چگونه کرملین توانست باوجود شکست‌های پیاپی در اوکراین، انتقادهای داخلی را کنترل و اوضاع را آرام کند؟

کرملین در اواخر سپتامبر و به دنبال شکست‌های پیاپی روسیه در اوکراین با گسترش نارضایتی‌های عمومی در رسانه‌های اجتماعی مواجه شد.

برخی از شدیدترین انتقادها به کرملین از سوی حامیان اصلی دولت روسیه، ملی‌گرایان افراطی و تندروهای نظامی مطرح شد زیرا آن‌ها بر این باور بودند که روسیه آنطور که باید نمی‌جنگد.

با آغاز ماه اکتبر، متحدان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز به جمع منتقدان پیوستند. رمضان قدیروف، رئیس جمهور منطقه چچن و از متحدان دولت روسیه در بیانیه‌ای از برخی از فرماندهان نظامی نیروهای روسیه انتقاد کرد. دیگر چهره‌ مشهور نزدیک به پوتین، یوگنی پریگوژین رئیس گروه نظامی «واگنر» نیز انتقادهای مشابهی را تکرار کرد.

اما درست زمانی که به نظر می‌رسید اوضاع در حال خارج شدن از کنترل است، انتقادها فروکش کرد. در ماه نوامبر، بیشتر تندروها دیگر به استراتژی جنگی روسیه حمله نمی‌کردند.

• ناتو: روسیه قصد دارد از زمستان به عنوان یک «سلاح جنگی» استفاده کند
• تعیین قیمت خرید نفت روسیه توسط جی ۷ و اروپا اجرایی شد؛ «سقف ۶۰ دلاری را که نمی‌شود گفت تصمیم جدی»

در همین حال، ارتش روسیه بی‌سر و صدا کنترل بسیاری از بخش‌های اقتصاد این کشور را به دست گرفت. این تحولات، نفوذ فزاینده ارتش و افراد نزدیک به آن را برجسته می‌کند.

شکست نیروهای نظامی روسیه در جنگ اوکراین در چند ماه گذشته به پوتین فرصت داد تا نفوذ خود را بر روس‌ها و حتی بر منتقدان نظامی خود گسترش دهد.

شورش تلگرام

تندروهای روسیه تقریباً از زمان آغاز جنگ اوکراین در ماه فوریه، از استراتژی جنگی کرملین انتقاد کرده‌اند. آن‌ها از شکست‌های پیاپی روسیه در ماه‌های اول جنگ ناامید شده بودند و روایت وزارت دفاع در مورد تلفات نظامیان روسی را نمی‌پذیرفتند.

در زمان حمله نیروهای نظامی روسیه به اوکراین، هرگونه بحث در مورد ارتش روسیه در رسانه‌های این کشور ممنوع شد اما اینترنت همچنان در دسترس بود و پلتفرم تلگرام به سرعت به محلی برای مفسران نظامی تبدیل شد تا دیدگاه‌های خود را بیان کنند.

تلگرام که توسط پاول دورف، کارآفرین اهل روسیه بنیاد گذاشته شده، یکی از معدود پلتفرم‌هایی بود که با شروع جنگ اوکراین بلافاصله توسط دولت روسیه مسدود نشد.

در نتیجه، وقتی مشخص شد که حمله نظامیان روسیه طبق برنامه پیش نمی‌رود، علاقه به تلگرام به شدت افزایش یافت. تندروها که همیشه به رسانه‌ها بی‌اعتماد بودند، به سوی مفسران نظامی که نظراتشان را در تلگرام مطرح می‌کردند، هجوم آوردند. آن‌ها در کانال‌های تلگرامی می‌توانستند یک بحث نسبتاً آزاد درباره مشکلاتی که ارتش روسیه در اوکراین با آن روبرو بود و همچنین تلاش‌های مردمی برای کمک به نیروهای نظامی روسی داشته باشند.

محبوب‌ترین کانال‌های نظامی در تلگرام به مرور صدها هزار مشترک را جذب کردند. در این کانال‌های تلگرامی اگرچه از جنگ حمایت می‌شد اما از نحوه جنگیدن نظامیان روسیه ابراز ناامیدی می‌شد.

• پوتین: انفجار پل کریمه اقدامی تروریستی توسط اوکراین بود
• انفجار پل کریمه؛ چرا «پل کرچ» برای اوکراین و روسیه اهمیت دارد؟

یکی از برجسته‌ترین کانال‌ها توسط ایگور گیرکین، سیاست‌مدار تندرو اداره می‌شد که در سال ۲۰۱۴ وزیر دفاع جمهوری خودخوانده دونتسک شد. او که مدت‌ها برای جنگی همه جانبه با اوکراین فشار می‌آورد، هنگامی‌که حمله نظامی به این کشور با شکست مواجه شد، به شدت از ژنرال‌های روسیه انتقاد کرد. اگرچه گیرکین مدت‌ها به عنوان یک طرد شده شناخته می‌شد اما با تکیه بر منابع خود، آشکارا از شکست‌ها، اشتباهات و عقب‌نشینی‌های نظامی روسیه خبر داد که به شدت با روایت کرملین درباره «عملیات ویژه» در تناقض بود.

کرملین که برای مدت‌ها ایگور گیرکین و افرادی مانند او را جدی نمی گرفت، در ماه سپتامبر و پس از ضدحملات چشمگیر اوکراین در منطقه خارکیف، سیاست خودش را تغییر داد. کانال تلگرامی ایگور گیرکین ۶۰۰ هزار عضو دارد که گروهی از منتقدان به او پیوسته‌اند.

کانال‌های تلگرامی متعلق به برخی از روزنامه‌نگاران منتقد روش نظامیان روسیه در جنگ هم شمار زیادی عضو دارند. برای بسیاری از روس‌ها، کانال‌های تلگرامی متعلق به افرادی مانند گیرکین، صدای واقعی ارتش هستند که مواضع آنها را درباره شکست‌های نظامی روسیه قوی‌تر کرده است.

در همین زمینه مواضع متحدان دیرینه پوتین می‌توانست چالشی غیرعادی برای روایت رسمی کرملین ایجاد کند. پس از اعلام بسیج عمومی توسط پوتین، شبکه‌های اجتماعی مملو از ویدئوهایی از سراسر روسیه شدند که مردم عصبانی را نشان می‌دادند که علاقه‌ای به پیوستن به یک جنگ مرگبار نداشتند.

کرملین بین منتقدانی که می‌خواستند روسیه سخت‌تر بجنگد و بسیاری از مردم عادی که به‌طور فزاینده‌ای نگران جنگ بودند، گیر کرده بود. در این شرایط کرملین نگران بود که کنترل خود را بر افکار عمومی روسیه از دست بدهد.

کرملین پاسخ می‌دهد

در ‌۸ اکتبر پوتین بالاخره وارد عمل شد. او در یک تغییر عمده، سرگئی سوروویکین را به عنوان فرمانده کل نیروهای روسیه در اوکراین منصوب کرد. اگرچه انتخاب سوروویکین به دلیل سوابقش یک انتخاب بعید بود اما یک برگ برنده داشت و آن، حمایت‌هایی بود که از او در تلگرام می‌شد.

با اعلام این خبر، خبرنگاران کهنه‌کار و نظامی از انتصاب سوروویکین تمجید کردند. قدیروف و پریگوژین نیز از او حمایت کردند و فقط گیرکین موضع انتقادی خود را حفظ کرد.

• اورزولا فن در لاین : اقتصاد روسیه به دلیل تحریم‌ها به آرامی در حال تخریب است
• سقوط روبل و بورس و صعود تورم؛ سایه جنگ و تحریم چه بر سر اقتصاد روسیه آورد؟

تغییر لحن‌ها در کانال‌های تلگرام متعلق به این افراد به گونه‌ای بود که وقتی نیروهای اوکراینی با انفجار پل کریمه، روسیه را تحقیر کردند، آن‌ها تا حد زیادی سکوت کردند. از همین رو گیرکین آن‌ها را متهم کرد که به مبلغان کرملین تبدیل شده‌اند.

با این حال کرملین گام‌های بیشتری را برای پایان دادن به مخالفت‌ها برداشت. در ۱۴ اکتبر برخی خبرها در تلگرام حکایت از آن داشت که ارتش روسیه از دادستان‌ها خواسته است تا از ۹ منتقد نظامی به دلیل نقض قانونی که انتشار «اخبار جعلی» درباره جنگ اوکراین را جرم اعلام کرده، تحقیق کنند.

پس از طرح این خواسته، خبرنگاران نظامی بلافاصله انتقاد از فرماندهی نیروهای نظامی روسیه را کنار گذاشتند و در مقابل به انتشار اخبار مثبت درباره جنگ اوکراین پرداختند.

به توییتر یورونیوز فارسی بپیوندید

کرملین همچنین شروع به پاداش دادن به منتقدینی کرد که آماده هستند تا خط کرملین را دنبال کنند. الکساندر کوتس، روزنامه‌نگار روسی در ۱۷ نوامبر پس از کنار گذاشتن انتقادهای خود از جنگ، به عضویت شورای حقوق بشر روسیه منصوب شد. 

کرملین حتی توانست با تحت فشار قرار دادن گیرکین، با او به توافق برسد. کرملین به او اجازه داد تا مسکو را ترک کند و به سازماندهی گردان داوطلب خود بپردازد تا در جنگ اوکراین حاضر شوند. در مقابل، او اظهارنظر در مورد این جنگ را متوقف کرد.

بسیج دیگر

کرملین برای نفوذ بیشتر ارتش، گام‌های مهمی برای بسیج اقتصادی برداشت و پوتین در ۱۹ اکتبر دستور داد تا یک شورای هماهنگ کننده برای بهبود امنیت در روسیه و تامین نیاز‌های نیرو‌های مسلح این کشور ایجاد شود.

بخش تجاری بطور کامل از این قانون استقبال نکرد که البته جای تعجبی نداشت؛ زیرا این کار به نفوذ فزاینده وزارت دفاع بر زندگی غیرنظامیان افزوده بود.

به این ترتیب ژنرال‌های روسی اکنون نقش تعیین کننده‌ای در اقتصاد این کشور دارند. این اقدام‌ها در کنار سکوت منتقدان نظامی، راهی مؤثر برای بازپس‌گیری کنترل روایت رسمی به کرملین داده است.

به این ترتیب از نظر برخی تحلیلگران واقعیت تلخی نمایان شد که غرب باید آن را بپذیرد: اینکه شکست پوتین در جنگ اوکراین به این معنی نیست که او کنترل اوضاع در خانه را نیز از دست می‌دهد. 

آخرین اتفاق‌های رخ داده در جنگ اوکراین به کرملین اجازه داده است تا دامنه نفوذ خود را بر افکار عمومی و اقتصاد غیرنظامی گسترش دهد و به این ترتیب بتواند در برابر فشارهای داخلی مقاومت کند.