کشت دیم؛ راهبرد تولید غذا در جهان آینده

به گزارش خبرنگار مهر، بسیاری از کشورها در مناطق خشک و نیمه‌خشک با کم‌آبی مواجه هستند. سیاست‌های توسعه کشاورزی در گذشته بر کشاورزی آبی و اراضی دیم با پتانسیل بالا و تلاش برای افزایش تولید مواد غذایی و تحریک رشد اقتصادی تأکید داشت و باعث شد مناطق وسیعی از اراضی کمترمستعد مورد غفلت قرار گیرد اما در حال حاضر آشکار شده است که به دلیل فقر و زمینه‌های زیست‌محیطی، باید توجه بیشتری به زمین‌های کمترمستعد در تعیین اولویت‌ها، سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌های عمومی همانند کشت دیم شود.

بر اساس تخمین‌ها، ۳۸ درصد جمعیت از هشت میلیارد نفری جهان در مناطق خشک و حدود ۸۰۰ میلیون نفر در مناطق کمترمستعد زندگی می‌کنند که بیشتر آن‌ها در آسیا و جنوب صحرای آفریقا هستند و بسیاری از آن‌ها به‌طور فعال در کشاورزی مشارکت دارند. افزایش فشار جمعیت باعث مهاجرت افراد بیشتر به مناطق کمترمستعد می‌شود. با روندی که افزایش جمعیت در جهان دارد برای تأمین مواد غذایی موردنیاز در آینده بایستی میزان تولیدات کشاورزی و مواد غذایی بیش از حدود ۶۰ درصد افزایش پیدا کند تا بتواند جمعیت گرسنه را سیر نماید.

بر اساس آمار فائو، کل زمین‌های جهان حدود ۱۴ میلیارد هکتار است که از این مقدار حدود ۴ میلیارد هکتار (۲۹ درصد) جنگل، ۴.۹ میلیارد هکتار (۳۵ درصد) زمین کشاورزی و بقیه زمین‌هایی هستند که نه در چارچوب تعریف جنگل می‌گنجند و نه در چارچوب تعریف زمین کشاورزی. همچنین ۸۰ درصد سطح زیرکشت محصولات کشاورزی در دنیا، کشاورزی دیم است و ۶۰ تا ۷۰ درصد از تولید محصولات کشاورزی در دیمزارها صورت می‌گیرد که به طور متوسط در هر هکتار ۱.۵ تن محصولات زراعی تولید می‌شود. بر اساس آمارها بیش از ۹۵ درصد زمین‌های کشاورزی جنوب صحرای آفریقا را کشت دیم تشکیل می‌دهد و این رقم در کشورهای دیگر متغیر است؛ آمریکای لاتین ۹۰ درصد، آسیای جنوبی ۶۰ درصد، آسیای شرقی ۶۵ درصد، خاور نزدیک ۷۵ درصد و شمال آفریقا ۷۵ درصد زمین‌هایشان به کشت دیم اختصاص دارد.

این در حالی است که بر اساس آمار در ایران، ۵۱.۸ میلیون هکتار از اراضی کشور اقلیم مناسبی برای کشت دیم دارند و با کسر اراضی دارای شیب تند، زمین‌های مسکونی و تجاری، راه‌های مواصلاتی و اراضی زراعی آبی و باغات و مناطق جنگلی، حداقل ۲۰.۷ میلیون هکتار از این اراضی علاوه بر اقلیم مناسب دارای منابع خاک مناسبی نیز برای کشت دیم هستند. با این حال تنها نزدیک به ۶ میلیون هکتار یعنی کمتر از یک سوم از کل سطح قابل کشت دیم در ایران به این نوع کشت اختصاص دارد. همچنین بخشی از اراضی قابل کشت نیز، هر ساله به صورت آیش باقی می‌ماند و در مجموع کمتر از ۷ درصد از تولیدات کشاورزی در کشور از طریق کشت دیم تامین می‌شود. بر اساس آمار، متوسط عملکرد کشت دیم در کشور ۱.۲ تن در هر هکتار است که با افزایش سطح زیرکشت به میزان ۲۰.۷ میلیون هکتار، حداقل نزدیک به ۱۸.۷ میلیون تن محصولات زراعی به تولیدات بخش کشاورزی کشور اضافه می‌شود و باعث افزایش امنیت غذایی و خودکفایی در کشور می‌شود.

با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور زمان آن فرا رسیده است که سازمان‌های دولتی و غیردولتی متولی و فعال در بخش کشاورزی مبتنی بر تجربه‌ی موفق جهانی، به کشت دیم به عنوان روشی برای بهبود مدیریت آب و افزایش عرضه غذای ارزان قیمت برای جمعیت در حال رشد کشور نگاه کنند و در مسیر توسعه‌ی این نوع کشت گام بردارند.

یادداشت از مهدی اکبری- سیاست‌پژوه اقتصاد کشاورزی