وداع با یکی از برجسته‌ترین شاهنامه‌شناسان

این استاد دانشگاه و شاهنامه‌شناس در پی درگذشت ابوالفضل خطیبی با بیان این‌که به صورت کوتاه درباره این شاهنامه‌شناس صحبت می‌کند و در فرصت مناسبی او و دیگر دوستان به صورت مفصل در مقاله‌هایی به خطیبی خواهند پرداخت، به ایسنا گفت: «به نام خداوند جان و خرد، «اگر مرگ دادست بیداد چیست / ز داد این همه بانگ و فریاد چیست» من هم ساعت ۱۰ صبح، ۲۱ دی‌ماه ۱۴۰۱ از طریق پیام‌ها و تلفن‌های دوستان این خبر اسف‌ناک را شنیدم که دوست دیرین بنده و شاهنامه‌شناس بزرگ، دکتر خطیبی به رحمت خداوند رفت. این ضایعه جبران‌ناپذیر در جهان شاهنامه‌شناسی را به همه دوستداران فرهنگ و ادب ایران و جهان تسلیت عرض می‌کنم.»

او سپس بیان کرد: مرحوم دکتر خطیبی در روز فردوسی، ۲۵ اردیبهشت‌ماه، در سال ۱۳۳۹ در یکی از روستاهای شهرستان گرمسار استان سمنان زاده شد و متأسفانه در ۶۲ سالگی و در اوج پختگی و باروری علمی در ۲۱ دی‌ماه در سرای دیگر آرام گرفت. به لحاظ تحصیلات مدرک کارشناسی‌اش تاریخ بود، کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی خوانده بود و دکتری‌اش ادبیات فارسی بود. به لحاظ شغلی در مقطعی در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی فعالیت داشت. بعد به فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتقل شد و سال‌ها معاون گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان بود و در شکل‌گیری مقدمات، تدوین و انتشار «فرهنگ جامع زبان فارسی»، سهم بسیار بزرگی داشت. البته از فرهنگستان هم بازنشته شده بود.

آیدنلو با بیان این‌که جایگاه علمی و تشخّص اصلی او در جهان، به مطالعات در موضوع شاهنامه‌شناسی بود، خاطرنشان کرد: او سالیان سال در حوزه شاهنامه‌شناسی فعالیت کرد، کتاب‌هایی تصحیح، تألیف، تدوین و ترجمه کرد. مهم‌ترین اثر تصحیحی او در این حوزه در همکاری با استاد جلال خالقی مطلق در تصحیح دفتر هفتم شاهنامه بود که حدود ۷۲۰۰ بیت را شامل می‌شود، همه این بیت‌های را آقای خطیبی زیر نظر آقای خالقی مطلق تصحیح کرده بود. همچنین یادداشت‌های مربوط به آن بخش‌ را از صفحه ۲۵۲ تا ۴۱۶ نوشت، که از لحاظ کیفیت بسیار ارزشمند است و به لحاظ کمیت هم در خور توجه است.

نویسنده «آذربایجان و شاهنامه: تحقیقی درباره جایگاه آذربایجان، ترکان و زبان ترکی» افزود: بخش اصلی و اعظم فعالیت‌های علمی مرحوم خطیبی مقالاتش بود؛ هم مقالات تحقیقی که حدود ۸۰ مقاله تحقیقی است و هم مقالات نقد کتاب که ۳۰ مقاله را شامل می‌شود. بخش کمتر دیده شده فعالیت‌های او که فقط برخی از صاحب‌نظران و خواص بیشتر با آن آشنا هستند و ممکن است عموم علاقه‌مندان کمتر دیده باشند، مدخل‌هایی است که در دایره‌المعارف‌های مهم ایران نوشته‌ بود. مرحوم دکتر خطیبی بیش از ۱۷۰ مدخل در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه زبان و ادبیات فارسی، فرهنگ آثار ایرانی اسلامی و دانشنامه ایران نوشته و چاپ کرده‌ که برخی از آن مدخل‌ها در حوزه موضوع آن مدخل، بی‌نظیر و یا کم‌نظیر است.

آیدنلو همچنین گفت: بنده از سال ۱۳۸۱ تا امروز حدود ۲۰ سال با ایشان دوستی بسیار نزدیک، صمیمی، علمی و عاطفی داشتم و به لحاظ اخلاقی و علمی، او شخصیت بسیار ممتاز، یکرنگ، ساده دل، صمیمی و بسیار خونگرم و خودمانی داشت و به لحاظ علمی هم تقریبا همه کارهایش چه مقاله‌های نقد و تحقیقی و چه مداخل و تصحیح‌هایش در سطح بسیار بالایی قرار دارد. در هنگام حیاتش گفته‌ام و امروز هم به شما می‌گویم اگر در تاریخ مطالعات شاهنامه شناختی بخواهیم از بین محققات ایرانی –در گذشته و در قید حیات- سه تن از شاهنامه‌شناس شاخص و برجسته را انتخاب کنیم بدون هیچ‌گونه مبالغه‌ای و بدون هیچ تردیدی ابوالفضل خطیبی یکی از آن‌ها است و در جهان شاهنامه‌شناسی هم – یعنی اگر دامنه انتخاب افراد را به ایران‌شناسان و محققان غیر ایرانی تسری بدهیم- قطعا باز نام آقای خطیبی در صدر فهرست نام‌آوران این حوزه و در کنار نام یکی دو ایرانی دیگر مانند استاد خالقی مطلق و در طراز شخصیت‌های شناخته شده‌ای چون فریتز ولف، نولدکه و ژول مول قرار خواهد گرفت.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: همه مقالات آقای خطیبی مستند، روش‌مندانه، نکته‌یابانه و مبتنی بر استدلال‌های درست و فرضیات منطقی و بدون خیال‌پردازی‌ها و بر اساس شواهدات و قرائن است. امیدوارم هم دانشجویان و محققان و هم شاهنامه‌پژوهان مقالات او را سطر به سطر بخوانند و از سخنرانی‌های ضبط شده‌اش بهره‌مند شوند.

سجاد آیدنلو در پایان گفت: یقین دارم کسانی که ساده و علمی زندگی کرده‌اند مانند دکتر خطیبی و اکثر عمرشان با کتاب و تحقیق گذشته بنا بر اعتقادات ما در جهان دیگر بهشتی خواهند بود. اگر خطاهایی به اقتضای طبیعت انسانی همه ما سهوا از آن‌ها و از ما سرزده باشد، خداوند به خاطر زحماتی که در زمینه دانش و فرهنگ و ادب کشیده‌اند، قلم عفو بر آن‌ها خواهد کشید. تسلیت دوباره عرض می‌کنم و شادی روح دوست عزیرم را از درگاره یزدان پاک خواستارم.

۵۷۲۴۵