شکست سیاست بی بند و باری رضا خانی در  خوزستان

 محمدرضا سلمانی عبیات می‌گوید:  یکی از مسائلی که در حکومت پهلوی اول و در عصر فرمانروایی رضاشاه به وقوع پیوست و باعث تنفر و انزجار شدید مردم از حکومت پهلوی و رضاشاه شد مسئله کشف حجاب زنان است.

او ادامه داد: این موضوع در پی فرمان رضا شاه در ۱۷ دی‌ماه ۱۳۱۴ علنی شد و در نتیجه واکنش شدید مردم و علما و خاصه زنان را به همراه داشت.

 این پژوهشگر تاریخ گفت: رضا شاه به سربازان و مأموران خود دستور داده بود که به زور کشف حجاب را اجرا نمایند که این خود موجب درگیری مأموران حکومتی با مردم و آزار و اذیت مردم شد.

آقای سلمانی عبیات ادامه داد: در این میان اقدامات گوناگون و سریع زنان در مقابله با این عمل رضاشاه بسیار قابل توجه بود و نقش آنان را بسیار پررنگ کرد و طبیعتاً همین زنان بودند که در به ثمر رسیدن درخت تنومند انقلاب اسلامی به همراه مردان مقابل رژیم پهلوی ایستادگی کردند و مبارزه نمودند.

او افزود: در واقع می‌توان گفت که موضوع کشف حجاب دستاورد رضا شاه به ترکیه بود که در بازگشت به ایران آن را با شدیدترین و خشونت‌آمیزترین حالت ممکن به وسیله مأموران خود مرحله اجرا در آورد و بدین ترتیب به ستیز و مقابله آشکار با فرهنگ و مذهب پرداخت.

پژوهشگر تاریخ ادامه داد: رضاشاه در حالی دست به این اقدام زشت خود زده بود که نمی‌دانست دین و مذهب و حجاب و عفاف زنان که یکی از مولفه‌ها و ارکان آن بود در همه ابعاد زندگی مردم جاری و ساری است.

آقای سلمانی عبیات گفت: رضا شاه که کلکسیونی از خبث، بی‌دینی، دیکتاتوری، ستمگری و بی‌رحمی بود در طول حکومت چه در جایگاه سپهسالاری و چه رئیس الوزراء و چه در زمان پادشاهی از هیچ تلاشی برای القای دیکتاتوری خود بر مردم متدین و بی‌پناه ایران مضایقه نکرد.

او ادامه داد: به نقل از حسین مکی در جلد ششم کتاب تاریخ بیست ساله ایران، حتی خارجی‌های مقیم ایران نیز از حجم گسترده خباثت و رذالت رضا خان تعجب کرده و در این خصوص مطالب زیادی نگاشته‌اند.

این نویسنده خوزستانی می‌گوید: «فوت» نماینده مجلس انگلیس که به همراه یکی از همکاران خود به ایران آمده بود می‌نویسد: پادشاه ایران بی‌رحم، ستمگر، خیال‌پرور، حریص و طماع بود. او حریفان و مخالفین خود را بدون ذره‌ای رحم و شفقت به زندان می‌انداخت و یا می‌کشت.

آقای عبیات ادامه داد: در عین حال «حسین مکی» که خود از سیاستمداران و روزنامه‌نگاران برجسته ایران است، اساس سفر رضاخان به ترکیه که منجر به دستاورد ننگین کشف حجاب شد را برنامه‌ای انگلیسی می‌داند که انگلیسی‌ها در ادامه سیاست‌های استعماری خود در جهت ایجاد اتحادی قوی «حلقه‌ای پولادین» مقابل شوروی انجام دادند. (مکی، حسین - تاریخ بیست ساله ایران جلد ۶ صفحه ۱۴۴)

او گفت: پس از بازگشت رضا خان به ایران این ایده پلید با تبلیغات گسترده و در خلال جشن‌ها و مراسم ساختگی به عنوان جلوه‌ای از پیشرفت و آزادی زنان به اجرا گذاشته شد. در عین حال، بر اساس کتاب خشونت و فرهنگ و اسناد محرمانه کشف حجاب در سند ۴۶، رضا خان شخصا به پیشرفت این مسئله رسیدگی می‌کرد و در انتظار موفقیت سریع آن بود و از ایالت‌ها گزارش‌های پی در پی درباره پیشرفت کار می‌خواست.

این پژوهشگر تاریخ گفت: همچنین در سند ۴۹۶ همان کتاب آمده است دولت دستور داده که دکان‌ها، اتوبوس‌ها، حمام‌ها و ادارات، زنان با حجاب را راه ندهند و حتی در برخی از موارد حاکمان محلی برای اجرای کامل این دستور از حکومت مرکزی تقاضای پاسبان‌ها و نیرو‌های نظامی بیشتری جهت کنترل خیابان و مسیر‌های تردد زنان می‌کنند. (خشونت و فرهنگ، سند شماره ۲۶۳ و ۶۱)

آقای عبیات ادامه داد: مردم در جای جای ایران با این دستور مقابله کردند و بسیاری از جمله علما در آستان قدس رضوی به اعتراض علنی پرداختند.

او افزود: به گفته حسینقلی مستعان نویسنده معروف که در ۱۷ دی ماه ۱۳۱۴ هجری سردبیر روزنامه ایران، مهمترین روزنامه آن زمان بود، مسئله کشف حجاب در ایالاتی مانند خوزستان یک طوفان اعتراض بزرگ پدید آمد. (همان، ۲۷۷)

نویسنده خوزستانی گفت: بنابر آنچه که مهدی صلاح و ابوالحسن فیاض در مقاله هفدهم دی‌ماه ۱۳۱۴ «امتداد یا انقطاع نهضت بانوان» آورده‌اند، در مقال ستم رضا خان به زنان مؤمنه، آن‌ها سعی می‌کردند از رفت و آمد در کوچه‌ها و خیابان‌ها جز به وقت ضروری و شبانگاه صرف نظر نمایند و در برخی از خانه‌ها حمام خانگی ساخته شد تا زن‌ها مجبور نباشند به‌خاطر حمام رفتن حجاب از روی خود بردارند! در این میان زنانی یافت می‌شد که تا شهریور ۱۳۲۰ یعنی ۶ سال از خانه خارج نشدند!

او می‌گوید: در این بین بسیاری که امکان تحمل چنین وضعیتی برای آن‌ها ممکن نبود و غیرت دینی و اعتقادات مذهبی آن‌ها هیچگاه به بی‌حجابی و بی‌عفتی رضایت نمی‌داد، ترک دیار گفته و به کشور‌های همسایه مهاجرت کردند.

آقای سلمانی عبیات گفت: تاریخ از مهاجرت تعدادی از زنان اهل خرمشهر به‌همراه همسرانشان به کشور عراق در پی رد مسئله کشف حجاب خبر می‌دهد. به گفته عباس سرافرازی در مقاله «نقش زنان در مقابله با کشف حجاب رضا خان» صفحه ۸: «زنان مسلمان ایرانی از هیچ کوششی در جهت حفظ پوشش و حجاب خود در مقابله با کشف حجاب رضا خانی دریغ نورزیدند و در این مسیر تمام هم و غم خویش را مصروف آن داشتند تا عفت و پاکدامنی آن‌ها خدشه‌دار نشود. آن‌ها حتی در این راستا، تصمیم به خروج از کشور گرفتند. در خرمشهر بعضی از زنان از مرز گذشتند و به عراق رفتند و بنابراین با همسرانشان به سایر کشور‌ها مهاجرت کردند.

این نویسنده خوزستانی گفت: موضوع مهاجرت اعتراض‌گونه زنان و مردان خوزستانی اهل خرمشهر به کشور همسایه (عراق) در کتاب «رضاشاه و شکل گیری ایران نوین» نوشته استفانی کرونین صفحه ۱۲۴ و کتاب «خشونت و فرهنگ و اسناد محرمانه کشف حجاب» سند شماره ۳۱۲ نیز آمده است.

محمدرضا سلمانی عبیات ادامه داد: از آنجا که این موضوع برای سیاست مداران رضا خانی بسیار مهم بوده و به مثابه شدید‌ترین پاسخ به جریان بی بند و باری حکومت فاسد رضا شاه شناخته شده است، در منابع متعددی ذکر شده است. در همین راستا در اسناد منتشر شده توسط "مدیریت پژوهش، انتشارات و آموزش سازمان اسناد ملی ایران" در ۳۵۷ به تاریخ گزارش ۸ بهمن ماه ۱۳۱۴ آمده است: «از خرمشهر اهالی به طور قاچاق در نتیجه تجدد و تربیت نسوان به خاک عراق رفته‌اند... کونسول بصره هم خبر مزبور را تأیید کرده.»

او افزود: در عین حال، مردم اهواز که مردمی غیور، دیدن دار و محب اهل بیت عصمت و طهارت بوده و برای زنان اهوازی حجاب جزئی جدایی ناپذیر از اعتقادات آنان محسوب می‌شود، به مقابله جدی با رضا خان پرداختند در این خصوص سپهبد فریدون سنجر، معاون عملیاتی فرمانده نیروی هوایی در کتاب خاطرات خود با عنوان " چهل سال خدمت، در مورد جنایات رضاخانی در شهر اهواز می‌گوید: «در اهواز اغلب زنان... روپوش‌های بلند و روسری و یا مقنعه می‌دوختند و با استفاده از آن از منزل خارج می‌شدند، ولی دست اندر کاران اجرای این طرح استعماری دست از سر مردم برنداشتند، به پلیس دستور داده شد، که به زور روسری‌ها و مقنعه‌ها را از سر زن‌ها بردارند و پاره کنند و تا آنجا که من دیدم الحق والانصاف پلیس هم در اجرای این دستور هیچ کوتاهی نکرد.

پژوهشگر تاریخ ادامه داد: گاهی بین پلیس و بعضی از زن‌ها در گیری‌هایی انجام می‌شد. من خود بار‌ها شاهد عینی این درگیری‌ها بودم... بسیاری از خانم‌ها خانه‌نشین شدند. بسیاری از خانواده‌ها فقط و فقط به همین انگیزه به عراق مهاجرت کردند و دیگر برنگشتند. برای برخی که این امکانات وجود نداشت، فقط و فقط شب‌ها از خانه خارج‌ می‌شدند. بکار بردن زور و سر نیزه در مسئله کشف حجاب از آن کار‌های غیر منطقی و نسنجیده آن عصر زمانه بود.» (چهل سال خدمت، ص ۱۲۵)

آقای عبیات گفت: حسینقلی مستعان که پیشتر از وی نقل قولی آمد و خود از روشنفکران آن زمان محسوب می‌شود پس از اینکه به ذکر انزجار عمومی مردم از این واقعه می‌پردازند، می‌نویسد: امروز افتخار می‌کنیم به زنان روشن‌دل و با تقوایی که مقام زن را بالا می‌برند و من به سهم خود کمال نفرت را دارم از زنانی که از این موضوع برای هوس‌رانی و مدپرستی و عشق و فجور و ترویج فساد استفاده کردند. (مکی، حسین - تاریخ بیست ساله ایران جلد ۶ صفحه ۲۷۵)

باشگاه خبرنگاران جوان خوزستان اهواز