گورستانی به وسعت تاریخ مصر باستان

انتخاب مهم‌ترین یا شگفت‌آورترین مکان در مصر تقریبا غیرممکن است، این کشور مملو از گنجینه‌های باستانی است. با این‌که «دره پادشاهان» ‌ و «اهرام جیزه» ‌ این روزها از محبوبیت بیشتری برخوردارند و بیش‌ از سایر محوطه‌های باستانی مصر در تیتر اخبار به چشم می‌خورند، اما نباید «سقاره» ‌را فراموش کنیم. این مکان حیرات‌آور به عنوان گورستان «ممفیس»، ‌ پایتخت مصر باستان مورد استفاده قرار می‌گرفت و چندین هرم قابل‌توجه و مقبره سلطنتی را در برگرفته است.

به گزارش ایسنا به نقل از انشنت اوریجینز، «سقاره»، یکی از مهم‌ترین مکان‌های باستانی مصر محسوب می‌شود که در ۳۰ کیلومتری جنوب قاهره امروزی واقع شده است و محوطه‌ای به وسعت ۷ کیلومتر در ۱.۵ کیلومتری را در برمی‌گیرد.

امروزه، ‌ بسیاری از این هرم‌ها در شرایط نامناسبی قرار دارند و این یعنی «سقاره»، همچون «دره پادشاهان» ‌ و «اهرام جیزه» شناخته‌شده نیست.

بیش از ۱۶ پادشاه مصری در «سقاره»، هرم بنا کرده‌اند. در طول زمان، از محبوبیت «سقاره» ‌ به عنوان مکانی برای دفن اجساد افراد سلطنتی کاسته شده، ‌ ولی همچنان برای بیش از سه هزار سال به عنوان محل دفن افراد غیرسطنتی و برگزاری آیین‌های تشریفاتی، مکان مهمی در نظر گرفته می‌شد.

امروزه، عمده شهرت این مکان به دلیل وجود «هرم جوزر» ‌ است. سقاره هم‌اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و «موزه آمنهوتپ» ‌ نیز در آن واقع شده است. این موزه دریچه شگفت‌آوری از زندگی روزمره و فرهنگ مردم مصر باستان را به روی بازدیدکنندگان باز می‌کند.

تاریخچه «سقاره» ‌ از عصر برنز و نخستین دودمان مصر باستان آغاز می‌شود. محققان هنوز بر سر زمان دقیق آغاز دوران نخستین دودمان مصر باستان به توافق نرسیده‌اند، اما گمان می‌رود در فاصله قرن ۳۰ تا ۳۴ پیش از میلاد آغاز شده باشد. در این دوران، گورستان اصلی سلطنتی در شهر باستانی «ابیدوس» قرار داشت، اما «سقاره» ‌ نیز به عنوان گورستان اشراف‌زادگان مهم مورد استفاده قرار می‌گرفت.  

برای مثال، ‌ مقبره اصلی فرعون «خسه‌خموی» (Khasekhemwy) در «ابیدوس» ‌ واقع شده بود، اما یک بنای خاکسپاری یادبود به نام «جسر المدیر» نیز در سقاره ساخته بودند. «جسر المدیر» یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های سنگی است که تاکنون در مصر کشف شده است. این کار الهام‌بخش سایر فرعون‌های نخستین دودمان‌های مصر باستان شد تا از این روند پیروی کنند و برای خود بناهای یادبود در این مکان بسازند.

هم، فرعون «هوتپ سخموی» (Hotepsekhemwy ) و هم، «نینت جر» (Nynetjer) مقبره‌های چشمگیری در سقاره داشتند.

«پادشاهی کهن» (۲۶۸۶ تا ۲۱۲۵ پیش از میلاد) دورانی بود که «سقاره» فراز و نشیب‌هایی را تجربه کرد. فرعون «جوزر» مجتمع خاکسپاری خودش را در دوران «دودمان سوم مصر باستان» (۲۶۷۰ تا ۲۶۵۰ پیش از میلاد) ساخت، ولی تقریبا تمام فرعون‌های «دودمان چهارم» مکان‌های دیگری را برای هرم‌هایشان انتخاب کردند و شاید قصد نداشتند با «جوزر» رقابت کنند.

در دوران «دودمان پنجم» ‌ و «دودمان ششمِ» ‌ مصر باستان، گورستان «سقاره» ‌ بار دیگر به مکان محبوب سلطنتی‌ها برای خاکسپاری تبدیل شد. البته سازه‌های فرعون‌های دودمان‌های جدید به شکوه سازه‌های قبلی این مکان نمی‌رسید.

هرم‌های واقع در «سقاره» ‌ قدیمی‌ترین نمونه از هرم‌نوشته‌ها را شامل می‌شوند؛ نوشته‌هایی که به عنوان دستورالعمل‌های پس از مرگ روی دیوارهای مقبره‌های مهم نوشته می‌شدند. مقبره «اوناس»، ‌ آخرین فرعون «دودمان پنجم» ‌ نخستین بنایی بود که چنین نوشته‌هایی روی دیوار آن نقش بست.

در این زمینه بیشتر بخوانید:

از «دره پادشاهان» چه می‌دانید؟

نخستین هرمی که ساخته شد

هرم پلکانی «جوزر»

مهم‌ترین بنای یادبود واقع در سقاره احتمالا «هرم جوزر» است. این هرم شش طبقۀ چهار وجهی، در طول قرن ۲۷ پیش از میلاد و توسط معماری به نام «ایمهوتپ» ‌ ساخته شد. گمان می‌رود ارتفاع این هرم در ابتدا ۶۲ متر بوده و با سنگ مرمر صیقلی تزئین شده باشد. این هرم الهام‌بخش فرعون‌های بعدی شد. برای مثال فرعون‌های بعدی با توجه به این هرم به ساخت بناهای یادبود عظیم روی آوردند.

پیش از «هرم جوزر» هیچ بنای مشابهی ساخته نشده بود. این‌که «جوزر» موفق شده بود چنین هرمی را بنا کند به این نکته اشاره دارد که مصریان در آن دوره از تاریخ، به قدرت قابل‌توجهی دست‌ پیدا کرده بودند؛ روند ساخت این هرم، اندازه‌ای از کارگر و منابع را می‌طلبید که فرعون‌های معدودی قبل از «جوزر» توانایی تامین آن‌ را داشتند.

هرم پلکانی «سخم‌خت»

ساخت اهرام زمان زیادی ‌می‌برد و روند ساخت و ساز آن‌ها اغلب تا پیش از درگذشت صاحب آن‌ها کامل نمی‌شد. با این‌که بیشتر فرعون‌های بعد از «جوزر» ‌ دوست داشتند با هرم پلکانی او رقابت کنند، ‌ اما همه‌ آن‌ها در این کار موفق نبودند.   هرم پلکانی «سخم‌خت» (Sekhemkhet) هیچ‌گاه تکمیل نشد، در حقیقت سازندگان هیچ‌گاه از طبقه نخست آن فراتر نرفتند.

این هرم در سال ۱۹۵۱ میلادی کشف شد. تا آن زمان حتی نام «سخم‌خت»، ‌ جانشین «جوزر» ‌ شناخته نشده بود. روی درپوش ظرف‌هایی که در این مکان کشف شده بود نام «سخم‌خت» ‌ نوشته شده بود. با این‌که این هرم هرگز تکمیل نشد، ‌ اما باستان‌شناسان معتقدند در صورت تکمیل آن، هرم پلکانی «سخم‌خت» به یک بنای مجلل و باشکوه تبدیل می‌شد.

گمان می‌رود که همچون هرم «جوزر»، معمار این هرم نیز «ایمهوتپ» ‌ بوده است. باستان‌شناسان معتقدند «ایمهوتپ» قصد داشت با هرم «سخم‌خت» ‌ بنایی باشکوه‌تر از هرم پلکانی «جوزر» ‌ بسازد، اما هدف بسیار جاه‌طلبانه انتخاب کرده بود.

هرم «اوسرکاف»

هرم «اسرکاف» ‌ از آن دسته هرم‌هایی است که در مرکز آن‌ انبوهی از خرده سنگ قرار گرفته است. این هرم که در شمال هرم پلکانی جوزر واقع شده است، امروزه بیشتر شبیه یک تپه است تا یک هرم.

در طراحی این هرم تغییرات متعددی به نسبت هرم‌های قبلی ایجاد شده بود. برای مثال، این هرم در مقایسه با سایرین کوچکتر بود و ۵۰ متر ارتفاع داشت.

هرم «اوناس»

درست مانند هرم اوسرکاف، هرم اوناس آنقدرها هم چشمگیر نیست که امروزه بتوان از بیرون، آن را تشخیص داد. این هرم نیز بیشتر به یک تپه شباهت دارد تا یک مقبره سلطنتی زیبا. با این حال، درون آن قضیه متفاوت است. هنگامی که باستان‌شناسان برای نخستین‌بار در سال ۱۸۸۱ میلادی وارد هرم شدند، مشخص شد که هرم اوناس یک اکتشاف قابل‌توجه است.

نخستین فردی که وارد این هرم شد مجموعه‌ای از نوشته‌ها را کشف کرد که روی دیوار آن نقش بسته بودند و درون تالار خاکسپاری نیز بقایای یک مومیایی کشف شد. باتوجه به وضعیت این مومیایی نمی‌توان با اطمینان گفت که جسد فرعون «اوناس» ‌ است.  

هرم «تتی»

در دوران حکمرانی فرعون «تتی»، ‌ مقامات مصر روند ساخت بناهای یادبود مخصوص خاکسپاری را آغاز کردند که بناهای یادبود فرعون‌ها را به چالش می‌کشیدند. برای مثال، مشاور «تتی» ‌ بنای عظیمی را ساخت که ۳۲ اتاق مجلل را شامل می‌شد.

امروزه، ‌ چیز زیادی از هرم تتی باقی نمانده است و بیشتر شبیه یک تپه کوچک به نظر می‌رسد. با این حال همچون سایر هرم‌ها وضعیت فضای داخلی آن امیدوارکننده‌تر است و راهروهای پر نقش و نگار آن دریچه‌ای از گذشته مصر را به روی مورخان گشوده است.

هرم «پِپی دوم»

سلطنت پپی دوم طولانی بود و این در مجموعه هرمی او نیز منعکس شده است. هرم او در مقایسه با هرم های پیشینیانش نسبتاً متواضع‌تر است. در زمان ساخت، ارتفاع آن حدود ۷۸ متر بود، اما به دلیل ساخت و ساز ضعیف، اکنون فقط ۵۰ متر ارتفاع دارد.

هرم پپی فقط بخشی از یک مجموعه خاکسپاری بزرگ است که به دستور این فرعون ساخته شده است. هرم او با هرم سه همسر او محصور شده است.

نمای بیرونی این هرم نیز اکنون تعریف چندانی ندارد، ‌ اما پپی هم همچون فرعون‌های قبلی تصمیم گرفت بر نمای داخلی هرم تمرکز داشته باشد. سقف تالار خاکسپاری او با شکل ستاره تزئین شده است و روی دیوارهای آن نیز هرم‌نوشته نقش بسته است. این نوشته‌ها با هدف حفاظت از فرد متوفی روی دیوار نقش می‌بستند، با این حال تابوت‌دان سیاهی که در سال ۱۹۲۶ میلادی در مرکز تالار خاکسپاری کشف شد، خالی بود.

باستان‌شناسان حتی در قرن بیست و یکم نیز همچنان به اکتشافات جدیدی در «سقاره» ‌ دست یافته‌اند.

انتهای پیام