امیرعبداللهیان: بازگشایی سفارت عربستان شاید وقتی دیگر؛ ریاض آماده نیست

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه جمهوری اسلامی روز جمعه ۲۳ دی‌ماه در جمع گروهی از خبرنگاران در بیروت، پایتخت لبنان گفت که عربستان سعودی فعلاً آماده بازگشایی سفارتخانه‌اش در تهران نیست.

«فکر می‌کنیم عربستان سعودی هنوز از آمادگی لازم برای بازگشت به حالت عادی برخوردار نیست. ما آمادگی لازم برای از سرگیری روابط را اعلام کرده‌ایم.»

وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفت که پنج دور مذاکره در عراق با مقام‌های عربستان سعودی برگزار شده است. او گفت که از جانب ایران می‌تواند بگوید که آماده‌اند روابط را به سطح عادی برگردانند و در گام نخست «سرکنسولگری‌های دو کشور در جده و مشهد بازگشایی می‌شود.»

مقام‌های سعودی هنوز در مورد آغاز به کار کنسولگریشان در مشهد و بازگشایی کنسولگری جمهوری اسلامی در جده اظهارنظری نکرده‌اند.

امیر عبداللهیان روز جمعه در بخشی از صحبت‌هایش به کانال گفت‌وگوی دیگری جز عراق هم اشاره کرد و گفت که «علاوه بر گفت‌وگوهای دیپلماتیک بغداد، گفت‌وگوهای امنیتی هم با عربستان داشته‌ایم.» او نگفت که این گفتگوها در کدام کشور برگزار شده است ولی در ماه‌های کذشته اخباری از میانجیگری عمان برای حل موضوعات اختلافی ریاض و تهران در حوزه امنیتی مطرح شده بود.

 وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی روز جمعه گفت که با فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در کنفرانس بغداد ۲ در اردن دیدار کرده است. کنفرانس بغداد ۲ ماه گذشته با حضور مقامات خاورمیانه و اروپا برگزار شد. دیدار امیرعبداللهیان و فیصل بن فرحان بالاترین سطح دیدار دو کشور از زمان قطع روابط دو کشور در هفت سال پیش بود.

روابط میان این دو کشور با مناقشه شکل گرفته بر سر اعدام یک روحانی شیعه به نام باقر النمر رو به تنش گذاشت. در تهران و مشهد، معترضان که بعدتر مشخص شد عمدتاً از نیروهای وابسته به حکومت بوده‌اند از اعدام شیخ باقر النمر، روحانی شیعه اهل عربستان سعودی خشمگین بودند. عربستان باقر النمر را به اتهام دست داشتن در اقدامات تروریستی اعدام کرد. مقام‌های ایرانی می‌گویند اعدام النمر بخشی از سیاست همیشگی سعودی‌ها در سرکوب شیعیان این کشور بوده است.

پس از حمله به کنسولگری عربستان در مشهد و سفارت این کشور در تهران، عربستان سعودی از دی‌ماه ۱۳۹۴ روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد و به دیپلمات‌های ایرانی ۴۸ ساعت فرصت داد تا خاک عربستان را ترک کنند. این تصمیم را عادل الجبیر، وزیر خارجه وقت عربستان سعودی پس از حمله همزمان شامگاه روز ۱۲ دی‌ماه ۱۳۹۴ به کنسولگری و سفارت عربستان در تهران و مشهد اعلام کرد.

گفت‌وگوهای مستقیم میان دو کشور در آوریل ۲۰۲۱ با میانجیگری عراق در تلاش برای بهبود روابط آغاز شد. صرف وجود گفت وگو مهم تلقی می‌شد، حتی اگر تنها نتیجه قابل توجه تا کنون بازگشایی دفتر نمایندگی این کشور در سازمان همکاری اسلامی در شهر جده عربستان سعودی بوده است.

امیرعبداللهیان درباره دیدار با همتای سعودی خود در اردن در آذرماه گفته بود: «از دیدگاه ما توافقی وجود داشت که گفت‌وگوی عربستان و ایران را ادامه دهیم تا در نهایت روابط بین دو کشور عادی شود.»

با این حال همزمان با تلاش وزارت خارجه جمهوری اسلامی برای عادی‌سازی رابطه با ریاض هنوز صداهای متفاوتی از تهران شنیده می‌شود که به نظر می‌رسد بازتابی از تداوم منازعه با این رقیب منطقه‌ای باشد. از جمله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی پس از آغاز اعتراضات سراسری دو بار به تلویح از عربستان سعودی به عنوان متهم در برانگیختن معترضان نام برده و این کشور را تهدید کرده است.

فعلا کلیدی‌ترین گره در روابط دو کشور، ماجرای یمن است. از سال ۲۰۱۵، عربستان سعودی ائتلافی کم‌رمق از کشورهای عربی شکل داده تا دولت نزدیک به خود را مجددا به قدرت بازگرداند. ایران در جبهه مقابل و پشت سر انصارالله یمن ایستاده است. گروهی زیدی و نزدیک به ایران که سعودی‌ها بارها گفته‌اند نخواهند گذشت بر یمن مسلط شوند. وضعیت یمن مدت‌ها است که در بن‌بست باقی مانده، نه عربستان توان غلبه بر ایران را دارد و نه انصارالله می‌تواند نیروهای ائتلاف را شکست دهد.

دو کشور بر سر وضعیت لبنان، عراق هم با هم اختلاف نظر دارند. هر چند زمینه‌های همکاری مشترک میان ریاض و تهران در سوریه بهبود یافته است ولی سطح اختلافات امنیتی در حدی است که جز با یک تغییر بزرگ در معادلات خاورمیانه امکان «عادی شدن» روابط دو کشور بعید به نظر می‌رسد.