هنرمند نان را به نرخ روز نمی‌خورد

وی درباره نمایش آثار نگارگری با مضامین و مفاهیم قرآنی در نمایشگاه توحید گفت: در نمایشگاه توحید 30 اثر به نمایش گذاشتم که مجموعه کارهای قرآنی است. البته بخشی از مجموعه آثار قرآنی است که از سال 73 کار کردم و تقریبا 80 اثر با مضامین و مفاهیم قرآنی به تصویر کشیده‌ام. موضوع همه این آثار قرآن است و از بین آنها این تعداد را برای نمایشگاه انتخاب کردم. بیشتر سعی کردم موضوعات شناخته‌شده قرآنی را کار کنم و مفاهیم قرآنی را به تصویر بکشم. البته هدف من تصویرسازی و این‌که علاقه‌مندان فقط آیات و کلمات را بخوانند، نیست. از موضوعاتی که محتوای غنی و قابلیت تصویر داشتند، سعی کردم محتوای آن موضوعات را تصویر کنم و پیامی را که آن سوره یا آیه داشته، به مخاطب منتقل کنم. معتقدم رسالت هنر تعالی روح و رسیدن به کمال است.

• هنری برآمده از فرهنگ و عرفان ایران

آقامیری درباره این‌که چرا در آثار نگارگری از مفاهیم قرآنی استفاده می‌کند، توضیح داد: نگارگری تنها هنر اسلامی است که برآمده از فرهنگ و عرفان ایران و مضامین و شعائر اسلامی است. هیچ هنری به خوبی نگارگری نمی‌تواند بیانگر آن موضوعات و آیات قرآن باشد. قبل از این‌که در نگارگری به موضوعات قرآنی بپردازم، اشعار خیام را کار می‌کردم. برای من جالب است خیام در اشعار خود از بود و نبودها، مرگ و زندگی و حیات و ممات و روز و شب می‌گوید. خیام در اشعارش سوالاتی طرح می‌کند که انسان را به فکر فرو می‌برد. در واقع انسان را به فلسفه وجودی‌اش و این‌که چه روشی را باید برای زندگی پی بگیرد، آگاه می‌کند. بعدها وقتی در زمینه کارهای قرآنی مشغول کار شدم، دیدم همه دیوان اشعار شعرای بزرگ، مثنوی و دیوان حافظ که در جایی از آن می‌گوید «صبح‌خیزی و سلامت‌طلبی چون حافظ؛ هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم» به سرچشمه‌ای به نام قرآن وصل است. خیلی علاقه‌مند شدم آیات و موضوعات قرآنی را دنبال کنم. ضمن این‌که آثار قرآنی ماندگار هستند. تمام آثار بعد از مدتی از بین می‌روند و یک روز باید از آنها جدا شویم. خداوند در قرآن می‌فرمایند: هرکه روی زمین است دستخوش مرگ و فناست و هرچیزی که وجه خدایی پیدا می‌کند، باقی می‌ماند و ماندگار می‌شود. این سخن خیلی در من انگیزه ایجاد کرد. بالاخره ما این دغدغه را داریم که یک روز از هنر فاصله بگیریم و نتوانیم کار کنیم و همه چیز را از دست بدهیم اما وقتی آثار قرآنی خلق می‌کنیم اثرات این هنر هیچ وقت از بین نمی‌رود و ماندگار می‌شود. البته کمتر کسی روی آثار قرآنی کار کرده‌است. وقتی دوره صفویه، تیموری و مغول را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم تعداد اندکی آثار قرآنی در نگارگری وجود دارد. مثل معراج پیامبر (ص) یا داستان حضرت موسی. اما این که به شکل واحد کار شود یا پادشاه دستور بدهد آیات قرآن را تصویر کنید، نبوده‌است. بیشتر شاهنامه یا هفت اورنگ جامی و یا خمسه نظامی را کار کرده‌اند. واقعا جای خالی قرآن در آثار هنری نگارگری حس می‌شد.

• آیاتی برای تفکر

وی درباره این‌که چه آیاتی را برای نگارگری و تذهیب انتخاب می‌کند، تاکید کرد: بیشتر آیاتی را که مفاهیم جالبی دارند، برای نگارگری و تصویرسازی انتخاب می‌کنم. مثلا آیه 68 سوره یاسین که خداوند می‌فرمایند: «هرآنچه در جوانی به شما می‌دهیم، در پیری همه چیز را از شما می‌گیریم.» یعنی توانایی، زیبایی و جوانی از شما گرفته می‌شود. این آیه را در قالب ساعت شنی به تصویر کشیدم که چطور جوانی واژگون شده و به پیری تبدیل می‌شود. چگونه بهار به خزان تبدیل شده و برگ‌های سبز بهاری زرد می‌شوند. این آیه انسان را به فکر فرو می‌برد. یا مثلا سوره قیامت که آمده‌است : «آیا انسان فکر نمی‌کند روزی در قیامت زنده می‌شود؟» در آیه چهارم تذکر داده شده ما قادریم حتی سرانگشت‌های‌شان را به خودشان برگردانیم. سال 73 وقتی محتوای این آیه را در هنر نگارگری به تصویر کشیدم، با خودم گفتم چرا خداوند در قرآن سرانگشت را مثال زده و چرا مغز انسان را نگفته‌است؟ بعدها متوجه شدم منظور از سر انگشت همان اثر انگشت است. فرانسیس گالتوم، پزشک انگلیسی وقتی اثر انگشت را کشف می‌کند علمای دینی به او می‌گویند این موضوع در آیه 4 سوره قیامت بیان شده و قبل از این‌که اثر انگشت کشف شود، خداوند در قرآن اثر انگشت را بیان کرده‌است. یعنی در قیامت همان اثرانگشت به انسان برمی‌گردد و اثر انگشت هر کسی با دیگری متفاوت است. من این آیه را به شکل قیامت تصویری‌سازی کردم که در آن بهشتی‌ها از جهنمی‌ها جدا هستند. بهشتی‌ها با یک فرشته در حال عروج هستند و جهنمی‌ها هم گرفتار یک اژدها شده‌اند. انسان‌هایی را به تصویر کشیدم که از خاک برانگیخته می‌شوند و بند بند انگشتان را هم نشان دادم. حیات دوباره آنها را به تصویر کشیدم. فلسفه این آیات برای من خیلی جالب است. من شعبان را کار کردم و همیشه برای من سوال بود چرا امام‌زمان(عج) در شعبان که ماه میان رجب و رمضان است، به دنیا آمده‌اند؟ چرا در میانه یعنی 15 شعبان به دنیا آمده‌اند. اینها انسان را به تفکر وا می‌دارد. این‌که فلسفه وجودی حضرت مهدی (عج) عدالت گستری و میانه‌روی است. من امام‌زمان(عج) را در مرکز ثقل یک ترازو به تصویر کشیدم که پایه این ترازو روی نوک شمشیر قرار دارد و دو طرف ترازو دوکفه است که روی آنها شیر و خرگوش و سیاه و سفید کنار هم قرار دارند. یعنی وقتی امام زمان (عج) ظهور می‌کنند مساوات برقرار می‌شود و تبعیض وجود ندارد و همه در کنار هم مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند. در واقع همه این آیات پیام‌های خوبی دارند.
این هنرمند نگارگر درباره این‌که به کتاب‌های مرجع مراجعه و بر اساس آنچه درک می‌کند به خلق هنر می‌پردازد، گفت: وقتی قبله را کار می‌کردم باید تفسیر المیزان را مطالعه می‌کردم تا معنی این جمله که مشرق و مغرب، ملک خداست و به هرچه رو کنی وجه خدا را می‌بینی یا آیه اول سوره اسرا را که در مورد معراج است، درک کنم. توضیحات مفصلی از آیات و روایات در تفسیر المیزان آمده که من به استناد آن روایات کار کرده‌ام. ویژگی نگارگری این است که انسان را به فکر کردن و مطالعه وادار می‌کند. همیشه به هنرجوها تاکید می‌کنم پرهیز کنند از این‌که سراغ هنر صرفا دکوراتیو مثل تذهیب یا گل مرغ بروند؛ زیرا در آنها محتوایی وجود ندارد و تزئینی است و اثری روی انسان نمی‌گذارد. هنری که محتوا و مفاهیم داشته‌باشد و ما را وادار به مطالعه کند، باعث رشد انسان می‌شود و نه هنری که در آن مهارت یا تزئینی و دکوراتیو باشد.

• پالایش درون

وی با تاکید بر این‌که اعتقادی به هنر بازارپسند و سفارشی ندارد، یادآورشد: هنر باید دلی باشد و هنرمند تنها کسی است که نان را به نرخ روز نمی‌خورد. هنرمند کسی است که هر آنچه در درونش را باید به تصویر بکشد و اگر می‌خواهد شان و صفا داشته‌باشد، باید درونش پالایش‌شده‌ باشد. انسان هرچه درونش را پالایش کند، شان و صفا و رشد بیشتری پیدا می‌کند. در این سال‌ها تلاش کرده‌ام با آثارم بتوانم مفاهیم قرآنی را به مردم منتقل کنم. چند سال قبل نمایشگاهی در حوزه هنری برپا کرده‌بودم و بعد از چند روز یکی از نیروهای خدماتی که هر روز برای دیدن آثار به نمایشگاه می‌آمد، گفت از دیدن این آیات لذت بردم. همین صحبت او برای من بسیار فرح‌بخش بود.

• لزوم حمایت از هنر نگارگری

این هنرمند درباره جایگاه هنر نگارگری به عنوان هنر ایرانی و اسلامی گفت: متاسفانه حمایتی از هنر نگارگری صورت نمی‌گیرد. ما هم باقی‌مانده سرمایه‌گذاری‌های قبلی هستیم که مانده‌ایم. دهه 70 اهمیت زیادی به هنر نگارگری داده می‌شد. مسابقات برگزار می‌شد و به برگزیدگان جوایزی نفیس می‌دادند. البته من هیچ‌گاه برای پول کار نکرده‌ام و حتی برخی از آثارم را که با قیمت خوب می‌خواستند، نفروخته‌ام چون به این هنر وابستگی عمیقی دارم. اما بحث انگیزشی خیلی مهم است. آن سال‌ها حمایت‌هایی انجام می‌گرفت و رقابت‌هایی تحت عنوان دوسالانه برگزار می‌شد. وقتی در یکی از این دوسالانه‌ها مقام اول را کسب می‌کردم، نگران بودم مبادا برای دو سال بعد نتوانم کاری بهتر از امسال ارائه کنم. یعنی دورخیز می‌کردم برای دوسالانه بعدی اما الان سال‌هاست که این رویدادها تعطیل شده و بودجه آن نیز قطع شده‌است. به طور قطع با تورم امروز کمتر کسی سراغ این هنر می‌آید. ریشه‌های ما در دوره‌ای محکم شد و می‌توانیم زندگی‌مان را از همین طریق اداره کنیم. اما کسی که نوپاست و جوانی که تازه شروع به کار کرده برای او سخت است مگر این‌که از او حمایت شود تا بدون دغدغه کارکند. ما هنرمندان مستعد زیادی داریم ولی الان به دلیل شرایط و مشکلات اقتصادی نمی‌توانند کار کنند.
وی درباره رویکرد نسل جوان به هنر نگارگری هم توضیح داد: همه جوانان به این هنر علاقه دارند اما کار سختی است چون حمایت نمی‌شود و بازار ندارد. با این‌که در سه دهه اخیر بیشترین رتبه را در نگارگری کسب کردم و در پنج دوره دوسالانه، مقام اول را به‌دست آورده‌ام، امروز کار مرا هیچ نگارخانه و نمایشگاهی قبول نمی‌کند. به هر نگارخانه‌ای مراجعه می‌کنم می‌گویند باید کار مدرن باشد. متاسفانه مسئولان ما غافل هستند. چند سال قبل در جشنواره فجر فقط هنر مدرن برگزیده می‌‌شد، درحالی که فجر حاصل تفکرات دینی و انقلابی است. من شرکت نکردم چون گفتند کار شما مدرن نیست و باید نگارگری را در فضای مدرن کار کنید. می‌خواستند مرا از راه اصلی خودم منحرف کنند. به اعتقاد من نگارگری را نمی‌توان با هنر مدرن تلفیق کرد. مثل این است که بخواهیم آب و روغن را با هم مخلوط کنیم. نگارگری درعین حالی که باید اصالت آن حفظ شود، نوآوری هم باید داشته‌باشد و من این کار را انجام داده‌ام. تذهیب، تشعیر و نگارگری را با هم تلفیق کردم. نمونه آن اثر اصحاب فیل بود که ساختم. هرکدام از فیل‌ها به شکل اسلیمی بودند که حمله کرده، شکست می‌خورند و برمی‌گردند. این اثر در دوسالانه سال 87 مقام اول را کسب کرد. باورم نمی‌شد من این اثر را ساخته‌‌ام. در عین حفظ اصالت نگارگری باید نوآوری داشته‌باشیم؛ چون تکرار هنر آفت است.
آقامیری درباره این‌که چطور می‌توان زمینه رشد هنر نگارگری را فراهم کرد، گفت: برگزاری همین دوسالانه‌ها و حمایت‌های مالی و خرید آثار هنرمندان می‌تواند در رشد این هنر اثرگذار باشد. سال 72 اولین کارم را در همین دوسالانه فروختم. 22 سال داشتم و پنج سال بود که وارد نگارگری شده‌بودم و تا به آن روز یک اثر هم نفروخته‌بودم. این اولین کار من در دوسالانه بود که 120 هزار تومان فروخته شد. مبلغ برای من مهم نبود، ولی باعث دلگرمی من شد و دوسال بعد اثر قیامت را ارائه دادم که جایزه اول را کسب کرد. این بهترین اثر نمایشگاه است. سال 74 از هر هنرمندی که آثار او به نمایش درآمد اثر خریداری شد و همین مایه دلگرمی بود. اما الان هنرمند باید دو شغل داشته‌باشد؛ درحالی که برای خلق اثر حرفه‌ای باید روزی هشت ساعت وقت بگذاریم.