امنیت غذایی و اجتماعی در گرو محافظت از خاک

به گزارش ایسنا، ۹۵درصد مواد غذایی ما از خاک تامین می‌شود و بیش از ۲۵درصد از تنوع زیستی و ژنتیکی کره زمین در خاک نهفته است. آلودگی‌های انسانی و صنعتی نقش اصلی را در آلوده‌سازی خاک دارد و استفاده بیش از اندازه از سموم و کودهای شیمیایی، پساب‌ها و فاضلاب‌ها باعث آلودگی خاک می‌شوند. به گفته مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست برای اینکه در آینده برای تامین امنیت غذایی دچار مشکل نشویم باید از خاک به‌صورت جدی حفاظت کنیم. 

لادن رضی کرد محله در گفت و گو با ایسنا درباره اهمیت کیفیت خاک در تامین امنیت غذایی اظهار کرد: امنیت غذایی هر کشوری از خاک آن سرچشمه می‌گیرد. با آلوده شدن خاک، تمام آلودگی‌ها جذب گیاهان کاشته شده و پس از آن وارد بدن انسان و موجب بیماری می‌شوند. به همین دلیل آلودگی خاک در امنیت غذایی تاثیرگذار است.  

وی ادامه داد: ترکیبی با عنوان (mrl) به معنای ماکزیمم ریت لیمیتیت یا حدود مجاز برای باقی‌مانده آلاینده‌ها در گیاهان وجود دارد که با رعایت آن گیاه سالم و در غیر این صورت ناسالم می‌شود. 

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: اغلب آلاینده‌ها از طریق آبیاری با آب تصفیه نشده فاضلاب وارد خاک و گیاه می‌شود. در شرایطی که دنیا با بحران آب مواجه است بهترین راهکار، تصفیه آب فاضلاب و استفاده از آن است. آب فاضلاب نباید از بین رود یا رهاسازی شود بلکه باید تصفیه شود و مورد استفاده قرار گیرد.  

وی افزود: درصورت مصرف مجدد این فاضلاب تصفیه شده در خاک، رعایت استاندارد خروجی فاضلاب و حدود مجاز آلودگی خاک، هم کیفیت خاک حفظ و هم گام مناسبی برای رفع بحران آب برداشته شده می‌شود که در این صورت غذای سالم نیز تولید خواهد شد.  

رابطه کادنیوم موجود در خاک با سلامت انسان 

رضی کرد محله افزود: درصورت رهاسازی فاضلاب خام در خاک و یا مصرف کود غیر استاندارد به محصولات آسیب وارد می‌شود. به‌طور مثال کودهای فسفری و یا کودهای غیر استاندارد، کادنیوم بسیار زیادی دارند و وقتی این میزان کادنیوم وارد محصولی همچون سیب‌زمینی می‌شود آن را سفت و سخت می‌کند. این کادنیوم وقتی از طریق محصول کشاورزی وارد بدن می‌شود جایگزین کلسیم می‌شود و انسان را دچار پوکی استخوان می‌کند.  

وی ادامه داد: در برخی مواقع نیز کود، پوشش گوگردی ندارد. پوشش گوگردی موجب این می‌شود که نیترات بلافاصله در خاک رها نشود چراکه بار نیترات و بار خاک منفی است و جذب یکدیگر نمی‌شوند، در نتیجه با آبیاری سطحی این نیترات‌ها آب زیرزمینی را آلوده می‌کنند و نوشیدن این آب موجب تولید نیتروزامین در بدن و ابتلا به سرطان می‌شود. 

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه خاک ایران قدرت خودپالایی بالایی دارد، اظهارکرد: با وجود قدرت خودپالایی خاک، درصورت بالارفتن حجم آلودگی خاک دیگر قدرت تصفیه ندارد و آن را به طبیعت منتقل می‌کند و در این صورت آب‌های زیرزمینی، گیاهان و خاک نیز آلوده می‌شوند. درصورت حفاظت خاک در برابر آلودگی، آب‌های زیرزمینی و گیاهان نیز حفظ می‌شوند.  

وی ادامه داد: در ماده ۱۱ قانون حفاظت از خاک در ایران، حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده‌های ورودی به آن باید براساس کاربردهای مختلف توسط سازمان حفاظت محیط زیست ابلاغ شود که این حدود مجاز را برای کاربردهای مختلف همچون کشاورزی، منابع طبیعی و... ابلاغ کرده‌ایم بنابراین هر ترکیبی که وارد خاک می‌شود علاوه بر استانداردهای مجاز خود، باید حدود مجاز خاک را نیز رعایت کند تا امنیت غذایی حفظ شود. 

پایش خاک و گیاه برای حفظ امنیت غذایی 

رضی کردمحله با بیان اینکه به‌طور کلی یک ستون جداگانه برای حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده‌های ورودی به آن برای کاربری‌های مختلف وجود دارد گفت: طبق این ستون باید علاوه بر پایش خاک، پایش گیاه نیز انجام و مشخص شود که آیا «MRL» آن‌ مناسب است یا خیر؟ بنابراین درصورت محافظت از خاک چه در برابر آلودگی و چه در برابر تخریب‌هایی مانند فرسایش و شوری می‌توانیم امنیت غذایی خود را حفظ کنیم و جامعه سالمی داشته باشیم.

وی درباره ارزش‌گذاری اقتصادی خاک اظهار کرد: برای سنجش کاربری خاک برخی معیارهای علمی و پیچیده‌ای وجود دارد که بر اساس مشخصاتی که خاک دارد، مشخص می‌شود برای کشاورزی درجه یک است اما به لحاظ صنعتی درجه پنج و خاکی که برای کشاورزی و منابع طبیعی درجه یک محسوب می‌شود بالاترین ارزش حفاظتی را دارد.  

 به گفته مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست براساس عملکردی که یک خاک دارد سنجیده و با ارزش‌گذاری‌های اقتصادی میزان ارزش آن مشخص می‌شود. به‌طور مثال برای تولید محصولات کشاورزی بر اساس طبقه‌بندی نوع محصول، چمنزار، درختچه‌ها و مراتع به‌طور متوسط ۷۴۰ دلار در هکتار در سال که محدوده (رنج) قیمت آن ۷۰ تا ۱۵۸۰ دلار در هکتار درسال می‌شود، زمین‌های دیم به‌طور متوسط ۲۲۳۰ دلار در هکتار در سال که محدوده قیمت آن۴۴۰ تا ۷۴۳۰ دلار در هکتار در سال می‌شود و باغات میوه به‌طور متوسط ۷۵۰۰ دلار در هکتار در سال که محدوده قیمت آن ۶۱۰۰ تا ۷۵۸۰ دلار می‌شود، ارزش‌گذاری اقتصادی صورت می‌گیرد. 

وی ادامه داد: ارزشگذاری اقتصادی در زمینه جداسازی آلاینده‌ها بین صفر تا ۲۷۸ دلار در هکتار در سال و در کاهش تاثیرات تغییرات اقلیم ۲۲۰۰ تا ۵۶۱۰ دلار در هکتار در سال، در عملکرد بیولوژیک تثبیت ازت ۴۴ تا ۶۱ میلیون دلار سالانه برآورد شده است.  

یک چهارم تنوع زیستی جهان درخاک  

رضی کردمحله با بیان اینکه یک چهارم تنوع زیستی دنیا در خاک است، اظهارکرد: میکروارگانیزم‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌های مختلفی در خاک هستند. میکروارگانیزم‌های موجود در خاک قدرت این را دارند که کربن ترسیب کنند و در تغییر اقلیم موثر باشند، اثرات اقلیم را کاهش دهند، ازت و فسفر را تثبیت می‌کنند و در اختیار گیاه قرار دهند. 

وی ادامه داد: در تمام دنیا میکروارگانیزم‌های خاک را جدا سپس تلقیح و کودهای زیستی تولید می‌کنند تا به هیچ‌وجه از کودهای شیمیایی استفاده نکنند. در این راستا ترکیبات متفاوتی همچون بیو۴ تولید می‌کنند تا خاک‌های آلوده را با آن بازسازی کنند. حفاظت از خاک برای ما تنها در راستای حفظ امنیت غذایی اهمیت ندارد بلکه میکروارگانیزم‌ها و تنوع زیستی که داخل آن وجود دارد نیز بسیار مهم است. 

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: ژنوم میکروارگانیزم‌های خاک در جهان جزو طبقات کاملا محرمانه است، یعنی شما اگر قصد داشته باشید یک گرم از خاک به‌ویژه برای کاربری کشاورزی و منابع طبیعی دارای ارزش است را از کشوری خارج کنید این اجازه را به شما نمی‌دهند.  

خطر بیشتر فرسایش خاک نسبت به آلودگی

رضی کردمحله با بیان اینکه فرسایش خاک حتی از آلودگی نیز خطر بیشتری دارد، گفت: آلودگی را می‌توان در یک منطقه رفع کرد اما در فرسایش خاک، این خاک از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل می‌شود بدون اینکه عاقبت آن مشخص باشد. به این دلیل گفته می‌شود رودخانه‌ای درحال حاضر منشا گرد و غبار است که بستر آن خشک شده است.  

وی درباره دستورالعمل‌ها و استانداردهای تدوین شده در حوزه حفاظت خاک اظهار کرد: حدود مجاز آلودگی خاک و آلاینده‌های ورودی به آن برای کاربری‌های مختلف مطابق ماده ۱۱ قانون حفاظت از خاک ابلاغ شده است و بر اساس بند الف ماده ۹ قانون حفاظت از خاک، استانداردهای انواع کود، آفت‌کش‌ها، سم و بهبود دهنده‌های رشد گیاه را سازمان ملی استاندارد با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی تدوین می‌کند. در راستای همین ماده سازمان ملی استاندارد در مجموع ۶۷۱ استاندارد ملی تدوین کرده و ۲۶ مورد در حال تدوین است.

مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: ۲۲۰ مورد استاندارد ملی تدوین شده و ۴ مورد در حال تدوین در حوضه خاک، ۸۹ مورد استاندارد ملی تدوین شده و ۵ مورد در حال تدوین در حوضه کود، ۱۸مورد استاندارد ملی تدوین شده و ۲ مورد در حال تدوین  در حوضه کمپوست، ۳۲۲ مورد استاندارد ملی تدوین شده و ۱۵ مورد در حال تدوین در حوضه آفت کش‌ها و سموم، ۱۹ مورد استاندارد ملی تدوین شده در حوضه بهبود دهنده‌های رشد گیاه، ۳ مورد استاندارد ملی در حوضه مرز بیشینه مانده نیترات، فلزات سنگین و مایکوتوکسین در خوراک انسان و دام و محصولات کشاورزی تدوین شده است.

وی تاکید کرد: طبق بند یک ماده ۹ قانون حفاظت از خاک، سازمان ملی استاندارد، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت و وزارت جهاد باید با کمک هم استانداردسازی را انجام می‌دادند که این همکاری به‌خوبی انجام شد.

بهبود کیفیت خاک در کشور نیاز به توجه ویژه دارد

رضی کردمحله در پایان تصریح کرد: کیفیت خاک در ایران نیاز به توجه ویژه‌ای دارد به‌ویژه خاک‌های درجه یک در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی که باید در برابر هرگونه تخریب و آلودگی حفاظت شوند و اینگونه اقدامات ممنوعیت داشته باشد چراکه ارزش اقتصادی این خاک‌ها بر اساس عملکرد اکوسیستمی که دارند، بسیار بالاست و نمی‌توان هیچ عدد و رقمی برای آن مشخص کرد بنابراین برای اینکه در آینده برای تامین امنیت غذایی دچار مشکل نشویم باید از خاک به‌صورت جدی حفاظت کنیم.