میراث ناملموسی که ثبت شد؛ رتبه ای که یک پله صعود کرد

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ چند روز پیش هفدهمین نشست کمیته بین الدول میراث ناملموس جهانی یونسکو در شهر رباط پایتخت کشور مراکش برگزار شد و ایران ۶ پرونده را به این اجلاس برای بررسی پیشنهاد داد. از این تعداد پرونده‌ها تنها «هنر ساختن و نواختن رباب» (مشترک با تاجیکستان و ازبکستان)، «جشن مهرگان» (مشترک با تاجیکستان نتوانستند ثبت جهانی شوند اما چهار پرونده دیگر از جمله «یلدا / چله» (در همکاری با افغانستان)، «هنرساختن و نواختن عود» (مشترک با سوریه)، «سوزن‌دوزی ترکمن / ترکمن‌دوزی» (مشترک با ترکمنستان) و «پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم برای بافندگی» (مشترک با افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان) جهانی شدند.

اکنون عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری در توئیتی نوشته «در دولت سیزدهم در ثبت جهانی میراث فرهنگی ناملموس ایران از مقام هفتم دنیا به رتبه ششم ارتقا یافت. امسال چهار عنصر جدید شب یلدا، ابریشم بافی، ساختن و نواختن عود و سوزن دوزی ترکمن، تعداد عناصر را از ۱۷ به ۲۱ مورد افزایش داد.»

جایگاه کشورها در جهان به لحاظ تعداد میراث ناملموس جهانی شده

در واقع ایران با ۱۷ عنصر فرهنگی ناملموس ثبت شده در فهرست جهانی یونسکو جایگاه هفتم را در جهان و جایگاه چهارم را آسیا را در اختیار گرفت. تا امسال (۲۰۲۲) کشور چین با ثبت ۴۳ اثر جایگاه نخست و سپس فرانسه با ثبت ۲۶ اثر ناملموس مقام دوم را به خود اختصاص داد.

در این رده‌بندی ترکیه با ۲۵ اثر در جایگاه سوم و کشورهای اسپانیا و ژاپن به صورت مشترک هرکدام با ثبت ۲۳ اثر ناملموس در فهرست جهانی یونسکو، رده چهارم جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ایران و کرواسی هر کدام با ثبت ۲۱ اثر میراث فرهنگی ناملموس در فهرست جهانی به صورت مشترک در رده ششم قرار دارند، که البته نشان از صعود یک پله‌ای جایگاه ایران در این رده‌بندی در سال ۲۰۲۲ دارد.

این دستاورد درحالی انجام شده که براساس دستورالعمل‌های اجرایی کنوانسیون پاسداری از میراث ناملموس بشری یونسکو ایران هیچ سهمیه‌ای برای ثبت عناصر جدید به صورت ملی نداشت. بنابراین باید از سهمیه چند ملیتی استفاده می‌کرد که در این زمینه نیز محدودیتی وجود ندارد و ایران یکی از کشورهایی بود که بیشترین پرونده‌ها را در این دور از نشست کمیته میراث ناملموس ارائه کرد. همچنین با ثبت این چهار عنصر توانست در صدر کشورهایی که بیشترین میراث را در یک جلسه ثبت کرده قرار گیرد.

از آنجا که تهیه پرونده‌های مشترک میراث‌فرهنگی ناملموس جهانی که در سال جاری با مشارکت کشورهای ترکمنستان، ترکیه، آذربایجان، افغانستان، ازبکستان و تاجیکستان تدوین و به ثبت جهانی رسیده؛ حالا ظرفیتی ویژه برای توسعه همکاری‌های فرهنگی در عرصه بین‌المللی به وجود آمده است این اتفاق در واقع نقش مؤثری در جهت ارتقای صلح و دوستی میان اقوام و ملل منطقه ایفا می‌کند و حالا ایران می‌تواند از این فرصت برای اجرای برنامه‌های مشترک استفاده کند.

همچنان که پیش از این در سال‌ها قبل ثبت جهانی پرونده چند ملیتی نوروز موجب شده بود تا برنامه‌های مشترکی با کشورهای حوزه نوروز برگزار شود یا کشورهای دیگر نیز برای میراث مشترک خود برنامه‌هایی را در راستای ترویج آن میراث به صورت اشتراکی برگزار می‌کنند این درست همان هدفی است که یونسکو از ثبت جهانی میراث ناملموس دنبال می‌کند.

پرونده‌هایی که از سال ۲۰۰۹ تا کنون جهانی شده اند

ایران از سال ۱۳۸۸ اقدام به ثبت عناصر فرهنگی ناملموس ایران در فهرست میراث‌فرهنگی ناملموس جهانی یونسکو کرده است. پرونده ردیف موسیقی ایران سال شامل مجموعه‌ای از ملودی‌های سنتی موسیقی ایرانی است که در سال ۲۰۰۹ ثبت شد. تعزیه نیز به عنوان هنر نمایشی آئینی که وقایع مذهبی داستان‌های تاریخی و افسانه‌ای را بیان می‌کند در سال ۲۰۱۰ جهانی شده است. ورزش زورخانه ای نیز به عنوان آئین پهلوانی و هنر رزمی ایرانی با ترکیبی از عناصر اسلامی، عرفانی و باورهای ایرانی باستان، در سال ۲۰۱۰ به ثبت رسید.

درست در زمانی که محدودیتی برای ثبت جهانی پرونده‌های میراث ناملموس به صورت ملی از سوی یونسکو اعمال نشده بوده، ایران در سال ۲۰۱۰ پرونده موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی به همراه قالی فارس و قالی کاشان را نیز به صورت پرونده‌های جداگانه ثبت کرد.

تا اینکه دانش ساخت لنج و دریانوردی با لنج در خلیج فارس هفتمین میراث جهانی ایران شد که در سال ۲۰۱۱ با ثبت آن موافقت کردند. نقالی هم به عنوان هنر قصه گویی، کهن‌ترین شکل عملکرد نمایش در ایران است که سال ۲۰۱۱ به یونسکو برای جهانی شدن پیشنهاد شد و سال ۲۰۱۲ نیز آئین قالی شویان مشهد اردهال به ثبت رسید.

پس از اعمال محدودیت‌های ثبت ملی پرونده‌ها توسط کشور و تاکید یونسکو بر همکاری کشورها با هم، ایران پرونده نوروز و نان لواش را به عنوان پرونده‌های مشترک با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۶ جهانی کرد. این بار داشتن سهمیه ملی، ایران در سال ۲۰۱۷ چوگان به عنوان بازی سوار بر اسب همراه با روایت گری و موسیقی را به صورت پرونده ملی ثبت کرد و هنر ساختن و نواختن کمانچه را نیز به صورت مشترک به ثبت رساند.

دو سال بعد یعنی سال ۲۰۱۹ نیز هنر ساختن و نواختن دوتار، از کهن‌ترین مهارت‌های ساخت و نواختن ساز زهی ایران به صورت ملی ارائه و ثبت شد تا اینکه در سال ۲۰۲۰ هنر نگارگری ایرانی مشترک با ترکیه و آئین زیارت کلیسای تادئوس نیز مشترک با ارمنستان ثبت شدند.

اگرچه این پرونده‌ها تا کنون در فهرست معرف ثبت شده بودند اما در سال ۲۰۲۱ ایران پرونده سنت خوشنویسی ایرانی را در فهرست برنامه خوب پاسداری ارائه کرد و سهمیه ملی خود را به ثبت رساند. امسال نیز با وجود آنکه سهمی برای ملی شدن نداشت از ۶ پرونده ارسالی ۴ پرونده را جهانی کرد. به این ترتیب ایران ۲۱ پرونده میراث ناملموس را جهانی کرده است.