سفرنامه‌ها و منابع شناخت از ایران و افغانستان

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: خلیل‌الله افضلی، استاد زبان و ادبیات فارسی و از پژوهشگران پرکار در حوزه تاریخ، فرهنگ و ادبیات هرات و صاحب آثاری چون «چریک‌های سر برهنه» و «سال‌های سرخ هری» یادداشتی درباره یک کتاب تازه منتشر شده در تهران نوشته که برای انتشار در اختیار مهر قرار گرفته است.

مشروح این یادداشت را در ادامه می‌خوانیم؛

دوست گرامی جناب داوود عرفان از مشتاقان و پژوهشگران فرهنگ و ادب این سرزمین (افغانستان) به‌ویژه هرات تاریخی است. سفرنامه «از هری‌رود تا زاینده‌رود» از خامه این نویسنده جوان به تازگی از سوی انتشارات عرفان در تهران به دست نشر سپرده شده است.

با آن که سفرنامه‌نویسی در ادب ما پیشینه درازی از روزگار حکیم ناصر خسرو قبادیانی تا به امروز دارد و آثار فراوانی در این گونه ادبی پدید آمده است اما همچنان تأثیرات و جذابیت‌های خود را داشته و علاقه‌مندان و مخاطبان فراوان دارد. با سفرنامه‌ها و نگارش‌های دیگران و از خامه غیرخودی‌ها می‌توان بهتر به درک و شناختی از خود رسید. آن گونه که سفرنامه‌های سفرا و خاورشناسان اروپایی از کلاویخوی اسپانیایی تا خانیکوف روسی و ژوزف فریر، لمسدن، مونت استوارت الفنسنتون، چارلز ادوارد تیت، ییت، آنه ماری شوارتسنباخ، و ... منبع بسیار خوبی جهت شناخت ایران و افغانستان از سده نهم تا سده نوزدهم است. در خصوص افغانستان سفرنامه‌های افسران انگلیسی کمپانی هند شرقی و دانشمندان شبه قاره برای اطلاع از وضعیت این کشور در سده نوزدهم بسیار حایز اهمیت است.

نگارش چنین آثاری بین خود فارسی‌زبانان و بعد از شکل‌گیری دولت ملی یا ملت - دولت‌ها بسیار کم‌رنگ بوده است. از دوره امیر حبیب‌الله خان سراج و امان‌الله خان برخی سفرا و کارگزاران ایران در افغانستان چون ابوالحسن قندهاری (گزارش سفارت کابل)، سید مهدی فرخ (کرسی‌نشینان کابل) به تدوین یادداشت‌هایی یا نگارش گزارش‌هایی از چشمدیدهای خود اقدام کردند. سفرنامه‌نویسی افغانستان توسط دوستان ایرانی در سال‌های اخیر به اوج خود رسید و ما شاهد دست کم ده تا دوازده اثر خوب از جمله «از جانستان تا کابلستان» استاد رضا امیر خانی و «سفر به سرزمین آریایی‌ها» از دوست عزیزم دکتر امیر هاشمی مقدم و دیگران بوده‌ایم که در تصحیح نگاه دوستان ایرانی به افغانستان نقش بسیار داشته‌اند.

از این سوی دیگر از سفرا، نویسندگان و ادبای ما پیش از دوره جمهوریت اخیر کسی سفرنامه ایران نوشته باشد یا شاید من اطلاع ندارم. در سال‌های پسین چند اثر اندک از جمله کتاب «از آسه‌مایی تا دماوند» اثر داستان‌نویس و ناشر جوان ما منوچهر فرادیس و «از طابران تا شهر سلیمان» جناب حسین فخری منتشر شده است. سفرنامه «از هری‌رود تا زاینده‌رود» را باید حالا به این فهرست کوتاه افزود. این اثر از این جهت نیز حایز اهمیت است که نویسنده آن از تاریخ و ارزش‌های مشترک فرهنگی دو کشور مطلع است و از دیدگاه خاورشناسان نیز خبر دارد و نگاه او برای مخاطبان در دو سوی مرز می‌تواند جالب توجه باشد. چاپ این اثر را برای نویسنده ارجمند آن همایون باد گفته و آرزومند کامیابی‌های بیشتر ایشان هستم.