سال ۲۰۲۲: جنگ، گرما و… زنان

در سال ۲۰۲۲،  جهان سرانجام از زیر سایه کرونا بیرون آمد. با مهار نسبی کووید، تصور دنیایی بدون ماسک، قرنطینه و فاصله اجتماعی قابل ممکن شد؛ و درست به همین‌خاطر  در ماه‌های اول ۲۰۲۲، به نظر می‌رسید سال بهتری در انتظار جهان باشد، اما خیلی زود در ۲۴ فوریه با آغاز حمله روسیه به اوکراین ورق برگشت. 

جهانی‌شدن مخاطره: جنگ، گرما، سوء‌قصد

دو ماه از آغاز سال نگذشته بود که ارتش روسیه به خاک اوکراین وارد شد؛ و در ادامه، قتل‌عام بوچا، محاصره ماریوپل، گور دسته جمعی ایزیوم، بمباران کیف و اودسا، احتمال فاجعه هسته‌ای در نیروگاه زاپوریژیا، ده میلیون آواره چشم آبی،  قحطی غله، کمبود سوخت و مارش وحشت از آغاز یک جنگ جهانی تمام عیار. 

خانه‌ای ویران شده پس از حمله هوایی روسیه به شهر چاپلین اوکراین ـ عکس از خبرگزاری فرانسه

اروپایی‌ها چیزی را که در دهه‌های گذشته عادت داشتند روی صفحه‌های تلویزیون ببیند،‌ از نزدیک لمس و تجربه کردند. برای برخی از تحلیل‌گرایان، این «جهانی شدن ریسک و مخاطره»  معنایی جز آغاز تغییرات عمیق در نظم جهانی ندارد. آنچه میان ناتو و مسکو در اوکراین رخ دهد، می‌توانست در ماه اوت در تایوان میان چین و آمریکا رخ دهد، پس از آنکه نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا، علیرغم هشدارهای چین به این کشور سفر کرد. آتش تایوان هنوز مستعد شعله‌ور شدن است.

جهانی شدن مخاطره در ۲۰۲۲، علاوه بر بُعد ژئوپلیتیکی آن، وجه دیگری هم داشت: محیط زیست. 

جهان در سالی که گذشت پدیده‌های بی‌سابقه و کم‌سابقه‌ محیط‌زیستی را از سر گذارند: موج گرمای بهاری در هند، سیل هولناک در پاکستان (ماه اوت)، خشکسالی تاریخی در چین و  گرما و آتش‌سوزی‌های تابستانی در اروپای غربی. و این‌ها در حالی اتفاق افتاد که جمعیت کره زمین از مرز هشت میلیارد نفر گذشت.

سیل پاکستان در سپتامبر ۲۰۲۲ (عکس از Banaras KHAN / AFP)

در کنار جنگ و گرما، ۲۰۲۲ سال سوء‌قصدها نیز بود. ۸ ژوئیه، شینزو آبه، نخست‌وزیر پیشین و از اعضای مجلس نمایندگان ژاپن به هنگام سخنرانی ترور شد و به قتل رسید. در سپتامبر، کریستینا کریشنر، رئیس‌جمهور پیشین و معاون رئیس‌جمهور آرژانتین هدف سوء‌قصد قرار گرفت؛ اسلحه ضارب البته گیر کرد و  ترور ناکام ماند. در نوامبر، همین اتفاق برای عمران خان، نخست‌وزیر سابق پاکستان افتاد و پایش مورد اصابت گلوله قرار گرفت.

به فهرست سوء‌قصدها باید حمله با چاقو به سلمان رشدی را هم اضافه کرد، یک ترور نافرجام دیگر که نام خمینی را دوباره سر زبان‌ها آورد. رشدی از یک چشم نابینا و از دست فلج شد. در دسامبر، و در آستانه دهمین سالگرد قتل سه فعال کُرد پ‌ک‌ک در پاریس به نام‌های سکینه جانسیز، فیدان دوگان و لیلا سویلماز، یک فاشیست فرانسوی با حمله  به مرکز فرهنگی احمد کایا سه مبارز کرد را کشت.  

در ماه مه، حمله مسلحانه به دبستانی در در جنوب ایالت تگزاس آمریکا جان ۱۹ کودک و دو معلم را گرفت. در حمله انتحاری در اکتبر به آموزشگاه کاج در کابل بیش از ۵۰ نفر کشته شدند که اغلب آنها دختران نوجوان بودند. این تنها حمله مرگبار به دانش‌آموزان هزاره نبود.

ژان لوک گدار در ژوئن ۲۰۱۰ ـ عکس از خبرگزاری فرانسه

در مارس، داعش پس از کشته شدن خلیفه دولت اسلامی، رهبر جدیدی برگزید و در ژوئیه، رهبر القاعده، ایمن الظواهری در حمله هوایی آمریکایی‌ها در کابل کشته شد.

مشهورترین درگذشته سال اما الیزابت دوم ملکه انگلستان بود که پس از ۷۰ سال سلطنت در  ۹۶ سالگی در ماه سپتامبر مرد و پسرش چارلز سوم جانشین او شد. هر چه قدر مراسم کفن و دفن ملکه پرزرق و برق و پرخرج بود، مراسم خاکسپاری میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، ساده برگزار شد. در ماه سپتامبر، ژان لوک گدار، فیلمساز رادیکال فرانسوی، نیز چشم از جهان فروبست تا جهان بیش از پیش از چهره‌های جریان ساز نیمه دوم قرن بیستم خالی شود. 

نبرد زنان با ارتجاع و انقیاد

در روزهای پایانی سال، طالبان حضور زنان در دانشگاه‌ها را ممنوع کرد. در یک سوی جهان ارتجاع طالبان و در سوی دیگر، ارتجاع راست افراطی در آمریکا.  در ماه ژوئن، دیوان‌عالی آمریکا حق قانونی سقط جنین زنان را بعد از پنجاه سال لغو کرد و قانون‌گذاری در این مورد را به ایالت‌ها واگذار کرد. این تصمیم می‌تواند منجر به غیرقانونی شدن سقط جنین در بسیاری از ایالت‌های آمریکا شود.

در مقابل اما، دادگاه قانون اساسی کلمبیا در ماه فوریه از سقط جنین جرم‌زدایی کرد و حق آن را برای زنان کلمبیایی به رسمیت شناخت. مجلس اسپانیا نیز قوانینی مترقی در مورد سلامت و رضایت صریح برای روابط جنسی تصویب کرد. در ماه سپتامبر، دادگاه عالی هند حکمی تاریخی صادر کرد که به موجب آن همه زنان، صرف نظر از وضعیت تاهل، حق دسترسی ایمن و قانونی به سقط جنین تا هفته بیست و چهارم بارداری را دارند. 

سقز، چهلم ژینا (مهسا) امینی.

در فرانسه، لولا دختر ۱۲ ساله به قتل رسید و فرانسوی‌ها را بر آشفت؛‌ در ایران اما ده‌ها کودک قربانی ترور دولتی شدند. سایه زن‌کشی و کودک‌کشی همچنان بر سر جهان گسترده‌ است.

در پی قتل حکومتی ژینا(مهسا) امینی، خیزشی سراسری ایران را به لرزه درآورد و جنبشی زاده شد که شعار اصلی آن «زن، زندگی، آزادی» است.  در چین، سیاست دولتی «کووید صفر» به مدت چند هفته اعتراضات خیابانی را برانگیخت، اما دامنه آن در مقایسه با اعتراضات در ایران بسیار کوچک بود. 

Ad placeholder

در کشاکش با فاشیسم و شر روزمره

دست‌کم در طول یک دهه گذشته شبح فاشیسم بر فراز اروپا در گشت و گذار بوده است.  ۲۰۲۲، راست افراطی یک قدم به تسخیر اروپای غربی نزدیک‌تر شد. 

در سالی که گذشت، سناریوی حضور راست افراطی در دورم انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه تکرار شد و مردم بار دیگر برای دفع «بدتر» یعنی مارین لوپن، به «بد» یعنی امانوئل ماکرون رای دادند و او را به کاخ الیزه فرستادند. در ایتالیا اما این راست افراطی بود که برنده انتخابات شد: جورجیا ملونی، رهبر حزب برادران که گرایش‌های روشن فاشیستی دارد در ماه اکتبر بدل به نخستین نخست‌وزیر زن ایتالیا شد. 

در اسرائیل نیز نتانیاهو دوباره به قدرت بازگشت. انتخابات میان‌ دوره‌ای آمریکا قرار بود برای بایدن فاجعه‌اور باشد، اما چنین نشد. انگلستان از شر بوریس جانسون خلاص شد تا پس از شش هفته نسخت‌وزیری لیز تراس به چنگ ریشی سوناک بیفتد. 

لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، سیاستمدار چپ‌گرای برزیل پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری برزیل در میان طرفدارانش در خیابان پائولیستا سائوپائولو ـ عکس از خبرگزاری فرانسه

در برزیل اما ماجرا درست برخلاف ایتالیا رقم خورد: لولای سوسیالیست در یک نبرد نزدیک از بولسوناروی فاشیست پیشی گرفت و به شکلی دراماتیک پس از تحمل زندان دوباره به کاخ ریاست جمهوری بازگشت. پس از شیلی، حالا برزیل نیز در مسیری قرار گرفته که با سناریوهای پیش‌روی اروپا متفاوت است. مردم برزیل امیدوارند این پیروزی پایانی باشد بر بحران اجتماعی‌ای که کشور در چند سال گذشته از سر گذرانده است. 

بحران اقتصادی و سیاست‌های نئولیبرال و ریاضتی، بحران امنیت و موضوع هویت ملی، و نهایتاً بحران نظام نمایندگی سیاسی پارلمانی و متعاقباً رشد پوپولیسم، سه ضلع مثلثی هستند که شرایط رشد راست افراطی را در سال‌های اخیر فراهم آورده‌اند. 

رشد ایده‌های فاشیستی همبسته گرایش فزاینده به نظریه توطئه و بدبینی گسترده توده‌ها به نهادها و جریان‌های رسمی سیاسی بوده است؛ به ویژه در شبکه‌های اجتماعی که حالا سهم بزرگی در عادی‌شدن، روزمره و مبتذل شدن جلوه‌های شر دارند. 

صحنه‌ای از مسابقه ایران و آمریکا در جام جهانی قطر

دو واقعه‌ ۲۰۲۲ که می‌‌توانند جهان در حال سقوط امروز را به خوبی به تصویر بکشند، یکی برگزاری جام جهانی در قطر  و دیگری خرید توییتر توسط ایلان ماسک است. ما در جهانی زندگی می‌کنیم که بدترین‌ها  در مصدر امور قرار گرفته است، صرفا به این دلیل که صاحب ثروت اند. 

در روزهای انتهایی ماه اکتبر، ایلان ماسک توییتر را به مبلغ ۴۴ میلیارد دلار خرید و یک هفته بعد نیمی از کارمندان آن را اخراج کرد. مهم‌ترین برنامه  ماسک برای توییتر، اصلاحاتی است که به تسهیل شرایط انتشار فیک‌نیوز در توییتر می‌انجامد. در پایان سال نیز یکی از شرم‌آورترین دوره‌های جام‌جهانی برگزار شد. فارغ از آنکه فیفا  متهم به دریافت رشوه برای اعطا میزبانی به قطر است، دستکم  ۶۵۰۰ کارگر مهاجر جان خود را در جریان ساخت استادیوم‌ها و تجهیز امکانات ورزشی در این کشور از دست دادند.  

Ad placeholder