بیش از ۱،۵ میلیارد نفر از مردم جهان سال نو را در شرق آسیا جشن می‌گیرند. آداب و رسم‌ورسوم و آئین‌های گوناگونی در میان مللی که آن را جشن می‌گیرند رواج دارد.

فرهنگ‌های مختلفی که این سال را جشن می‌گیرند در مورد نشانه فلکی امسال هم‌نظر نیستند. چینی‌ها امسال را سال خرگوش می‌دانند اما در ویتنام سال گربه است. کدام درست است؟

دکتر نویِن پونگ مای، پژوهشگر در زمینهٔ ارتباطات میان‌فرهنگی و مدیریت سوگیری‌ها می‌گوید: «خوشحالم که تفاوت نگرش این دو فرهنگ در نظر گرفته شده است».

دکتر نویِن که خاستگاه ویتنامی ـ هلندی دارد پژوهشگر گوناگونی‌های میان‌فرهنگی و سوگیری‌های فرهنگی است و در استرالیا زندگی می‌کند. او به‌تازگی برای جشن تت، نام ویتنامی سال نو در منطقه شرق آسیا، به دیدار خانواده‌اش در هانوی، پایتخت ویتنام رفته است.

او در وبسایت خود در سال ۲۰۱۶ از دلسردی ویتنامی‌ها و بقیه آسیایی‌تبار‌های غیر‌چینی نوشته است که همه برای تبریک سال جدید «سال نو چینی» را به آنها تبریک می‌گویند.

کره‌ای‌ها، ویتنامی‌ها و بسیاری از جوامع دیگر شرق آسیا سال نو را با عبارت «سال نو قمری مبارک» تبریک می‌گویند.

(سال قمری جنوب شرقی آسیا را نباید با سال هجری قمری اشتباه گرفت)

خارجی‌های خوش‌نیت هم بهتر است یادشان باشد که نیت خیر توجیه نادانی نیست.

دلسردی استرالیایی‌ها

هفته گذشته ویتنامی‌های سیدنی نارضایتی خود را از عدم وجود نشان و نماد گربه در جشن‌های سال نو قمری امسال در شهرشان ابراز کردند.

به گزارش خبرگزاری استرالیایی ای‌بی‌سی «هر‌چند بسیاری از اهالی سیدنی خاستگاه ویتنامی دارند اما مکان‌های اصلی و مجامع گوناگون شهر سیدنی در برگزاری جشن‌ها و مراسم سال نو قمری فقط از نماد خرگوش استفاده کرده‌اند و هیچ اشاره‌ای به گربه که نماد امسال از نظر ملیت‌های دیگر است، نکرده‌اند».

«سال‌ها طول کشید تا با تلاش گروه‌های مختلف جشنواره سال نو قمری سیدنی به این نام نامیده شود تا فرهنگ‌ها و جوامع گوناگون و متنوع‌تری را در‌بر‌گیرد هر‌چند برخی چینی‌ها با این تلاش‌ها مخالف بودند».

دکتر نویِن تأکید می‌کند که هدف در‌نظر داشتن گوناگونی‌ها و جامعیت و فراگیری همه فرهنگ‌هاست.

«بله تقویم شمسی ـ قمری را چینی‌ها اختراع کردند و ما این را قبول داریم. ما در حوزهٔ آسیای جنوب‌شرقی (منطقهٔ فرهنگی شرق آسیا) هم سال نو را مانند آنها محاسبه می‌کنیم اما رفتار و میراث و آداب و رسوم و احساسی که نسبت به این جشن داریم و هویت تاریخی چنین رویداد مهمی برای ما از جنس و نوع دیگری است. این جشن میراث فرهنگی یک کشور یا یک ملت خاص نیست».

«البته تردیدی نیست که مراسم سال نو ما شباهت‌هایی با هم دارد اما وقتی من در استرالیا هستم و می‌بینم که هر‌چه دربارهٔ سال نو قمری یا لونار در فروشگاه و گوشه‌و‌کنار شهر عرضه می‌شود فقط برای چینی‌هاست نمی‌توانم از این نادیده‌انگاری آزرده نشوم».

قدرت اقتصادی چین

پروفسور رابرت آندره لافلیور، صاحب کرسی استادی تاریخ و مطالعات آسیایی در کالج بیلویت در ایالت ویسکانسین آمریکا می‌گوید: «افرادی که سنت‌های خودشان را دارند حق دارند که فشار چنین تنش‌هایی را حس ‌کنند چون می‌بینند زیر بار قدرت عظیم اقتصادی و فرهنگی چین دفن می‌شوند».

«اما این ماجرای تازه‌ای نیست، همیشه بوده است. بار و فشار جمعیت و آداب و سنت‌های چین و سلطهٔ بیش از اندازهٔ فرهنگ چین در منطقهٔ آسیای شرقی پیشینهٔ تاریخی دارد».

دکتر نویِن معتقد است تبریک گفتن سال نو با عبارت «سال نو قمری (لونار) را شادباش می‌گوییم» بهترین انتخاب است.

«اختلاف میان نماد فلکی گربه و خرگوش برای امسال نمونه و مثال خوبی است که نشان می‌دهد چگونه عناصر فرهنگی با ورود به هر جامعه‌ای با آداب و رسوم خاص آن منطقه و مردم در‌هم‌می‌آمیزد و تبدیل به شکل و نوعی تازه‌ با معنا و مفهوم جدیدی می‌شود».

تأثیر کشاورزی

سال نو قمری بر مبنای تقویم شمسی ـ قمری محاسبه می‌شود که تاریخ‌نگاران بر این باورند که حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد.

پروفسور لافلیور توضیح می‌دهد: «به‌طور خلاصه منشاء این تقویم به نظر من مردمان کشاورزی بودند که روال زندگی مبتنی بر کشاورزی آنها به چرخهٔ ماه بستگی داشت. اوج و زوال ماه برای کشاورزان راهنمای زمان کار و استراحت بود.»

اینکه چگونه چینیان باستان ۱۲ جانور را به سال قمری مرتبط کردند و ۱۲ نماد فلکی ساختند هنوز جزو ناشناخته‌هاست که افسانه‌ها و اسطوره‌ها حکایت از باور‌ها و نظریه‌های گوناگونی در این زمینه دارند.

اما سفالینه‌های بازمانده از اوایل قرن هشتم در چین با نقش ۱۲ جانور بروج فلکی به دست آمده است.

فریب و نیرنگ

یکی از افسانه‌های فولکلوریک حکایت از آن دارد که جانوران برای ترتیب قرار گرفتن در برج‌های فلکی با هم مسابقه می‌گذارند «موش فریب و نیرنگ در کار می‌کند و بر پشت گاو می‌‌رود و در آخرین لحظه جلو می‌پرد و برنده می‌شود».

ترتیب این ۱۲ جانور فلکی چنین است: موش، گاو، ببر، خرگوش، اژدها، مار، اسب، قوچ، میمون، خروس، سگ و خوک.

ترتیب ۱۲ جانور فلکی ویتنامی‌ها چنین است: موش، گاومیش، ببر، گربه، اژدها، مار، اسب، قوچ، میمون، خروس، سگ و خوک.

ویتنامی‌ها عاشق گربه هستند

چرا سال گربه در ویتنام و سال خرگوش در چین؟

گیانگ نویِن، مدیر بخش ویتنامی بی‌بی‌سی بر این باور است که دلیل انتخاب گربه این است که نقش پر‌رنگ‌تری نسبت به خرگوش در فرهنگ ویتنامی دارد.

«تجربهٔ شخصی من نشان می‌دهد که ترانه‌های مردمی ویتنامی سرشار از موضوعات مربوط به گربه‌هاست. همین نشان می‌دهد که این جانور از دیرباز نقش مهمی در زندگی روستایی و کشاورزی ویتنام داشته است اما خرگوش در ادبیات فقط در اشاره به ماه آمده است و نشان از واردات فرهنگی دارد».

«بعضی از صاحب‌نظران و کارشناسان فرهنگی شرق آسیا اینطور گفته‌اند که "خرگوش‌ها جانوران آب‌و‌هوای سر‌د‌سیر‌تر هستند از این رو نمی‌توانند متعلق به مناطق تالابی و گرمسیری ویتنام باشند. در‌حالی‌که مردمانی که در دوران باستان در ویتنام یا جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کردند از قرن‌ها پیش گربه‌ها را اهلی کرده‌ بوده‌اند. به‌نظر می‌رسد ویتنامی‌ها عاشق گربه هستند درحالی‌که خرگوش با فرهنگ آنها بیگانه است».

خصوصیات نماد‌های فلکی

اگر نماد سال نو امسال آسیای جنوب‌شرقی هم گربه و هم خرگوش باشد آیا به معنای آن است که خصوصیات این دو جانور برای افرادی که سال تولد آنها تحت این نماد قرار می‌گیرد تأثیری همسان و همانند دارد؟

در فرهنگ عامه چینی هر جانور ویژگی‌های خاصی دارد اما استفاده از نماد فلکی سال تولد برای تعیین ویژگی‌های شخصیتی افراد یا پیش‌بینی سرنوشت آیندهٔ افراد ماجرایی امروزی‌تر است.

تاریخ‌نگاران آن را اختراع امروزی به‌حساب می‌آورند چون هیچ رد و نشانی از چنین باوری در متون باستانی چینی دیده نشده است.

علاوه بر نماد فلکی، در خوراک و غذا‌های این مراسم و نحوهٔ هدیه دادن پاکت عیدی «خوش‌اقبالی» و همه آداب و رسومی که خانواده‌ها در دید‌و‌بازدید‌های سال نو انجام می‌دهند در میان کشور‌های گوناگون تفاوت‌هایی وجود دارد.

لباس‌زیر سرخ

رنگ سرخ، که رنگ سال نو چین و تایوان و هنگ‌کنگ است برای مثال در سئولال، سال نو قمری کره‌ای چندان به چشم نمی‌خورد.

آنها هم‌زمان با سال نو چینی سال نو را جشن می‌گیرند جز هر چند سال یک بار که یک روز با هم اختلاف زمانی پیدا می‌کنند.

وقتی بزرگ‌تر‌های فامیل عیدی «خوش‌اقبالی» را به بچه‌ها و جوان‌تر‌ها می‌دهند و آنها در برابر بزرگ‌تر‌ها تعظیم و ادای احترام ویژه‌ای به نام سبائه می‌کنند. پاکت‌های عیدی در کره به‌طور معمول سفید است در‌حالی‌که در چین و ویتنام بیشتر سرخ یا رنگارنگ است.

وقتی بزرگ‌تر‌های فامیل عیدی «خوش‌اقبالی» را به بچه‌ها و جوان‌تر‌ها می‌دهند و آنها در برابر بزرگ‌تر‌ها تعظیم و ادای احترام ویژه‌ای به نام سبائه می‌کنند. پاکت‌های عیدی در کره به‌طور معمول سفید است در‌حالی‌که در چین و ویتنام بیشتر سرخ یا رنگارنگ است..

باوری در چین وجود دارد که پوشیدن لباس زیر سرخ ‌رنگ در چند روز آغاز سال نو ارواح خبیث و شیطانی را از انسان دور می‌کند و نیکبختی و کامیابی می‌آورد.

خطرات سفر

برای همه فرهنگ‌هایی که سال نو قمری را جشن می‌گیرند دیدار با خانواده‌ها بخش مهمی از این مراسم است.

در زمان این تعطیلات جشن و شادمانی مفصلی برگزار می‌شود اما از زمان همه‌گیری کرونا این گردهمایی‌ها خطراتی هم دارد.

این اولین جشن سال نو قمری است که مردم چین دیگر تحت محدودیت‌های شدید دوران همه‌گیری کووید نیستند.

انبوهی از مسافران که شهر‌ها را به سوی مقاصد حاشیه‌ای ترک کرده بودند حالا می‌توانند برای جشن‌های سنتی که در سه سال گذشته برگزار نشده بود به شهر‌ها بازگردند.

هشدار‌های بهداشتی برای افراد آسیب‌پذیر و هراس از افزایش موارد ابتلا به کووید و مرگ‌و‌میر وجود دارد.

تمایل به بازگشت به زندگی عادی در برابر خطراتی که ممکن است سلامت آنها را تهدید کند تعادل ظریفی است که چینی‌ها در تلاش برای حفظ آن هستند و باقی کشور‌هایی که سال نو قمری را جشن می‌گیرند هم باید در‌نظر داشته باشند.

بیش از ۱،۵ میلیارد نفر از مردم جهان سال نو را در شرق آسیا جشن می‌گیرند. آداب و رسم‌ورسوم و آئین‌های گوناگونی در میان مللی که آن را جشن می‌گیرند رواج دارد.

فرهنگ‌های مختلفی که این سال را جشن می‌گیرند در مورد نشانه فلکی امسال هم‌نظر نیستند. چینی‌ها امسال را سال خرگوش می‌دانند اما در ویتنام سال گربه است. کدام درست است؟

دکتر نویِن پونگ مای، پژوهشگر در زمینهٔ ارتباطات میان‌فرهنگی و مدیریت سوگیری‌ها می‌گوید: «خوشحالم که تفاوت نگرش این دو فرهنگ در نظر گرفته شده است».

دکتر نویِن که خاستگاه ویتنامی ـ هلندی دارد پژوهشگر گوناگونی‌های میان‌فرهنگی و سوگیری‌های فرهنگی است و در استرالیا زندگی می‌کند. او به‌تازگی برای جشن تت، نام ویتنامی سال نو در منطقه شرق آسیا، به دیدار خانواده‌اش در هانوی، پایتخت ویتنام رفته است.

او در وبسایت خود در سال ۲۰۱۶ از دلسردی ویتنامی‌ها و بقیه آسیایی‌تبار‌های غیر‌چینی نوشته است که همه برای تبریک سال جدید «سال نو چینی» را به آنها تبریک می‌گویند.

کره‌ای‌ها، ویتنامی‌ها و بسیاری از جوامع دیگر شرق آسیا سال نو را با عبارت «سال نو قمری مبارک» تبریک می‌گویند.

(سال قمری جنوب شرقی آسیا را نباید با سال هجری قمری اشتباه گرفت)

خارجی‌های خوش‌نیت هم بهتر است یادشان باشد که نیت خیر توجیه نادانی نیست.

دلسردی استرالیایی‌ها

هفته گذشته ویتنامی‌های سیدنی نارضایتی خود را از عدم وجود نشان و نماد گربه در جشن‌های سال نو قمری امسال در شهرشان ابراز کردند.

به گزارش خبرگزاری استرالیایی ای‌بی‌سی «هر‌چند بسیاری از اهالی سیدنی خاستگاه ویتنامی دارند اما مکان‌های اصلی و مجامع گوناگون شهر سیدنی در برگزاری جشن‌ها و مراسم سال نو قمری فقط از نماد خرگوش استفاده کرده‌اند و هیچ اشاره‌ای به گربه که نماد امسال از نظر ملیت‌های دیگر است، نکرده‌اند».

«سال‌ها طول کشید تا با تلاش گروه‌های مختلف جشنواره سال نو قمری سیدنی به این نام نامیده شود تا فرهنگ‌ها و جوامع گوناگون و متنوع‌تری را در‌بر‌گیرد هر‌چند برخی چینی‌ها با این تلاش‌ها مخالف بودند».

دکتر نویِن تأکید می‌کند که هدف در‌نظر داشتن گوناگونی‌ها و جامعیت و فراگیری همه فرهنگ‌هاست.

«بله تقویم شمسی ـ قمری را چینی‌ها اختراع کردند و ما این را قبول داریم. ما در حوزهٔ آسیای جنوب‌شرقی (منطقهٔ فرهنگی شرق آسیا) هم سال نو را مانند آنها محاسبه می‌کنیم اما رفتار و میراث و آداب و رسوم و احساسی که نسبت به این جشن داریم و هویت تاریخی چنین رویداد مهمی برای ما از جنس و نوع دیگری است. این جشن میراث فرهنگی یک کشور یا یک ملت خاص نیست».

«البته تردیدی نیست که مراسم سال نو ما شباهت‌هایی با هم دارد اما وقتی من در استرالیا هستم و می‌بینم که هر‌چه دربارهٔ سال نو قمری یا لونار در فروشگاه و گوشه‌و‌کنار شهر عرضه می‌شود فقط برای چینی‌هاست نمی‌توانم از این نادیده‌انگاری آزرده نشوم».

قدرت اقتصادی چین

پروفسور رابرت آندره لافلیور، صاحب کرسی استادی تاریخ و مطالعات آسیایی در کالج بیلویت در ایالت ویسکانسین آمریکا می‌گوید: «افرادی که سنت‌های خودشان را دارند حق دارند که فشار چنین تنش‌هایی را حس ‌کنند چون می‌بینند زیر بار قدرت عظیم اقتصادی و فرهنگی چین دفن می‌شوند».

«اما این ماجرای تازه‌ای نیست، همیشه بوده است. بار و فشار جمعیت و آداب و سنت‌های چین و سلطهٔ بیش از اندازهٔ فرهنگ چین در منطقهٔ آسیای شرقی پیشینهٔ تاریخی دارد».

دکتر نویِن معتقد است تبریک گفتن سال نو با عبارت «سال نو قمری (لونار) را شادباش می‌گوییم» بهترین انتخاب است.

«اختلاف میان نماد فلکی گربه و خرگوش برای امسال نمونه و مثال خوبی است که نشان می‌دهد چگونه عناصر فرهنگی با ورود به هر جامعه‌ای با آداب و رسوم خاص آن منطقه و مردم در‌هم‌می‌آمیزد و تبدیل به شکل و نوعی تازه‌ با معنا و مفهوم جدیدی می‌شود».

تأثیر کشاورزی

سال نو قمری بر مبنای تقویم شمسی ـ قمری محاسبه می‌شود که تاریخ‌نگاران بر این باورند که حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد.

پروفسور لافلیور توضیح می‌دهد: «به‌طور خلاصه منشاء این تقویم به نظر من مردمان کشاورزی بودند که روال زندگی مبتنی بر کشاورزی آنها به چرخهٔ ماه بستگی داشت. اوج و زوال ماه برای کشاورزان راهنمای زمان کار و استراحت بود.»

اینکه چگونه چینیان باستان ۱۲ جانور را به سال قمری مرتبط کردند و ۱۲ نماد فلکی ساختند هنوز جزو ناشناخته‌هاست که افسانه‌ها و اسطوره‌ها حکایت از باور‌ها و نظریه‌های گوناگونی در این زمینه دارند.

اما سفالینه‌های بازمانده از اوایل قرن هشتم در چین با نقش ۱۲ جانور بروج فلکی به دست آمده است.

فریب و نیرنگ

یکی از افسانه‌های فولکلوریک حکایت از آن دارد که جانوران برای ترتیب قرار گرفتن در برج‌های فلکی با هم مسابقه می‌گذارند «موش فریب و نیرنگ در کار می‌کند و بر پشت گاو می‌‌رود و در آخرین لحظه جلو می‌پرد و برنده می‌شود».

ترتیب این ۱۲ جانور فلکی چنین است: موش، گاو، ببر، خرگوش، اژدها، مار، اسب، قوچ، میمون، خروس، سگ و خوک.

ترتیب ۱۲ جانور فلکی ویتنامی‌ها چنین است: موش، گاومیش، ببر، گربه، اژدها، مار، اسب، قوچ، میمون، خروس، سگ و خوک.

ویتنامی‌ها عاشق گربه هستند

چرا سال گربه در ویتنام و سال خرگوش در چین؟

گیانگ نویِن، مدیر بخش ویتنامی بی‌بی‌سی بر این باور است که دلیل انتخاب گربه این است که نقش پر‌رنگ‌تری نسبت به خرگوش در فرهنگ ویتنامی دارد.

«تجربهٔ شخصی من نشان می‌دهد که ترانه‌های مردمی ویتنامی سرشار از موضوعات مربوط به گربه‌هاست. همین نشان می‌دهد که این جانور از دیرباز نقش مهمی در زندگی روستایی و کشاورزی ویتنام داشته است اما خرگوش در ادبیات فقط در اشاره به ماه آمده است و نشان از واردات فرهنگی دارد».

«بعضی از صاحب‌نظران و کارشناسان فرهنگی شرق آسیا اینطور گفته‌اند که "خرگوش‌ها جانوران آب‌و‌هوای سر‌د‌سیر‌تر هستند از این رو نمی‌توانند متعلق به مناطق تالابی و گرمسیری ویتنام باشند. در‌حالی‌که مردمانی که در دوران باستان در ویتنام یا جنوب شرقی آسیا زندگی می‌کردند از قرن‌ها پیش گربه‌ها را اهلی کرده‌ بوده‌اند. به‌نظر می‌رسد ویتنامی‌ها عاشق گربه هستند درحالی‌که خرگوش با فرهنگ آنها بیگانه است».

خصوصیات نماد‌های فلکی

اگر نماد سال نو امسال آسیای جنوب‌شرقی هم گربه و هم خرگوش باشد آیا به معنای آن است که خصوصیات این دو جانور برای افرادی که سال تولد آنها تحت این نماد قرار می‌گیرد تأثیری همسان و همانند دارد؟

در فرهنگ عامه چینی هر جانور ویژگی‌های خاصی دارد اما استفاده از نماد فلکی سال تولد برای تعیین ویژگی‌های شخصیتی افراد یا پیش‌بینی سرنوشت آیندهٔ افراد ماجرایی امروزی‌تر است.

تاریخ‌نگاران آن را اختراع امروزی به‌حساب می‌آورند چون هیچ رد و نشانی از چنین باوری در متون باستانی چینی دیده نشده است.

علاوه بر نماد فلکی، در خوراک و غذا‌های این مراسم و نحوهٔ هدیه دادن پاکت عیدی «خوش‌اقبالی» و همه آداب و رسومی که خانواده‌ها در دید‌و‌بازدید‌های سال نو انجام می‌دهند در میان کشور‌های گوناگون تفاوت‌هایی وجود دارد.

لباس‌زیر سرخ

رنگ سرخ، که رنگ سال نو چین و تایوان و هنگ‌کنگ است برای مثال در سئولال، سال نو قمری کره‌ای چندان به چشم نمی‌خورد.

آنها هم‌زمان با سال نو چینی سال نو را جشن می‌گیرند جز هر چند سال یک بار که یک روز با هم اختلاف زمانی پیدا می‌کنند.

وقتی بزرگ‌تر‌های فامیل عیدی «خوش‌اقبالی» را به بچه‌ها و جوان‌تر‌ها می‌دهند و آنها در برابر بزرگ‌تر‌ها تعظیم و ادای احترام ویژه‌ای به نام سبائه می‌کنند. پاکت‌های عیدی در کره به‌طور معمول سفید است در‌حالی‌که در چین و ویتنام بیشتر سرخ یا رنگارنگ است.

وقتی بزرگ‌تر‌های فامیل عیدی «خوش‌اقبالی» را به بچه‌ها و جوان‌تر‌ها می‌دهند و آنها در برابر بزرگ‌تر‌ها تعظیم و ادای احترام ویژه‌ای به نام سبائه می‌کنند. پاکت‌های عیدی در کره به‌طور معمول سفید است در‌حالی‌که در چین و ویتنام بیشتر سرخ یا رنگارنگ است..

باوری در چین وجود دارد که پوشیدن لباس زیر سرخ ‌رنگ در چند روز آغاز سال نو ارواح خبیث و شیطانی را از انسان دور می‌کند و نیکبختی و کامیابی می‌آورد.

خطرات سفر

برای همه فرهنگ‌هایی که سال نو قمری را جشن می‌گیرند دیدار با خانواده‌ها بخش مهمی از این مراسم است.

در زمان این تعطیلات جشن و شادمانی مفصلی برگزار می‌شود اما از زمان همه‌گیری کرونا این گردهمایی‌ها خطراتی هم دارد.

این اولین جشن سال نو قمری است که مردم چین دیگر تحت محدودیت‌های شدید دوران همه‌گیری کووید نیستند.

انبوهی از مسافران که شهر‌ها را به سوی مقاصد حاشیه‌ای ترک کرده بودند حالا می‌توانند برای جشن‌های سنتی که در سه سال گذشته برگزار نشده بود به شهر‌ها بازگردند.

هشدار‌های بهداشتی برای افراد آسیب‌پذیر و هراس از افزایش موارد ابتلا به کووید و مرگ‌و‌میر وجود دارد.

تمایل به بازگشت به زندگی عادی در برابر خطراتی که ممکن است سلامت آنها را تهدید کند تعادل ظریفی است که چینی‌ها در تلاش برای حفظ آن هستند و باقی کشور‌هایی که سال نو قمری را جشن می‌گیرند هم باید در‌نظر داشته باشند.