی انواع تسهیلات شامل؛ نمونه‌سازی، تولید صنعتی، قبل از تولید صنعتی، خرید محل کار، اشتغالزایی، فروش اقساطی، لیزینگ، تسهیلات توسعه فضا‌های نوآورانه و شتاب‌دهنده‌ها ارائه می‌کند. به گفته کارشناسان در حال حاضر بخش عمده‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور به دلیل رکود تورمی حاکم بر جامعه عملاً فعالیتی ندارند و یا در اصل شرکت‌های کاغذی برای دریافت تسهیلات هستند.

به همین دلیل تزریق مالی گسترده صندوق نوآوری و شکوفایی به مقاصد مالی ناشناس و محرمانه به اعتراضات در اکوسیستم فناوری کشور دامن زده است. در مثالی آشکار، بسیاری از شتابدهنده‌ها برای دریافت حمایت مالی و تسهیلات، اقدام به جعل استارتاپ می‌کنند، تاسیس یک سایت و پر کردن فرم‌ها بدون عرضه محصول و یا خدمت واقعی، یکی از راه‌های جعل استارتاپ محسوب می‌شود.

هرچند تبلیغات و مبالغ هنگفتی که صندوق نوآوری و شکوفایی برای تولید خبر و برنامه‌سازی به صداوسیما پرداخت می‌کند، بر نتایج خیره‌کننده حاصل از تسهیلات‌دهی تاکید دارد، اما این‌گونه اقدامات ایذایی ظاهراً چیزی از سوء ظن شدید منتقدان و مدیران شرکت‌های استارتاپی کم نکرده است. اعطای مجوز تاسیس مراکز، شرکت‌ها و نمایندگی‌های نظارتی به دوستان و نزدیکان، یکی از مسائلی است که همواره در خصوص این صندوق مطرح بوده است و مدیران صندوق پاسخ روشنی برای ان ارائه نکرده‌اند.

در حال حاضر نرخ تسهیلات بانکی در عمل ممکن است از ۲۰ درصد فراتر رود و نرخ واقعی تورم نیز بیش از ۵۰ درصد برآورد می‌شود، به همین دلیل تسهیلات غیربانکی صندوق نوآوری و شکوفایی که با شرایط بسیار خاص ارائه می‌شود، عملاً مانند پیدا کردن پول در خیابان است.

نرخ سود تسهیلات اشتغال پایدار این مجموعه تنها ۲ درصد است. همچنین بسیاری از انواع تسهیلات صندوق دوره تنفس بلندمدت تا ۳۶ ماه دارند که با توجه به نرخ تورم درآمد قابل توجه برای تسهیلات‌گیرنده ایجاد می‌کند. دریافت این تسهیلات از سوی چهره‌های بانفوذ و بازتنزیل آن‌ها با نرخ سود بازار، یکی از مسائل جدی است که تا کنون تحقیق مستقلی در مورد آن صورت نگرفته است.

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی در یک یادداشت در روزنامه جام جم با اشاره به این صحبت رهبر انقلاب که «پول پاشی راه به جای نمی‌برد» بر عملکرد شفاف صندوق تاکید کرد، اما عملکرد مه آلودم و مبهم این نهاد مالی به زعم منتقدان، اینگونه نیست.