بیش از ۵۰ درصد خاک خراسان رضوی دچار شوری است

ایسنا/خراسان رضوی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: هم‌اکنون بیش از ۵۰ درصد حجم خاک استان از شوری رنج می‌برند اما نمی‌توان آستانه‌ای برای آن تعریف کرد؛ زیرا عکس العمل گیاهان نسبت به شوری متفاوت است.

جعفر جوادی امروز ۱۵ آذر ماه در نشست خبری به مناسبت روز جهانی خاک در جمع خبرنگاران در خصوص وضعیت خاک خراسان رضوی اظهار کرد: خاک بستری برای محصولات غذایی و ضامن امنیت غذایی است. امسال شعار روز جهانی خاک با عنوان خاک سالم و غذای سالم است. خاک به عنوان یک بستر تولید و نوعی موجود زنده از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است. این موجود زنده با فعل و انفعالات غذای مصرفی مورد نیاز گیاه را تامین می‌کند تا گیاه نیز به تولید غذایی مصرفی انسان و دام بپردازد. سالیانه در اثر افزایش فرسایش آبی و بادی میزان قابل توجهی از خاک‌ها در کشور و استان از نظر انتفاع (حاصلخیزی) خارج می‌شود؛ این در حالی است که صدها سال برای تولید خاک زمان نیاز است.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در خصوص برنامه‌های حفاظت از خاک در استان تصریح کرد: قانون خاک در سال ۱۳۹۸ با ۱۰ سال تاخیر توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. با وجود اینکه قرار بود ظرف ۹ ماه آیین‌نامه اجرایی برای آن تصویب شود، اما متاسفانه این قانون همچنان فاقد آیین نامه اجرایی است.

جوادی افزود: در این راستا مدیریت جهاد کشاورزی خراسان رضوی منتظر آیین نامه نشده و به شناسایی کانون‌های بحران در معرض فرسایش و شناسایی اراضی مشکوک به آلودگی در استان پرداخته است. بخشی از خاک در استان با مواد آلاینده در حال آلوده شدن است که این آلودگی خاک به غذای انسان منتقل خواهد شد. بنابراین یک بانک اطلاعاتی از وضعیت خاک‌های استان جمع آوری شده که در روز پنج شنبه از آن رونمایی خواهد شد. همچنین در حوزه آب و خاک یک شناسنامه‌ از وضعیت خاک استان در حال تدوین است تا بتوان از این سامانه جامع داده‌های خود را به صورت جمع آوری شده در استان داشته باشیم.

وی عنوان کرد: می‌توان قانون خاک را به ۵ بخش اصلی تقسیم کرد که ۳ فصل یا بخش آن بر عهده وزارت جهاد کشاورزی و ۲ بخش آن بر عهده سازمان محیط زیست کشور گذاشته شده است. بنابراین بخش بیشتر کار در حوزه اختیارات وزارت جهاد کشاورزی است. با توجه به گذشت ۳ سال از تصویب قانون خاک در خرداد ۹۸ هنوز چارت سازمانی آن ایجاد نشده است و خوشبختانه در جلسات دیروز وزارتخانه اعلام شد که یک چارت سازمانی در این زمینه تصویب شده و از سال آینده هم چارت سازمانی و هم ردیف بودجه در قانون برای خاک در نظرگرفته شده است. منتظر ابلاغیه آن هستیم.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در پاسخ به ایسنا در خصوص میزان شوری خاک در استان خاطر نشان کرد: شوری یا همان میزان ‌EC خاک یک حد و اندازه دارد. اگر این میزان بالاتر از حد تعریف شده آن باشد به طور مستقیم در کاهش عملکرد محصول تاثیر بسزایی می‌گذارد.

وی افزود: بر روی برخی گیاهان شوردوست در دنیا و ایران مطالعاتی انجام شده است. این گیاهان با آب و خاک شور هم رشد و تولید علوفه کرده و در نهایت به مصرف دام می‌رسد. مشخص شدن اینکه چه مقدار از اراضی کشاورزی استان قابلیت زراعی ندارند، امکان پذیر نیست و آستانه‌ای برای شوری نمی‌توان تعریف کرد، اما از لحاظ کیفیت می‌توان دسته‌بندی انجام داد. هم‌اکنون بیش از ۵۰ درصد حجم خاک استان از شوری رنج می‌برد، اما نمی‌توان آستانه‌ای برای آن تعریف کرد؛ زیرا عکس العمل گیاهان نسبت به شوری متفاوت است. با توجه به تنوع آب و هوایی و کیفیت آب و خاک استان رشد گیاهان متفاوت است. رشد برخی گیاهان به کیفیت آب و خاک بستگی دارد. در اراضی که شوری زیاد است اگر آب کیفیت خوبی داشته باشد می‌توانیم با آبیاری بیش از اندازه با آب شیرین آن خاک را آب شوری کنیم و شوری را ازعمق ریشه گیاه خارج کنیم. بنابراین اهمیت مجموع آب و خاک و کیفیت آن باید مورد توجه قرار گیرد. بدترین حالت شوری همزمانی شوری آب و خاک است. برای آب شور چاره‌ای نیست، اما روش‌های اصلاحی بسیاری برای خاک شور از جمله اضافه کردن اسید وجود دارد.

جوادی درباره میزان بحران شوری خاک در استان اظهار کرد: کشاورزان استان الگوی کشت خود را متناسب با شرایط محیطی سازگار می‌کنند. دشت مه ولات به دلیل افزایش عمق چاه‌های آب شور شده و شور شدن آب به خاک اضافه شده و نمک رسوب‌گذاری کرده است. به دلیل اینکه حجم خاک و سطحی که ریشه در آن توسعه پیدا می‌کند را  نمی‌توان به راحتی تغییر داد و به ناچار باید آبیاری با آب شور انجام شود.

وی در خصوص وضعیت خاک خراسان رضوی نسبت به دیگر استان‌های کشور عنوان کرد: یکی از مشکلات خاک استان کمبود ماده آلی است. در برخی از استان‌های کشور به ویژه استان‌های شمالی ماده آلی به میزان مناسبی وجود دارد. میزان ماده آلی خاک در خراسان رضوی کمتر از نیم درصد است، درحالیکه این میزان باید به بالای ۱.۵ تا ۲ برسد. کشاورزان به دلیل کمبود علوفه دام بقایای گیاهی را از مزراع کشاورزی جمع آوری و این بقایا دیگر به خاک برگشت داده نشده درنتیجه به مرور زمان خاک فقیر می‌شود. همچنین ماده آلی بخشی از مواد مغذی مورد نیاز گیاه را تامین می‌کند، اما با فقدان ماده آلی به اجبار کودهای شیمیایی جایگزین آن شده تا میزان مواد مورد نیاز گیاه تامین شود.

جوادی بیان کرد: کودهای شیمیایی نیازمند شرایط خاصی است. برای اینکه کودهای شیمیایی توسط گیاه جذب شود  نیاز به حل شدن دارد و با حل شدن در آب به عنوان یک شیره غذایی توسط ریشه گیاه جذب ‌می‌شود. یکی از معضلات استان در واقع قلیایی بودن یا Ph بسیار زیاد خاک است. بالا بودن ph  خاک، میزان حل شدن کودهای شیمیایی را در آب کاهش خواهد داد. بنابراین اگر آن عناصر در خاک وجود داشته باشند به دلیل حل نشدن، قابلیت استفاده را نخواهد داشت و ممکن به عنوان یک عنصر در خاک تثبیت شوند.

وی درباره شناسایی مناطق مشکوک به خاک آلوده در استان عنوان کرد: برای حوزه خاک هیچ گونه اعتباراتی در استان وجود ندارد. با وجود اینکه در استان‌ها به دلیل فقدان تخصیص اعتبارات به حوزه خاک اقداماتی در راستای شناسایی خاک‌های آلوده انجام نشده است، اما خراسان رضوی به صورت خود جوش به شناسایی مناطق دارای خاک آلوده پرداخته شده است. هدف از این کار جمع آوری اطلاعات و ایجاد یک بانک جامع نیازمند اعتبارات است. اکنون با اطلاعات موجود جمع بندی شده در حال طرح و تهیه یک نقشه برای مشخص شدن وضعیت حاصلخیزی خاک‌ها و خاک‌های آلوده در استان هستیم تا نمونه‌های چند سال گذشته را با نمونه‌های سال‌های اخیر مورد مقایسه قرار دهیم. تا چگونگی فرایند تغییرات خاک در طول این سال‌ها را با ایجاد یک منحنی مشخص کنیم.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی درباره عوامل آلوده کننده خاک بیان کرد:  مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی، استفاده از آب‌های غیرمتعارف و آب فاضلاب در بخش کشاورزی، استفاده از مالچ پلاستیکی در راستای حفظ رطوبت و رشد بهتر گیاه و استفاده از نوارهای تیپ بی کیفیت از جمله موارد آلودگی خاک محسوب می‌شوند.

جوادی در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا در خصوص آلودگی خاک با فاضلاب در استان عنوان کرد: میزان آب پساب‌ و فاضلاب‌ دو مقوله جدا هستند. پساب ممکن است ناشی از پساب کارخانجات باشد به طور مثال در کارخانه قند با شست وشو چغندر قند خاک آن با آب به صورت گل و لای و به صورت محلول از پایین کارخانه خارج شده که اگر بیماری با خود منتقل نکند نمی‌تواند تهدید باشد، البته این محلول آب و خاک باید مورد آزمایش قرار گیرد تا میزان آلوده کننده بودن آن مشخص شود.

وی افزود: در خصوص فاضلاب‌های خانگی باید گفت که علاوه بر ۵ تصفیه خانه در مشهد، شهرستان‌های سبزوار، نیشابور و تربت حیدریه نیز دارای تصفیه خانه هستند. سازمان محیط زیست و شرکت آبفا هنوز در خصوص استاندارد بودن آب تصفیه شده به توافق نرسیده‌اند. آبفا اعلام می‌کند که  آب تحویل داده شده با رعایت استانداردها است اما محیط زیست تنها نتایج آزمایشات خود را با نمومنه گیری های تصادفی قبول دارد. محیط زیست در کارگروه سازمان‌دهی استان اعلام کرده حتی پساب تصفیه خانه‌های استان استاندارد لازم را برای کشاورزی ندارند. البته این حجم بسیار زیادی نیست که با کشاورزی کل استان مورد مقایسه قرار گیرد. سطح زیر کشت اراضی آبی استان  ۳۵ هزار هکتار بوده و حدود ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب در بخش کشاورزی اکنون به مصرف می‌رسد. بنابراین حجم آب تصفیه‌ خانه‌ها نسبت به آب مصرفی بخش کشاورزی بسیار اندک بوده و حدود ۱ درصد است.

وی در خصوص فرسایش خاک در استان اظهار کرد: به طور کلی دو نوع فرسایش بادی و آبی وجود دارد. در فرسایش آبی در اثر سیلاب‌های مخرب بخشی از خاک چه در عرصه منابع طبیعی و محیط زیست و چه در داخل مزارع فرسایش پیدا می‌کند. این موضوع معضلات بسیاری را ایجاد کرده است. فرسایش بستر منابع طبیعی به صورت سیلاب در پشت سدها جمع شده و مخزن سدها پر از لای شده و به مرور زمان این سد دیگر توان نگهداری آب را نخواهد داشت. همچنین گاهی فرسایش در داخل مزراع است. جریان نامتعارف در آبیاری و عدم رعایت شیب متناسب در آبیاری سبب جریان زیاد آب و  شست و شو و بردن ۵ سانتی متر از خاک می‌شود که داخل مزرعه رسوب گذاری می‌کند.  

جعفری در ادامه در خصوص فرسایش بادی افزود: ۱۵ کانون فرسایش در استان شناسایی شده که بعضی از این کانون‌ها ناشی از بادهای ۱۲۰ روزه سیستان هستند. موضوع دیگر فرسایش مربوط به از دست دادن بستر خاک و موضوع متداول‌تر آن ریز گردها هستند که در برخی از مناطق کشور به عنوان یک معضل تعریف شده‌اند. سرخس یکی از کانون‌های بحران در استان است.

خراسان رضوی از جمله خرده مالک‌ترین استان‌های کشور بوده و بالغ بر ۳۲۰ هزار بهره بردار دارد.  خرده مالکی در استفاده بهینه از آب و خاک به یک معضل تبدیل شده است. 

انتهای پیام