خطر خشکسالی بیخ گوش کشاورزی خراسان شمالی / اصلاح الگوی کشت در انتظار برنامه‌ریزی مسئولان است

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، حسین اکبری؛ * خراسان شمالی از جمله استان‌هایی است که در آن کشاورزی حرف اول اقتصاد را می‌زند و نمی‌توان آن را بدون کشت و زرع تصور کرد. این استان انواع آب و هوا را در فصول مختلف دارد و همین فرصتی مهم برای سرمایه گذاری در حوزه کشاورزی در این استان را فراهم کرده است. از سوی دیگر حدود نیمی از جمعیت خراسان شمالی در روستا‌ها زندگی می‌کنند و به تبع مهمترین شغل و منبع درآمد آن‌ها حوزه کشاورزی است.

 

خبرگزاری دانشجو پیش از این در گزارش‌هایی با عناوین «واردات بدموقع عامل ذبح پنبه‌کاران / قیمت پایین کمر کشاورزان را شکست» و «ارزش افزوده نیمی از تولیدات زعفران خراسان شمالی در جیب سایر استان‌ها» فرصت‌ها و تهدیدات کشاورزی خصوصا در برخی محصولات را مورد ارزیابی و بررسی قرار داده بود؛ اما در این گزارش بناست یک مشکل اساسی‌تر مرور و بررسی شود؛ مشکلی که تقریبا تمام کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کنند؛ خشکسالی.

 

در نگاه اول اینطور به نظر می‌آید که حل معضل خشکسالی خارج از توان مدیریتی مسئولان است، اما اگر به صورت دقیق‌تر به این حوزه بنگریم، می‌توانیم به نقش کلیدی تصمیمات اتخاذ شده توسط مسئولان در عبور از این مشکل پی ببریم. مشکلی که حدود ۸۷ درصد از سطح استان را درگیر خود کرده است.

 

مجید بیجندی، مدیرکل هواشناسی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار ما به آخرین وضعیت بارش‌ها در استان ارائه می‌دهد و می‌گوید: طی سال جاری شاهد افزایش ۲۹ درصدی نزولات جوی بودیم، اما نسبت به بلند مدت همچنان ۱۳ درصد کاهش بارش را پیش روی خود می‌بینیم.

بیجندی می‌گوید: در سال زراعی جدید که از مهر ماه آغاز شده، حدود ۴۹ میلی متر بارش را ثبت کردیم که نسبت به مدت مشابه دوره بلند مدت، ۱۰ درصد افزایش داشته است.

 

مدیرکل هواشناسی خراسان شمالی ادامه داد: میانگین دما در سال جاری به نسبت بلند مدت یک درجه افزایش و نسبت به سال گذشته ۸ دهم درجه افزایش را ثبت کرده است. وی افزود: یک درجه افزایش دما موجب مصرف هزار مگاوات برق، افزایش ۳ درصدی مصرف و تبخیر ۱۳ میلیارد متر مکعب آب می‌شود.

 

او با اشاره به اینکه افزایش فصل خشک به کشاورزان دیم کار خسارت می‌زند، توضیح می‌دهد که ۸۷ درصد استان تحت پوشش انواع خشکسالی قرار گرفته و در ۶۰ درصد مناطق خشکسالی شدید و بسیار شدید است.

 

بیجندی می‌گوید که طبق پیش بینی‌های هواشناسی، بارندگی‌ها تا نیمه دی ماه کمتر از حد نرمال است، اما امیدواریم هفته آخر دی وضعیت بارش بهتر شود.

 

طبق آخرین آمار ارائه شده از سوی مسئولان آب منطقه ای، حدود ۸۰ درصد ظرفیت سد‌های خراسان شمالی خالی است؛ به عبارتی تنها حدود ۵۰ میلیون متر مکعب آب پشت سد‌های استان ذخیره شده که این مسئله علاوه بر نمایان کردن کاهش بارندگی‌های مفید، نشان می‌دهد نه تنها کشاورزی دیم حتی کشاورزی آبی خراسان شمالی نیز با بحران‌های متعددی مواجه است. از سوی دیگر با توجه به پیش بینی‌های متخصصان که نشان از ادامه روند خشکسالی دارد، این بحران ممکن است هر روز بیشتر از دیروز شود؛ مسئله‌ای که باعث از بین رفتن منابع طبیعی و بسیاری از زمین‌های کشاورزی می‌شود.

 

۸ دشت خراسان شمالی در وضعیت ممنوعه بحرانی

روزگاری دشت‌های خراسان شمالی، به دلیل پرآبی مخازن زیرزمینی سرسبز بود، اما حالا میانگین افت سطح آب این مخازن در دشت‌ها ۵۰ سانتی متر برآورده شده به طوری که هشت دشت استان ممنوعه و ممنوعه بحرانی است و سه دشت آزاد نیز طرفیت‌های لازم را برای برداشت آب ندارند.

از مجموع دشت‌های مطالعاتی خراسان شمالی، مانه، «غلامان» و «قوری میدان» محدوده‌های آزاد هستند و هشت دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی شامل سملقان، بجنورد، رباط قره بیل، جاجرم، صفی‌آباد، اسفراین و قوچان - شیروان است که برداشت بی رویه از این منابع سبب شدهتا این منابع با افت شدید مواجه شوند.

 

اما به اذعان کارشناسان، رفع این مشکلات با تغییر الگوی کشت ممکن است. مکانیزه کردن آبیاری، استفاده از علوم نوین، کشت محصولات کم آب بر و... از جمله مواردی است که برنامه ریزی برای آن می‌تواند از تنش‌های آتی پیشگیری کند. این موضوع نیز بار‌ها و بار‌ها از سوی مسئولان امر گوشزد شده، اما تاکنون اقدام عملیاتی ملموس و قابل اعتنا یا انجام نشده و یا به خوبی اطلاع رسانی نشده است.

 

به عنوان نمونه ناصر فخر موحدی، سرپرست معاونت اقتصادی استانداری خراسان شمالی ماه گذشته در شورای برنامه‌ریزی طرح اصلاح الگوی کشت خراسان شمالی گفته که اجرای طرح‌های الگوی کشت در این استان موجب سه هزار میلیارد تومان بهره‌وری اقتصادی در بخش کشاورزی استان می‌شود.

 

طبق اظهارات او اجرای الگوی کشت در بخش کشاورزی موجب افزایش بهره وری، حفظ منابع پایه و بهبود وضعیت اقتصادی می‌شود.

 

او همچنین گفته که بخش کشاورزی بر مدار اصول و برنامه ریزی مشخص حرکت نمی‌کند و اجرای طرح الگوی کشت می‌تواند بسیاری از چالش‌های این بخش را برطرف کند.

تأکید فخر موحدی بر افزایش تولیدات بخش کشاورزی در راستای امنیت غذای، تولید محصولات استراتژیک و توسعه صادرات است و می‌گوید: در اجرای این طرح تمامی دستگاه‌های اجرایی باید مشارکت کنند. در اجرای این طرح باید کشت محصولات استراتژیک و کم آب طلب در اولویت قرار گیرد.

 

 اصلاح الگوی کشت با کمک بین دستگاهی 

محمد محمدزاده، سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی نیز پیش از این در گفتگو با رسانه‌ها با اشاره به رونمایی سند الگوی کشت کشور، گفته که سند الگوی کشت در سطح کشور رونمایی شد، اما با توجه به اینکه برای عملیاتی شدن این مهم نیازمند همکاری و مساعدت چندین وزراتخانه است برای اجرا هنوز به استان‌ها ابلاغ نشده است.

 

محمدزاده می‌گوید: فعالیت و کمک وزارتخانه‌های مربوط از جمله نیرو، اقتصاد و دارایی و سایر در کنار هم می‌تواند منجر به اجرای عملی این طرح شود.

 

او همچنین گفته که برای اجرای الگوی کشت نیز باید دولت برنامه‌های تشویقی و حمایتی داشته باشد تا کشاورزانی که محصولات با درآمد بیشتر را کشت می‌کنند ترغیب به کشت محصولات مورد نظر شوند.

 

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی ادامه می‌دهد: کشت قراردادی گندم آبی در این استان مورد تاکید است و کشاورزان با اجرای این طرح برای تامین کود، سم و تخفیف‌های بیمه مورد حمایت قرار می‌گیرند.

محمدزاده بیان می‌کند که در این استان ۱۴۵ هزار هکتار اراضی آبی و ۱۶۰ هزار هکتار اراضی دیم دارد که سالانه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن انواع محصول تولید می‌شود. باز هم پای کم کاری بانک‌ها در میان است!

 

محمدرضا حسین نژاد، استاندار خراسان شمالی نیز روز گذشته در نشست الگوی کشت استان گفته که در حوزه کشاورزی با توجه به شرایط حاکم باید به به سمت دانش بنیان و استفاده از علوم نوین با هدف کاهش هزینه‌ها و غلبه بر نارسایی‌هایی همچون خشکسالی و افزایش دمای هوا حرکت کنیم.

 

او در این جلسه گفت که افزایش راندمان تولید، بهره وری بالا و توسعه کشاورزی دانش بنیان نیازمند تسهیلات و خط اعتباری ویژه برای مکانیزاسیون کشاورزی است که همه بانک‌های استان به ویژه بانک تخصصی کشاورزی در این زمینه بیشتر ورود کنند و کشاورزان را مورد حمایت قرار دهد چرا که این قشر برای افزایش تولید به ابزار‌های جدید و نوین نیاز دارند.

 

به گفته استاندار بانک‌های استان طبق قانون باید ۱۵ درصد از منابع خود را به بخش کشاورزی اختصاص دهند، اما متاسفانه برخی از بانک‌ها از این میزان کمتر پرداخت می‌کنند.

 

او در بخش دیگری از سخنانش بر کشت قرار دادی تاکید می‌کند و می‌گوید: اصلاح الگوی کشت طرح بسیار مطلوبی است که اینک باید کشاورزان را ترویج به کشت قراردادی کنیم تا با خیالی آسوده به کشت و کار بپردازند و بر اساس این طرح کشاورزان در تهیه کود و سایر موارد مورد حمایت دولت قرار می‌گیرند.

 

استاندار خراسان شمالی از مسئولان بخش کشاورزی و همچنین کارشناسان این حوزه خواست تا طرح الگوی کشت را ترویج و اطلاع رسانی کنند.

 

هرچند اصلاح الگوی کشت موضوع قابل اعتنا و مهمی است؛ اما به نظر می‌رسد جزئیات این طرح هنوز برای قشر هدف که کشاورزان هستند مشخص نشده؛ یقینا تا زمانی که این موضوع به صورت جدی اطلاع رسانی نشود هم نمی‌توان به آینده آن امیدوار بود.