دنیای تخیلی پوتین؛ روسیه در سال جدید چه سرنوشتی خواهد داشت؟

هفتهٔ اول سال میلادی در روسیه تعطیلات رسمی‌ست اما امسال فضای رسانه‌ای با حال و هوای جشن همخوانی نداشت. به‌رغم تشدید سانسور و نابودی رسانه‌های مستقل در روسیه، بحث درباره مشکلات ارتش در جبهه‌های اوکراین، اختلاف‌های داخلی، تضعیف روسیه در عرصه بین‌المللی و بیش از همه چالش‌های اقتصادی ناشی از تحریم و کاهش بهای محصولات اصلی صادراتی روسیه‌ در رسانه‌ها ادامه دارد. در هفتهٔ اول سال، رسانه‌های روسی کوشیده‌اند پیش‌بینی کنند در سال جدید اوضاع کشور چگونه خواهد بود.

تناقض بین کرملین و طرفداران جنگ؟

در حالی‌که ارتش روسیه در شب تحویل سال کهنه و نخستین روزهای سال نو که خانواده‌های اوکراینی به طور سنتی دور هم جمع می‌شوند، شهرها و روستاها و به‌ویژه پایتخت اوکراین را با پهپادهای ایرانی و موشک هدف چندین موج حمله قرار داد، رئیس‌جمهور روسیه به طور غیرمنتظره خواهان آتش‌بس در زادروز مسیح به تقویم ارتدوکس شد. اما اوکراین از آنجا که تصور می‌کرد نظامیان روس صرفاً به دنبال فرصت تجدیدنفس‌ هستند، این پیشنهاد را رد کرد.

از دید تحلیلگرانی که توجه ویژه به اخبار کرملین دارند، ابتکار آتش‌بس کاملاً با منطق ولادیمیر پوتین همخوانی دارد چرا که «او همچنان در دنیای وارونه به سر می‌برد و معتقد است روسیه پرچم نیکی را برافراشته و علیه پلیدی که در ذهن وی، آمریکا نماد آن است، نه تنها برای منافع روسیه بلکه به خاطر آزادی جهان از یوغ بی‌عدالتی می‌جنگد».

اما ایدهٔ کرملین دربارهٔ آتش‌بس، اعتراض طرفداران جنگ را که از طریق چند کانال‌ تلگرام بسیار تاثیرگذار شده‌اند برانگیخت و بر نارضایتی‌هایشان از ابعاد بسیج نیرو برای اعزام به جبهه، تاکتیک‌های نظامی، رویکرد وزارت دفاع و پروپاگاندای رسمی افزود.

از جمع‌بندی وضعیت در ابتدای سال برمی‌آید که روسیه در عرصهٔ بین‌المللی ابتکار عمل را از دست داده و تمام تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک آن اکنون بر این متمرکز شده تا با لابی‌گری در میان حامیان اوکراین و باج‌گیری از آنان، کی‌یف را به پذیرش مصالحه وادارد. وابستگی ولادیمیر پوتین به نظامیان به طور چشمگیری افزایش یافته و او از این تحول آگاه و دلخور است؛ و به‌رغم بی‌میلی کرملین به تشدید فشار بر جامعه در آستانهٔ انتخابات پارلمانی و سپس ریاست‌جمهوری، دولت روسیه چاره‌ای جز نظامی‌گری ندارد و تمام عرصه‌های زندگی در روسیه هر چه بیشتر تحت تاثیر جنگ خواهد بود.

بسیاری از تحلیلگران به این موضوع توجه دارند که پیش‌تر کرملین همواره در تلاش بود عرصهٔ سیاسی را تحت کنترل داشته باشد و در عین حال در عرصهٔ اجتماعی دخالت نکند، اما از ابتدای جنگ این اصل دچار تحول اساسی شد. در حالی که بر اساس قانون اساسی روسیه، باورها و اندیشه‌ها نمی‌تواند اجباری یا تحمیلی باشد، ادارهٔ ویژه‌ای در کرملین تاسیس شد که هدف آن، ترویج «ایدئولوژی ملی» است و در همین راستا در مدارس و دانشگاه‌ها دفاتری ایجاد شده که قرار است «در تربیت نسل جدید در چارچوب ارزش‌های مورد نظر حکومت و مصون از تاثیر بیگانگان» نقش کلیدی بر عهده گیرد.

براساس نظرسنجی‌های وابسته به کرملین، بیش از نیمی از جامعهٔ روسیه انتظار دارند وضعیت آنها در سال جدید میلادی بهبود یابد؛ یک سوم جامعه روس پیش‌بینی می‌کند سال جدید سال بسیار خوبی برای کشورشان خواهد بود.

حکومت روسیه در راستای همین «ایدئولوژی ملی» کمپین فراگیر رسانه‌ای به راه انداخته‌ که هدف آن «توجیه جنگ علیه اوکراین و خنثی‌سازی هر گونه اعتراض‌های داخلی» است. صاحب‌نظران می‌گویند این کمپین تصویر ساده‌سازی شده‌ای از جهان را ارائه می‌دهد و جامعه را ترغیب می‌کند «نسبت به بی‌عدالتی و حتی جنایت بی‌تفاوت باشند، احساس همدردی نکنند و با پرهیز از طرح سوالات سخت، توضیحات حکومت را مانند وعده‌های آسمانی بپذیرند».

لئو گودکوف، موسس لوادا سنتر، معتبرترین مرکز نظرسنجی در روسیه، به‌تازگی اذعان کرد شهروندان روس در حمایت از کرملین متحد شده‌اند، جنگ اوکراین را کاملا قابل قبول می‌دانند و نه تنها از برخورد نیروهای روس در برخورد با غیرنظامیان اوکراینی احساس شرم نمی‌کنند، بلکه خواهان تشدید خشونت‌ها هستند.

دورنمای اقتصادی

در مقایسه با برآورد‌ها‌ و پیش‌بینی‌های اوایل جنگ، اقتصاد روسیه طی سال گذشتهٔ میلادی بهتر عمل کرده، اگرچه دست‌کم ۶ درصد درآمد ناخالص را از دست داده. پیش‌بینی‌ها برای سال جدید نیز حاکی از نگرانی عمیق اقتصاددانان است.‌ احتمال داده شده سال آینده درآمد روسیه کاهش و فشار بر بودجه افزایش یابد، از جمله به دلیل افزایش هزینه‌های جنگ.

در حالی‌که از آغاز جنگ، روسیه آمار رسمی منتشر نمی‌کند اما برآورد شده طی ده ماه جنگ حدود ۵ تریلیون روبل معادل بیش از ۷۰ میلیارد دلار هزینه شده و سال جاری این هزینه‌ها به دلیل افزایش شمار نیروی درگیر و هزینه‌های درمان زخمی‌ها و بیمهٔ خانواده‌های کشته‌شدگان، ضرورت تولید تسلیحات جدید و همچنین سرمایهٔ لازم برای بازسازی مناطق اشغال شده دست‌کم ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت. با احتساب هزینه‌ها برای «تامین امنیت داخلی» حداقل یک سوم بودجه روسیه به اهداف نظامی-انتظامی اختصاص خواهد یافت و اگر این بودجه به دلیل تشدید تحریم‌ها و کاهش درآمد فروش نفت و گاز بودجه تامین نشود، هزینه‌ها بیش از پیش بر دوش تجار و شهروندان روس سنگینی خواهد کرد.

روسیه اغلب ناچار است نفت خود را با ۵۰ درصد تخفیف بفروشد. پس از انصراف از بازار اروپا پیدا کردن مشتری برای یک میلیون بشکه نفت امکان‌پذیر بود، اما یافتن مشتری برای دو میلیون بشکه بسیار دشوارتر است.

روسیه با ۳.۳۵ تریلیون روبل معادل ۴۸ میلیارد دلار کسری بودجه سال گذشته را پایان داد. بودجه سال آینده با در نظر گرفتن اندکی بیش از ۷۰ دلار بابت هر بشکهٔ نفت در نظر گرفته شده اما در روزهای اخیر نفت اورال بشکه‌ای بین ۳۵ تا ۵۰ دلار فروش می‌رود. گزارش‌ها حاکی‌ست دولت احتمالاً بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی و معادن را که سال گذشته سود قابل‌توجهی داشته‌اند مجبور خواهد کرد «هزینهٔ جنگ» را تقبل کنند؛ احتمال افزایش مالیات نیز می‌رود هر چند که دولت وعده داده مقررات مالیات را تغییر ندهد.

در حالی‌که اروپا راهبردی به‌ظاهر موفقیت‌آمیز را تعیین کرده تا به خرید نفت و گاز از روسیه پایان دهد، روشن است که مسکو برنامه‌ای برای پیدا کردن مشتریان جدید ندارد و احتمال اجرای طرح‌‌ ایجاد هاب گازی در ترکیه و یا «اتحاد گازی» با قزاقستان و ازبکستان هم بسیار ناچیز است. حتی اگر این موارد هم اجرایی شود، باز به هیچ عنوان جایگزین بازار اروپا نخواهد بود. تنها گزینهٔ واقع‌بینانه، احداث خط لولهٔ جدید انتقال گاز به چین است اما چین تمایلی به افزایش خرید گاز از روسیه ندارد و منتظر امتیازهای قابل‌توجه است.

به گزارش اتاق بازرگانی روسیه، تشدید تحریم‌ها حدود ۶۰ درصد تولیدکنندگان روس را تحت تاثیر قرار داده و تنها یک چهارم شرکت‌های روس که پیش‌تر با کشورهای غربی همکاری می‌کردند توانسته‌اند برای آنها جایگزین پیدا کنند؛ بیش از یک سوم بیزنس روسیه نتوانسته موقعیت خود را ترمیم کند.

سرگئی کاتیرین، رئيس اتاق بازرگانی روسیه، معتقد است ایران می‌تواند کمک قابل‌توجهی به بیزنس روسی ارائه دهد و تجربه‌های دور زدن تحریم‌ها را با آنها در میان بگذارد.

بر اساس این گزارش، روسیه سال گذشته با دور زدن تحریم‌ها، تجهیزات صنعتی و برخی کالاهای مورد نیاز خود را به ارزش بیش از ۲۰ میلیارد دلار وارد کرد. به گزارش گمرک روسیه، طی سال گذشته رشد مبادلات تجاری روسیه با ایران حدود ۲۰ درصد و با چین حدود ۳۰ درصد بود و این در حالی‌ست که مبادلات تجاری روسیه با هند دو و نیم برابر افزایش یافته است.

روزنامهٔ کامرسانت از چند کارشناس اقتصادی جویای پیش‌بینی‌های‌شان در چهار زمینه شده: درآمد ناخالص ملی، ارزش روبل، بهای نفت و وضعیت تورم. این روزنامه از پیش‌بینی‌های متفاوت و اغلب متضاد نتیجه می‌گیرد اوضاع اقتصادی روسیه به‌قدری بی‌ثبات است که اطمینان به هیچ‌یک از عوامل تعیین‌کننده امکان‌پذیر نیست.

چنانچه کرملین جنگ را آغاز نمی‌کرد اقتصاد روسیه می‌توانست حدود ۳ درصد رشد کند اما اکنون حدود ۳ درصد کوچک‌تر شده است. مرور هفتگی رسانه‌های روسی

از سرکوب مخالفان تا فرار مغزها؛ همه رکوردهای پوتین در ۲۰۲۲

مرور هفتگی رسانه‌های روسی؛ ارزیابی سالانه از جنگ، سرکوب و فصل نوین روابط با ایران

مرور هفتگی رسانه‌های روسی؛ دستور کرملین برای جمع‌آوری «خبرهای خوش»

فشار اقتصادی یا افکار عمومی؛ کدامیک بر تغییر سیاست کرملین اثرگذارند؟