«یلدا» بی‌کتاب، لطفی ندارد

اما یلدا به‌عنوان یکی از جشن‌ها و آیین‌های سنتی و کهن ایرانی، با ادبیات هم پیوند مستحکم و دیرینه‌ای دارد. خود مضمون یلدا و درازی آن در شعر فارسی بسیار مورد استفاده قرار گرفته‌است مانند این رباعی عبید زاکانی: ای لعل لبت به دلنوازی مشهور/ وی روی خوشت به ترکتازی مشهور/ با زلف تو قصه‌ای‌ست ما را مشکل/ همچون شب یلدا به درازی مشهور. و هم ادبیات در سنت‌های رایج یلدایی همیشه حضور داشته‌است. این ویژگی همه سنت‌های کهن ایرانی است که در آن ادبیات جلوه‌گری خاصی دارد.

قصه‌گویی و شعرخوانی را در همه این جشن‌ها و آیین‌ها به‌صورتی پررنگ می‌شود دید. ایرانی در طول تاریخ خود همیشه هرگاه به شادی و حتی اندوه گرد آمده‌است، حرف خود را از طریق قصه و شعر بیان کرده و ادبیات در زبان گویای مردم بوده‌است. شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی بخش غیرقابل‌تفکیکی از این سنت‌ها بوده‌است ودر کنار آن، مادران و مادربزرگ‌ها، هنر قصه گویی خود را به رخ می‌کشیدند و باعث می‌شدند سنت‌ها و قصه‌های برآمده از جان آگاه جامعه، در میان نسل‌ها جاری و ساری شود. در این مطلب، می‌خواهیم بسته‌ای از کتاب‌هایی را به خانواده‌ها پیشنهاد دهیم که هم درباره یلدا و سنت‌ها و ریشه‌های آن اطلاعات‌ارزشمندی به آنان بدهد و هم خوراک مناسبی برای قصه‌گویی در این شب طولانی باشد.

جشن شب یلدا

نویسنده: حمید سفیدگر شهانقی
ناشر: انتشارات ائلشن
نویسنده این کتاب سعی کرده‌است، جنبه‌های مختلف تاریخی، اسطوره‌ای و ادبی این جشن باستانی را بررسی کند. یلدا و میترائیسم نخستین موضوع پژوهشی کتاب است و نویسنده سپس به آیین‌ها، خوراکی‌ها، افسانه‌ها، قصه‌ها، ترانه‌ها، شعرها، متل‌ها، چیستان‌ها، بازی‌ها و باورهای مرتبط با این شب پرداخته‌است و کوشیده یلدا را در ادبیات رسمی‌فارسی و نیز ادبیات فولکور و شفاهی مورد بررسی قرار دهد. اگر می‌خواهید مجموعه‌ اطلاعاتی درباره گذشته و سیر تاریخی برگزاری شب یلدا در نقاط مختلف ایران به دست آورید، خواندن این کتاب پژوهشی به شما کمک می‌کند در این حوزه با دانسته‌های جدید و جذابی مواجه شوید.

شب یلدا

نویسنده:علی بلوک‌باشی
ناشر: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی
علی بلوک‌باشی، پژوهشگری شناخته شده در حوزه مردم‌شناسی و فرهنگ عامه است و به همین دلیل کتاب وی در این حوزه، ارزش و اطلاعات خواندنی زیادی دارد. البته نویسنده دراین کتاب هم مانند اغلب کتاب‌هایی که به این موضوع پرداخته‌اند، از ارتباط شب یلدا با مهر، میترائیسم و مسیحیت آغاز کرده‌است و بعد با توجه به این‌که این روز را زادروز خورشید و آغاز انقلاب زمستانی می‌دانسته‌اند، به اهمیت شب یلدا در زندگی برزگران و دهقانان پرداخته‌است. نویسنده با اتکا به همین اهمیت تاثیرات زمستانی یلدا بر زندگی مبتنی بر کشاورزی و دامداری مردم، به چگونگی برگزاری این جشن‌ در میان توده مردم روستایی پرداخته‌است. این کتاب ذیل مجموعه عنوان‌های «از ایران چه می‌دانیم؟» چاپ شده که به آیین‌ها و رسوم ایرانی‌ها می‌پردازد.

یلدا و شب چله از آغاز تا امروز

نویسنده: مجتبی برزآبادی‌فراهانی
ناشر: اوستا فراهانی
این کتاب که به تاریخچه جشن یلدا از دیرباز تا روزگار کنونی پرداخته، در سه فصل تدوین شده‌است. در فصل نخست موضوعاتی چون «شب چله و یلدا از دیرباز»، «یلدا و چله در فرهنگ‌ها و لغت‌نامه‌ها»، «آغاز سال در گاهشماری»، «چله بزرگ وچله کوچک»، «واژه‌شناسی یلدا و تولد حضرت مسیح(ع)»، «پیدایش و پیشینه تاریخی»، «یلدا و شب چله در آیین باستان»، «خرم‌روز و ارتباط با یلدا» و «یلدا و شب چله در منابع تاریخی و شعر شاعران» بررسی شده‌اند. در فصل دوم، «آیین‌های یلدا در فرهنگ ملی در سراسر ایران»، «آیین‌های زمستانی مربوط به چله در ایران (کوسه و ناقالدی)» و «سرما و پیرزن» مورد بحث قرار گرفته‌اند و در فصل سوم نیز «جشن‌ها، یلدا یا بزرگداشت تولد خورشید در روسیه» مورد توجه پژوهشگر قرار گرفته‌است. این کتاب از جمله پژوهش‌های جامع درباره تاریخچه و تنوع شب یلدا در طول تاریخ است.

آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز

نویسنده: محمود روح‌الامینی
ناشر: آگاه
استاد فقید جامعه شناسی و مردم شناسی دانشگاه در این کتاب به موضوع دلایل مردم‌شناسانه ادامه حیات آیین‌های کهن ایرانی در جامعه امروز پرداخته‌است. او در این کتاب، جشن نوروز، شب یلدا، گاهنبارها، جشن سده آیین‌های سالانه مسیحیان در قره‌کلیسا، قالیشویان مشهد اردهال و پیوند میان جشن‌ها با باورهای دینی را مورد بررسی پژوهشگرانه قرار داده‌است. او در این آیین‌ها و جشن‌ها، زمینه‌های جذاب پژوهش‌های ‌فرهنگ و آداب و رسوم جمعی را دیده و کوشیده علاوه بر مطالعه تفاوت‌ها وجزئیات آیین‌ها در هر منطقه ایران، نقاط اشتراک و ریشه‌ها را ردیابی کند؛ اشتراکاتی مانند زیاده‌روی در فراهم کردن خوراک، خوردن، آشامیدن، خندیدن، دست زدن و پایکوبی کردن با شور و هیجان گروهی، کم و زیاد و دگرگون شدن عادت‌ها و حرمت‌های خوردنی و آشامیدنی. در روزهای جشن به بازی گرفتن و مسخره کردن قدرت و حکومت، با وارونه جلوه دادن رابطه‌های اجتماعی و سیاسی و تظاهر به سرکشی و نافرمانی و...

بابا برفی در شب یلدا

نویسنده: مژگان کلهر
ناشر: افق
مجموعه کتاب «کلاس اولی،کتاب اولی» کتاب‌هایی برای کودکان نوسوادی است که درس‌های ۱۱ تا ۱۳ کتاب فارسی اول دبستان را تمام کرده‌اند و می‌خواهند مهارت بیشتری در خواندن کلمه‌های تازه و جمله‌های طولانی‌تر پیدا کنند. کودکانی که در ابتدای مسیر فارسی آموزی هستند با خواندن داستان‌های سطح یک تا پنج می‌توانند مرحله‌به‌مرحله و گام‌به‌گام با حروف الفبا و صداهای بیشتری آشنا شوند، به‌مرور کتاب‌های پرحجم‌تری بخوانند، مهارت خواندن و نوشتن خود را ارتقا دهند و اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کنند. یکی از کتاب‌های این مجموعه ویژه شب یلداست و اگر دانش‌آموز کلاس اولی در خانه دارید، می‌توانید این کتاب را که داستانی جذاب برای کودکان با موضوع یلداست در این شب خاطره‌انگیز به او هدیه بدهید.

بازی با انگشت‌ها

نویسنده: مصطفی رحماندوست
ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
یکی از زیبایی‌های آیین‌های یلدا، ایجاد فرصتی برای همنشینی بزرگ‌ترها و بچه‌ها و بازی کردن با آنان است. یکی از کتاب‌هایی که می‌تواند در این زمینه به شما ایده بدهد و باعث سرگرمی‌کودکان باشد، «بازی با انگشت»‌هاست که در آن ۱۶شعر و ۱۶قصه از پنج انگشت دست، برگرفته از بازی ایرانی و کهن «لی لی لی لی حوضک» گردآوری شده‌است. در این کتاب همزمان، شعر، بازی، قصه و نمایش حضور دارد و در هر قصه منظومش، انگشت‌ها وارد ماجرای تازه‌ای شده و به بازیگرانی جدید و جاندار تبدیل می‌شوند و برای این‌که بتوانید به‌خوبی از پس بازی و نمایش برآیید، یک راهنما هم در هر صفحه با حروف کوچک‌تر آورده شده و برای هر قطعه شعر، روش قصه‌گویی و چگونگی انجام بازی ذکر شده‌است. ضمن این‌که کودک در کنار سرگرمی ‌و بازی، با شنیدن قصه‌ها و شعرهای این کتاب، با مفاهیمی‌مانند ترتیب و اندازه آشنا می‌شود و درباره حیوانات، فصل‌ها، میوه‌ها و اعداد اطلاعاتی کسب می‌کند. بد ندیدیم یکی از شعرهای کتاب را برایتان ذکر کنیم: پنج انگشت بودند که روی یک دست زندگی می‌کردند . در یک روز بارانی... / اولی گفت: وای داره بارون می‌آد / دومی‌می‌گفت: شرشر ناودون می‌آد / سومی‌گفت: چتر ندارم بریم خونه، ‌تر می‌شیم / چهارمی‌گفت: کوچک وکوچک‌تر می‌شیم / انگشت شست گفت: نمی‌ریم / روی سرمان چتر می‌گیریم / دستو با هم بچرخانیم / تا زیر بارون نمانیم

روزنامه جام جم