آیا طاهره قرةالعین بابی بود؟

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، نشست «کتاب معیار»، امروز چهارشنبه در مؤسسه اطلاعات با حضور سیدعلی موجانی، علی‌اکبر صالحی و رسول جعفریان برگزار شد. مهمانان این نشست در باب کتاب «فراسوی مه» به تبادل نظر پرداختند. موجانی و صالحی مؤلفین کتاب هستند و جعفریان هم به عنوان منتقد در این نشست اندیشه‌ای حضور داشت.

ماجرای طاهره

علی‌اکبر صالحی در ابتدا گفت: این اثر بسیار کار ارزشمندی است و نویسنده حقیقی کتاب آقای موجانی است و زحمت اصلی بر روی دوش ایشان بود. حضور من در این پروژه بیشتر به دلیل موضوع «طاهره قرةالعین» و تهمت‌هایی که به این بانوی بزرگوار زده شده، بود. خود من از نوادگان پدر ایشان یعنی ملا محمدصالح برغانی هستم. طاهره قره‌العین از خانواده اصیل و سرشناسی بود. پدر ایشان ملامحمدصالح برغانی قریب به ۳۰۰ تألیف دارد که حدود ۳۵ جلد ایشان مربوط به فقه است. در باب تفسیر و حدیث هم ایشان آثار ارزشمندی دارند و کتاب مشهور «مخزن‌البکا» هم از ایشان است.

موضوع کتاب

وی افزود: مادر او نیز زنی فهیمه، مجتده و شاعره بود که بر طاهره بسیار اثر گذاشت. علامه آلوسی از علمای اهل سنت عراق وقتی حکم ارتداد بابیان عراق را می‌دهد از طاهره به بزرگی یاد می‌کند و در مقام تجلیل او بر می‌آید. سؤال اصلی کتاب که به آن پرداخته است این بود که چگونه می‌شود دختری که از چنین پدر و مادری است و در چنین فضایی زیست کرده و تربیت شده دنباله‌روی یک جریان انحرافی برود و بابی بشود؟ آیا اصلا او بابی شد؟ کتاب سعی کرده است درباب اصالت این ادعا به سخن بنشیند.

کتاب فارغ از هرگونه سوگیری است

وزیر اسبق امور خارجه بیان کرد: وقتی در سمت وزیری وزارت خارجه بودم از آقای موجانی درخواست کردم که با توجه به اسناد آرشیوی به موضوع بابیت و دخالت استعمار و موضوعات دیگر درباره آن بپردازد و خودم در حد توان به ایشان کمک کردم. پس از گذشت قریب به ۱۰ سال ایشان حاصل یادداشت‌برداری‌ها و تحقیقات را به من نشان دادند که در آن نگاهی بیندازم. نکاتی که لازم دیدم باید تغییر بکند را متذکر شدم و برخی موضوعاتی که به گمانم ساعی و نافع بودند را به آقای موجانی گفتم تا در اثر خود بازتاب دهند.

صالحی گفت: کتاب فراسوی مه با بیان فارغ از سوگیری و پیش‌داوری با استناد بر مدارک و منابع موجود سعی کرده است واقعیت را بدون کم و کاست بیان کند، حتی در زمان بازبینی اثر من عباراتی را که حس کردم جانب‌دارانه است را به آقای موجانی متذکر شدم. حتی‌الامکان از قضاوت و تحلیل‌های شخصی پرهیز شده هرچند در برخی موارد مؤلف محترم با توجه به مدارک به شکل جزئی تحلیل‌هایی را ادامه می‌دهد. از این حیث اثر حاضر یک مرجع قابل توجه در باب بابیت و شخصیت فاطمه قره‌العین است.

در ادامه این نشست علی موجانی ضمن بیان انگیزه تألیف این کتاب و پرداختن به موضوع بابیت اشاره کرد: در این کتاب با توجه به اهمیت و حساسیت موضوع سعی شده است که تاریخ، فضای اجتماعی، نوع مواجهات و برخوردها با بابیان مطرح شود و آن را تحلیل کنیم. یکی از امتیازات این اثر این بود که تنها به منابع داخلی اتکا نداشت و سعی کرد از آرشیوهای دیگر هم مطالبی را که در خور توجه است مورد استفاده قرار دهد.

چرا طاهره مهم است

وی در ادامه افزود: در مورد طاهره سه نوع تصویر ارائه می‌شود که برخی به این اشاره دارند که او گرایشات بابی‌گری داشته، یعنی در این نوع منقولات بابی شدن طاهره احراز نمی‌شود. تصویر بعدی از منابع حاکی از آن است که رفتارها و شنیده‌هایی از او صادر شده که منتهی به کشته شدنش در بابی‌کشی تهران می‌شود. اما تصویر بعدی و تخیلاتی است که اساساً با قرینه زمانی در باب طاهره صحت ندارند و نمی‌توان آنان را صحیح دانست چرا که در مورد فاز جدید بابی‌گری در خارج از قلمروی ایران است.

موجانی اشاره داشت: اساساً چرا شخصیت طاهره تا این حد مهم است؟ برای پاسخ به این سؤال بازم است دقت شود که غالبا جنبش‌ها و خیزش‌ها زمانی می‌توانند در جامعه مقبول واقع شوند و مردم را با خود همراه کنند که مردم به آنان بپیوندند. درباب موضوع برآمدن بابیان اگر طاهره جدا شود ما با یک خیزش خشن، کریه و مردانه مثل داعش مواجه خواهیم شد. آن چیزی که موجب شد بابیان از این حالت خارج شوند حضور یک خانم از خانواده‌ای سرشناس است، این موضوع تا جایی پیش رفت که حتی در آن دوران بابیان عراق هم این سؤال برایشان چیش آمده بود که آیا طاهره بابی است؟

این اثر افق‌گشاست

در ادامه این نشست رسول جعفریان با اشاره به سیر تاریخی جریانات غالی و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این تفکرات از یکدیگر تبارشناسی فکری بابیان را مورد بررسی قرار داد و گفت: بازتاب برخی تفکرات اسماعیلیه که بعدها در جریانات مختلف بسط داده شد تبدیل به ژن جامعه ما شده و همچنان در ادبیات و گفتار مردم ما بروز و ظهور دارد.

او بیان کرد: اثر حاضر یک کار بکر و تازه است. ما کاری را پژوهشی می‌دانیم که لا اقل به یک سؤال جواب دهد. اثر حاضر ما را به پاسخ سؤالات زیادی نزدیک کرده است. این اثر پرسش‌های زیادی را به پیش پای ما گذاشته است و همین امر موجب شده اعتبار کتاب دوچندان بشود؛ افق‌گشایی در این اثر یکی از نقطه امتیازات آن است.

۶۵۶۵