افزایش همکاری بانکی ایران و روسیه با کمپین دلار زدایی

به گزارش «تابناک» به نقل از ایرنا، تارنمای موسسه تحقیقاتی جیمزتاون چهارشنبه شب در خصوص همکاری‌های بانکی ایران و روسیه و تلاش دو کشور در جهت استقلال از سیاست‌های استعماری غرب نوشت: در ژانویه ۲۰۲۲، ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران برای گفت و گو در مورد مسائل پولی و بانکی میان روسیه و ایران وارد مسکو شد و دو طرف با رفع موانع تجاری موافقت کردند تا تجارت میان کشورها به ۱۰ میلیارد دلار در سال افزایش یابد.

رئیسی در مدت اقامت خود در روسیه گفت که مسکو و تهران در مورد اقداماتی با هدف به چالش کشیدن سلطه دلار آمریکا و ادامه تجارت میان روسیه و ایران با ارزهای ملی خود نیز توافق کردند. یک ماه پس از این نشست، تحریم‌های گسترده غرب علیه مسکو در پاسخ به حمله نظامی روسیه به اوکراین در ۵ اسفند اعمال شد. در حالی که ایران پیش از این یکی از تحریم‌شده‌ترین کشورهای جهان بود، حمله به اوکراین، روسیه را هم وارد جریان تحریم‌های ظالمانه کرد.

در همین حال، مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران و بازگشت آمریکا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به نتیجه روشنی نرسید. در نتیجه، اکنون ایران و روسیه به طور فزاینده‌ای به هم نزدیک شده‌اند و همکاری‌های دو کشور در بخش‌های مختلف از جمله پولی و بانکی وارد مرحله جدیدی شده است. در همین راستا، علی صالح آبادی، رئیس کل بانک مرکزی ایران، پس از مذاکرات مفصل با الکساندر نواک، رئیس کل بانک مرکزی روسیه، در ۱۸ تیر در مسکو، موضوع استفاده از ارزهای ملی را یکی از موضوعات مورد بحث دانست.

وی گفت: «تمرکز مهم ما مشاوره با مقامات ارشد اقتصادی روسیه است و به زودی شاهد اجرای توافقات به دست آمده خواهیم بود»

هنگامی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در ژوئیه ۲۰۲۲، در اولین سفر رهبر کرملین به خارج از اتحاد جماهیر شوروی پس از حمله مسکو به اوکراین، از تهران بازدید کرد، آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب تاکید کرد که «دلار آمریکا باید به تدریج از تجارت جهانی خارج شود و این امر می‌تواند رخ دهد. به تدریج انجام می‌شود». در همان روز، در اقدامی نمادین، معاملات با روبل روسیه و ریال ایران در بورس ارز ایران انجام شد که اولین معامله در ۱۹ جولای با ۳ میلیون روبل (۴۸۰۰۰ دلار) انجام شد.

همزمان، حل مشکل بانکداری سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی در سراسر جهان) برای روسیه و ایران حیاتی شد، زیرا دسترسی هر دو کشور به سیستم سوئیفت به شدت محدود شده است. در مورد تهران، ایران پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ توسط دولت ترامپ، خبر داد سرویس پیام‌رسانی مالی سوییفت اعلام کرده که «دسترسی برخی بانک‌های ایرانی را به نفع ثبات و یکپارچگی تعلیق و از سوییفت قطع می‌کند.» این تعلیق، متعاقب شکست واشنگتن در احیای برجام، در دولت جو بایدن ادامه یافت. در همین حال، کرملین اکنون از زمان آغاز جنگ خود علیه اوکراین در وضعیت مشابهی قرار گرفته است. با تشدید مناقشه در اواخر فوریه، ائتلاف بزرگی از کشورها، از جمله اعضای اتحادیه اروپا، آمریکا، کانادا و انگلیس و سایرین، با قطع دسترسی چندین بانک روسی به سیستم SWIFT به قصد انزوای اقتصادی روسیه و فلج کردن مالی آن موافقت کردند.

در این شرایط، روسیه تصمیم به توسعه یک سیستم مبادلات بین بانکی ملی به نام سیستم پیام‌رسانی مالی بانک روسیه (SPFS) گرفت که برای اولین بار در سال ۲۰۱۴ برای جایگزینی سوئیفت پیاده‌سازی شد. در این مدت، مسکو تلاش کرد SPFS را به بریکس (اتحادی شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU)، سازمان همکاری شانگهای و دیگر شرکای مهم روسیه گسترش دهد. در این تلاش، مسکو ایران را شریکی مناسب یافته و دو کشور همکاری با یکدیگر را برای توسعه یک سیستم پرداخت جایگزین برای سوئیفت آغاز کرده‌اند.

با توجه به اینکه یکی از پیش‌ شرط‌های ایجاد سامانه شبه سوئیفت‌ میان ایران و روسیه، توسعه سامانه‌های پیام‌رسان بین بانکی بومی است، این موضوع نیز در ماه‌های اخیر بخش مهمی از مذاکرات کارشناسی و فنی دو کشور بوده است. در همین راستا، مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امورخارجه ایران اعلام کرد: «طبیعتاً دو کشوری که می‌خواهند مبادلات خود را دلارزدایی کنند، باید سیستم ویژه‌ مشابه سوئیفت داشته باشند.»

یکی دیگر از گام‌های مهم ایران و روسیه در توسعه همکاری‌های مالی و بانکی خود، توافق برای ادغام سیستم پرداخت میر روسیه و سیستم بانکی شتاب ایران است. روسیه در سال ۲۰۱۴ علاوه بر ایجاد یک سیستم مالی مستقل از سوئیفت، سیستم میر را به عنوان راهی برای غلبه بر هرگونه مسدود شدن احتمالی پرداخت های الکترونیکی از سیستم‌های طراحی شده توسط کشورهای غربی، مانند ویزا یا مسترکارت، ایجاد کرد. ایران نیز در سال ۱۳۸۱ سیستم بانکی شتاب را با این هدف تأسیس کرد.

احسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران، در بجبوحه تلاش دو کشور برای یکپارچه‌سازی سیستم‌های بانکی خود، اعلام کرد: «امیدوارم شبکه کارت‌های بانکی ایران و روسیه در ماه‌های آینده به هم متصل شوند.» علاوه بر توسعه و تسهیل مبادلات بانکی و مالی دوجانبه بین ایران و روسیه، تهران می‌تواند با سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا پول انتقال دهد، زیرا توافقنامه تجارت ترجیحی که تهران با این اتحادیه در سال ۲۰۱۹ امضا کرد قرار است به یک توافق تجارت آزاد ارتقا یابد. توافق روسیه و ایران به ایران اجازه می‌دهد تا علاوه بر روسیه، با ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان نیز مبادلات تجاری داشته باشد، زیرا همه آنها به میر متصل هستند.

برای این پروژه، بانک میر بیزنس نقش محوری در تسهیل مبادلات بین ایران و روسیه دارد. این بانک یک نهاد روسی با مشارکت ۱۰۰ درصدی سرمایه خارجی است. موسس و تنها سهامدار آن، بانک ملی ایران است. بانک میر بیزینس دارای سه شعبه در مسکو، کازان و آستاراخان است. اگرچه این بانک در نوامبر ۲۰۱۸ در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه داری آمریکا قرار داشت، اما به عنوان شعبه بانک ملی ایران، در حال حاضر خارج از سیستم سوئیفت فعالیت می‌کند.

علاوه بر این، پس از تحریم‌های سوئیفت علیه سیستم بانکی روسیه، بخش بانکی مسکو فرصت یافت آزادانه‌تر با بانک میر بیزینس همکاری کند. در مجموع به نظر می‌رسد تصمیم تهران و مسکو برای حذف تدریجی دلار آمریکا از مبادلات بانکی و تجاری و جایگزینی روبل و ریال، نشانه دیگری از افزایش دوستی دو کشور در بحبوحه تحریم‌های ظالمانه و متوالی کشورهای غربی باشد. با این وجود، باید اذعان کرد اگرچه این همکاری روابط تهران و مسکو را در سطح دوجانبه یا در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا تقویت می‌کند، اما نمی‌تواند پاسخگوی همه چالش‌های مالی، بانکی و تجاری ناشی از تحریم‌های غرب علیه دو کشور باشد.