از دورهمی صمیمانه شب چله تا چشم وهم چشمی‌های حقیقی یا مجازی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مریم سالاری اکبربادی: یلدا آخرین شب پاییز و اولین شب زمستان است و طولانی‌ترین شب سال محسوب می‌شود و بهانه‌ای است تا خانواده‌ها، دوستان و همسایه‌ها دور هم جمع شوند و یکی از مهم‌ترین دستورات شرع یعنی «صله رحم» را به جا آورند.

خبرنگار ما در این گزارش به شب یلدا از دیدگاه برخی از شهروندان تربت حیدریه پرداخته است.

در شهرستان تربت حیدریه شب چله از زمان‌های قدیم به عنوان یک آئین ویژه شناخته شده است.

در سال‌های اخیر و به خصوص با گسترش شبکه‌های اجتماعی برخی از رسوم شب یلدا یا شب چله با تجملات و چشم وهم چشمی‌ها عجین شده و بجای دورهمی ساده و صمیمی، رسوم شب یلدا به معضلی برای خانواده‌ها تبدیل شده است.

حسین قدوسی پیرمردی ۸۰ ساله است که وقتی میگویم شب یلدا نفس عمیقی می‌کشد، کمی تأمل می‌کند و می‌گوید: بهترین شب‌ها بود دامادها شیرینی ومیوه «خنچه» برای خانواده عروس می‌بردند و همه اقوام و خویشاوندان عروس و داماد دور هم جمع می‌شدند صله رحم بجا می‌آوردند، این رسم و رسوم نسبت به گذشته کم رنگ تر شده زیرا محبت افراد نسبت به یکدیگر کمتر شده است.

وی گفت: رفت وآمدهای خانوادگی کمتر شده است و در نتیجه نسبت به هم بی توجه شده‌اند.

قدوسی تاکید می‌کند: یادش بخیر شب‌های یلدا هسته زرد آلو، بادام کاغذی و برگه زردآلو از خوردنی‌های این شب بود.

وی به درست کردن «کف» با استفاده از ریشه یک گیاه اشاره می‌کند و می‌گوید: آن روزها چقدر برادر و خواهر و همسایه‌ها نسبت به هم محبت داشتند و در این شب که کف درست می‌کردیم برای همسایه و دوستان می‌بردیم.

وی می‌گوید: آداب و رسوم شب یلدا در گذشته با اکنون متفاوت بود و از تجملات خبری نبود و اکنون باید میوه، آجیل، شیرینی و شام آن‌چنانی سر سفره یلدا باشد چیزی که در توان بسیاری از خانواده‌ها نیست.

مصطفی عزیزی جوانی است که درباره شب یلدا می‌گوید: در این شب که طولانی‌ترین شب سال است خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند که نوعی صله رحم است و اکنون آداب و رسوم شب یلدا به میهمانی‌های تجملاتی تغییر کرده و ماهیت خود را از دست داده است و به جای در کنار یکدیگر بودن و گفتگو کردن به تماشای تلویزیون می‌پردازند.

عزیزی گفت بنا بر رسوم ما ایرانی‌ها خانواده داماد در شب چله یا شب یلدا به منزل خانواده تازه عروس می‌روند و برای عروس کادویی به نام شب چله‌ای می‌برند. خانواده عروس نیز خودشان را برای پذیرایی از خانواده تازه داماد آماده می‌کنند. گاهی اوقات خانواده‌های نزدیک نیز آنها را همراهی کرده و همگی با هم طولانی‌ترین شب سال را جشن می‌گیرند.

یلدایی عروس و هدایای داماد برای عروس

وی بیان کرد: یلدایی عروس و بردن هدایا برای عروس در شب یلدا یک سنتی که در برخی از اقوام و خانواده‌های ایرانی در بعضی از شهرها باب شده است. این رسم و آئین که در قدیم در ایران وجود داشته این است که خانواده داماد در این شب همراه با طبق‌ها یا خونچه های پیش کشی از خوراکی‌های تزئین شده مخصوص این شب راهی خانه عروس می‌شدند. میوه‌هایی مانند انار، خرمالو و هندوانه به همراه انواع تنقلات و آجیل و شیرینی که به زیبایی تزئین شده است روی طبق‌ها قرار گرفته و روی آنها با پارچه‌ها و روبان‌های رنگارنگ تزئین می‌شدند و هدیه‌های عروس نیز بر رویشان قرار می‌گرفتن رسم هنوز هم تا حدودی در ایران اجرا می‌شود و طرفداران خاص خود را دارد البته بسیاری از خانواده‌ها هم به جای طبق یا خوانچه از سبدهای حصیری، سینی‌های کار شده یا جعبه‌های کادویی استفاده می‌کنند.

بردن کادو، میوه و شیرینی توسط خانواده داماد باعث نمی‌شود که خانواده عروس از خرید میوه‌های مرسوم این شب و نیز آجیل، شیرینی و تنقلات و گاهی تهیه شام غافل شوند.

یکی از سنت‌های باستانی ما ایرانیان شب یلدا یا همان شب چله است که همگی با آداب و رسوم آن به خوبی آشنایی داریم. اما این شب برای تازه عروس دامادها کمی ویژه‌تر و متفاوت‌تر است. در گذشته رسم بر این بود که در شب یلدا خانواده‌ی داماد به منزل خانواده‌ی تازه عروس می‌رفتند و طبق‌هایی از هدیه را برای عروس به عنوان پیش‌کش می‌بردند. خانواده‌ی عروس نیز خود را برای پذیرایی از خانواده‌ی داماد آماده می‌کردند. اصطلاحاً به هدایایی که در این شب داماد برای نو عروس می‌برد “چله ای” می‌گویند. کماکان هم اکثر خانواده‌ها به این رسم پایبند هستند. البته امروزه این رسم کمی متفاوت با گذشته اجرا می‌شود.

معمولاً غذای اصلی شب یلدا، قورمه است. البته هر منطقه بنا به فرهنگ خود، خوراکی‌هایی را به آن می‌افزاید.

هدایای شب یلدا برای عروس خانم می‌تواند شامل تکه‌ای طلا مثل دستبند یا النگو، دسته گل، لباس زمستانی، پالتو یا کفش زمستانی، پارچه، ویا گاهی بخاری و یا قالیچه دستباف به همراه شیرینی و هندوانه تزئین شده و سبدی از میوه‌های رنگارنگ و تزئین شده و مقداری آجیل و شکلات باشد. اما مهم‌ترین نکته در رابطه با هدیه شب یلدا عروس چله عروسی صرف نظر از نوع هدیه یا هدایا، تزئین زیبا و چشم نواز آن‌ها است.

از کف زنی تا نگهداری انار برای شب چله

آرزو علومی بایگی، کارشناس ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی و مدرس دانشگاه تربت حیدریه در ادامه گفت و گو با خبرنگار مهر در معرفی آئین کف زنی نیز گفت: بر اساس رسمی قدیمی یکی از مهمترین آیینهای بومی در شب یلدای بایگ سنت کف زنی است که از شب چره های زمستانی منطقه است.

علومی افزود: ماده اولیه کف یا به تعبیر امروزیها «بستنی زمستانی» ریشه گیاهی به نام «چوبک یا بیخ است. با پوست کندن و قطعه قطعه کردن چوبک، آن را چند بار در آب جوشانده و سپس در ظرفی به نام تغار ریخته و با افزودن سفیده تخم مرغ به آن با چوبی مخصوص به نام «دسته گز» از ترکه های نازک به هم پیوسته درخت گز، انار یا آلوچه ساخته می‌شود آب جوشیده را هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و پس از سفت و شیرین شدن، همراه با مراسم شادی و قصه گویی میل می‌کنند. ساکنان منطقه بایگ از همین کف برای تهیه حلوا جوزی که آن نیز سوغات مخصوص این منطقه است استفاده می‌کنند.

وی ادامه داد: بر اساس یک اعتقاد دیرین، بایگیها معتقدند شیره ریشه تلخ گیاه را با یاری دسته گزی باید آنقدر بر گرد تغار چرخاند تا از خود بیخود شود و تمام هستیش را در کف نهاده و بیرون ریزد.

بازی‌های خانگی

این محقق تاریخ در معرفی بازی‌های محلی و در عین حال خانگی ویژه شب یلدا گفت: بطور غالب در این شب بازی‌های دسته جمعی همچون گل یا پوچ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و افسانه‌های قدیمی توسط پدر برگ یا مادربزرگ و بزرگان فامیل صورت می‌گیرد.

ثبت آئین کف زنی در فهرست میراث فرهنگی

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه به خبرنگار مهر گفت: بعد از آنکه پرونده آئین «کف زنی» شهر بایگ اسفند ۱۳۹۵ به شماره ۱۳۸۸ در فهرست میراث معنوی و آثار ناملموس ملی به ثبت رسید، بر آن شدیم تا پرونده غذاهای بومی منطقه را که البته قرمه هم جزئی از آن است در نوبت ثبت ملی قرار دهیم.

علی محمدی افزود: ثبت و معرفی چنین مراسم مادی و معنوی ضمن آنکه باعث اتحاد و همدلی مردم می‌شود، از نابودی و فراموش شدن آنها نیز جلوگیری می‌کند و بر غنای فرهنگی منطقه می‌افزاید.