«فلسفه قاره‌ای» کریچلی تجدید چاپ شد/جرات دانستن و فرسودگی نظریه

به گزارش خبرنگار مهر، چاپ پنجم کتاب «فلسفه قاره‌ای» اثر سایمون کریچلی و ترجمه خشایار دیهیمی در ۲۰۰ صفحه و بهای ۸۵ هزار تومان توسط نشر ماهی منتشر شد. چاپ نخست این کتاب سال ۱۳۸۹ با شمارگان دو هزار نسخه منتشر شده بود.

فلسفه قاره‌ای (Continental philosophy) در واقع مجموعه‌ای از سنت‌ها در جریان‌های فلسفی دو قرن اخیر است که در قاره اروپا وجود داشته‌‏اند و می‌توان پدیدارشناسی، اگزیستانسیالیسم وهرمنوتیک را از جمله آنها دانست. البته باید توجه داشت که عنوان «فلسفه قاره‌‏ای» نخستین بار در نیمه دوم قرن بیستم و برای اشاره به حوزه اندیشمندان و سنت‌های خارج از فلسفه تحلیلی به کار رفت.

فلسفه تحلیلی (Analytic philosophy) اما فلسفه آکادمیک حاکم بر دانشگاه‌های کشورهای انگلیسی‬ ‏زبان (آنگلوساکسون) است که فیلسوفانش بر روشنی و وضوح، بامعنی بودن و منطقی و ریاضی‌وار بودن گزاره‌ها تأکید فراوان دارند و در نتیجه به متافیزیک به دیده شک می‌نگرند. آنها معتقدند که روش تحلیل خاصی وجود دارد که فلسفه فقط از آن طریق می‌تواند به نتایج مطمئن دست یابد.‬ در همین راستا منطق و فلسفه زبان از همان ابتدا از بحث‌های محوری فلسفه تحلیلی محسوب می‌شدند که می‌توان از پوزیتویسم منطقی، تجربه‏‬ گرایی منطقی، اتمیسم منطقی، منطق‌گرایی و فلسفه زبان به عنوان گرایشهای مختلف در این نحله فلسفی نام برد.

کتاب «فلسفه قاره‏ای» نوشته سایمون کریچلی کتابی است مختصر و مفید که برای نخستین بار در فوریه ۲۰۰۱ (زمستان ۱۳۸۰) به زبان انگلیسی و از سوی انتشارات آکسفورد در قالب مجموعه Very Short Introductionsمنتشر شد.

انتشارات آکسفورد از سال ۱۹۹۵ انتشار این مجموعه را در دستور کار خود قرار داد‬ و‬ تاکنون بیش از ۲۶۰ عنوان کتاب در قالب این مجموعه منتشر شده است. هرچند بخش اعظمی از این کتاب‌ها به مفاهیم فلسفی و فلاسفه برمی‏‌گردد، اما تنوع موضوعی این مجموعه بسیار گوناگون است.

«فلسفه قاره‌‏ای» به گفته کریچلی در پی هدفی سه گانه است: نخست اینکه می‌خواهد با وارسی تاریخچه معنای فلسفه قاره‌‏ای و نحوه جدایی آن از به اصطلاح فلسفه تحلیلی یا فلسفه انگلیسی – آمریکایی، که می‌گویند نقطه مقابل آن است و منتقد آن، نشان دهد که چرا این اصطلاح محل نزاع است. کریچلی همچنین می‌خواهد نشان دهد که چگونه انگاره فلسفه قاره‌‏ای را می‌توان مشخص کرد و نشان داد که فلسفه قاره‌‏ای مجموعه مشخصی از سنت‌ها و ورزه‌های‬ (=کار کردن، کوشش و مهارت) فلسفی است که طیف گسترده و پر ابهتی از مسائلی را شامل می‌شود که در سنت انگلیسی – آمریکایی غالباً نادیده گرفته شده یا طرد شده‏‌اند.

سومین هدف این کتاب بنا به گفته نویسنده آن این است که می‌خواهد نشان دهد چگونه می‌توان در آینده از فلسفه در مقام فلسفه، ورای نزاع‌های حرفه‌‏ای که چه کسی فیلسوف تحلیلی است و چه کسی فیلسوف قاره‌‏ای، بهتر سخن گفت.

فصل نخست کتاب به «شکاف میان حکمت و شناخت» می‌پردازد و می‌کوشد نشان دهد که فلسفه قاره‌‏ای بیشتر جاذبه‌‏اش را مدیون تلاشی است که برای پل زدن بر دره میان سؤال‌های نظری درباره اینکه چگونه آنچه را که می‌دانیم، می‌دانیم و سؤال‌های عملی‌تر و مربوط به هستی و زندگی (اگزیستانسیل) یا لااقل کم کردن فاصله این دره میان شناخت و حکمت (یا نظر و عمل) به خرج داده است.

فصل دوم، با عنوان «سرچشمه‌های فلسفه قاره‌‏ای: چگونه از کانت به ایده‌‏آلیسم آلمانی رسیدیم؟»‬ طرحی در می‌اندازد از شیوه‌های مختلف تاریخی تمیز گذاشتن میان فلسفه قاره‌‏ای و فلسفه تحلیلی. در این فصل کانت به عنوان آخرین فیلسوف بزرگ مشترک میان این دو سنت مورد بحث قرار می‌گیرد و پیامدهای ضمنی اما چشمگیر نقد عقل وی، در فلسفه قاره‌‏ای قرن‌های نوزدهم و بیستم پی گرفته می‌شود.

«عینک و چشمی برای دیدن: دو فرهنگ در فلسفه» عنوان فصل سوم این کتاب است که بررسی برخی مسائل و مشکلات تمیزگذاری میان فلسفه قاره‌‏ای و فلسفه تحلیلی و جلوه‌های گوناگون میان این دو فرهنگ را مدنظر قرار می‌دهد.

در فصل چهارم، «آیا فلسفه می‌تواند جهان را تغییر دهد؟ نقد، پراکسیس، رهایی»، کریچلی به وجوه شاخص و جذاب فلسفه قاره‌‏ای به شکلی سیستماتیک‌تر توجه کرده است تا در نهایت نشان دهد که چگونه و چرا فلسفه قاره‌‏ای عمدتاً دلمشغول به دست دادن نقدی از ورزه‌های اجتماعی جهان مدرن است، نقدی که هدف نهایی‌‏اش رهایی فردی و رهایی اجتماعی است.

در فصل پنجم، «چه باید کرد؟ چگونه به نیهیلیسم پاسخ دهیم؟» با بررسی نیهیلیسم در نیچه و نیز نوع روسی آن، نشان داده می‌شود که چگونه آن بیماری فرهنگی و فکری که نیچه نام نیهیلیسم را بر آن نهاد، پس از او به دو شاخه متفاوت مدرنیسم واپس‏گرایانه و مدرنیسم پیشروانه تقسیم شد و چگونه این مسأله منجر به فهم خاصی از رابطه میان فلسفه و نافلسفه در سنت قاره‌‏ای شد.

«تأمل در نمونه‌‏ای از سوءتفاهم: هایدگر و کارناپ» فصل ششم کتاب فلسفه قاره‌‏ای است که در قالب پژوهشی موردی به نزاع هایدگر و کارناپ از اوایل دهه ۱۹۳۰ اختصاص یافته است، نزاعی میان درک و برداشت علمی از جهان به نمایندگی کارناپ و حلقه وین از یک سو و درک و برداشت اگزیستانسیالیستی و هرمنوتیکی از جهان به نمایندگی هایدگر از سوی دیگر.

در فصل هفتم، «علم‏زدگی در برابر وهم زدگی: پرهیز از مخمصه سنتی در فلسفه» بحث رابطه میان درک و برداشت علمی و هرمنوتیکی از جهان بسط یافته و به دو مقوله مهم علم‏زدگی و وهم‬ ‏اندیشی پرداخته شده است. به زعم کریچلی بدیل این دو قطب افراطی، که در فلسفه تحلیلی و فلسفه قاره‌‏ای، هر دو، خود را به نمایش می‌گذارد، راه سومی میان این دو قطب است.

هشتمین و اخرین فصل کتاب کریچلی، «جرأت دانستن: فرسودگی نظریه و نوید فلسفه» است که در آن فلسفه قاره‌‏ای و فلسفه تحلیلی، هر دو، توصیفات فرقه‬ ‏گرایانه فیلسوفان از خودشان و نتیجه حرفه‌‏ای کردن این رشته، عنوان شده‌‏اند، حال آنکه کریچلی تأکید می‌کند که فلسفه باید بیان و جلوه‏‌ای زنده از زندگی باشد.