حماسه ما را به یک ملت و صدای واحد تبدیل می‌کند

تیمور آقامحمدی نویسنده و مدرس و محقق ادبیات داستانی با اشاره به پیشینه ادبیات حماسی و داستان‌های حماسی گفت: ادبیات حماسی ظرفیت‌های بسیاری دارد و اگر با دقت بنگریم این بخش از ادبیات ما هنوز پر مخاطب است.

او گفت: ادبیات حماسی بخش مهمی از ادبیات ماست که در آن نویسنده به بیان سرگذشت قهرمانان و پهلوانان و کسانی می‌پردازد که کار مهمی انجام داده اند که دیگران از انجام آن ناتوان بوده اند. کسانی که در گذشته کار‌های شگفت انگیز حیرت زا و بزرگ انجام داده اند و کاری کردند که شاید از عهده یک انسان معمولی بر نمی‌آمده و ما روایت زندگی آن‌ها را در اشعار، داستان‌ها و به طور کلی در ادبیات حماسی می‌بینیم.

آقامحمدی گفت: نمونه بارز این قبیل آثار شاهنامه فردوسی است که ما آن را نه نامه شاهان که کارنامه بزرگی‌های یک قوم می‌دانیم. در دنیا نیز به همین گونه است و معمولاً نخستین بخش ادبیات هر سرزمین ادبیات حماسی آن است که به شرح حال بزرگان آن سرزمین می‌پردازد مانند گیلگمش آثار هومر مهابهاراتا و بسیاری آثار دیگر که در آن‌ها سعی شده بزرگان قوم و سرزمین به نمایش گذاشته شوند.

این نویسنده با اشاره به ریشه‌های شکل گیری ادبیات حماسی گفت: حماسه معمولاً زمانی به وجود می‌آید که مردم یک سرزمین یا یک قوم حس می‌کنند که اعتماد به نفس شان از دست رفته، اما احساس می‌کنند که باید این اعتماد به نفس بازسازی شود دوباره از جای برخیزند و آن «ما»‌ی اثبات شده قبلی خویش را پیدا کنند. فردوسی زمانی که بیان حماسی شاهنامه را انتخاب می‌کند می‌خواهد نشان دهد که «ما» زمانی که بوده ایم.

او گفت: حماسه می‌گوید ما در ابتدا فرد فرد بوده و جدا جدا زندگی می‌کرده ایم، اما حماسه کمک کرد تا من به ما تبدیل شود، کمک کرد تا جمع شویم، کمک کرد تا به یک ملت تبدیل شویم و ملت یعنی صدای واحد یعنی تن واحد که اشتراکات فراوانی داریم و همه این‌ها ذیل حماسه رخ داده است. ما کسانی را داشتیم که قیام کردند کاوه آهنگر درفش کاویانی را برافراشت و از جای خویش برخاست و یا آرش کمانگیر را داشتیم که از تمامیت ارضی ما دفاع کرد.

آقامحمدی با اشاره به جشنواره داستان حماسی گفت: پیرامون حماسه و ادبیات حماسی دسته بندی‌های مختلفی عرضه شده، اما دبیرخانه جشنواره به سه نوع حماسه توجه ویژه دارد: نخست حماسه تاریخی معتقدیم که ما نیاز به حماسه تاریخی داریم که به قصه‌های تاریخی و روایت‌های حماسی از تاریخ ما می‌پردازد ما در گذشته خویش کسانی را داشتیم که کار‌های بسیار بزرگی انجام داده اند.

او، حماسه دینی را دیگر گونه مورد توجه دبیرخانه داستان حماسی خواند و گفت این نوع از حماسه به دین ما برمی گردد. واقعه عاشورا، غزوات حضرت پیامبر (ص) جنگ‌های حضرت امام علی علیه السلام تا روزگار حاضر هر آنچه در حوزه دین جایی می‌گیرد در این دسته می‌گنجد که نمونه بارز آن حمله حیدری باذل مشهدی است.

این تحلیلگر و محقق ادبیات داستانی نوع سوم ادبیات حماسی مورد توجه جشنواره را ادبیات حماسی بومی خواند و گفت: ادبیات حماسی بومی ادبیاتی است که در منطقه‌ای خاص یا زبانی خاص رخ داده و ما تلاش داریم آن را بدل به حماسه‌ای ملی کنیم. حماسه آریوبرزن، بابک، دلیران تنگستان و رئیس علی دلواری، ستارخان و باقرخان، میرزاکوچک خان و حتا ریزعلی خواجوی در معاصران از این دسته اند و حتما فارس نیز در این عرصه بزرگانی دارد.

در عرصه حماسه اتفاقات بزرگی در فارس رخ داده است.

مهدی پارسایی پژوهشگر فرهنگ و تاریخ و مردم شناسی نیز در بخشی از این نشست با اشاره به نسبت شیراز و حماسه گفت: در بررسی دیوارنگاره‌های نقاشی دوره قاجار پس از بررسی و تحلیل قریب به یکصد و سی نگاره تنها یک اثر حماسی یافت شد که به رزم رستم و دیو سفید اختصاص داشت، اما بیشترین حجم نقاشی‌ها به داستان یوسف و زلیخا که ماهیتی تغزلی و عاشقانه دارد اختصاص داشت، یعنی در شیراز عشق بر حماسه برتری عددی دارد. اما اگر با تامل و دقت سراغ فارس تاریخی و حماسه برویم با انبوهی از داستان‌ها و روایت‌ها روبرو می‌شویم که منبعی غنی برای خلق ادبیات حماسی هستند.

او گفت: در نگاه اول شاید به نظر برسد، چون شیراز و مردمان این خطه بیشتر به مباحثی از جنس عرفان گرایش داشته اند، حوزه حماسه را باید در خطه‌های دیگر مملکت نظیر خراسان جست و جو کرد، اما واقعیت آن است که در عرصه حماسه اتفاقات بزرگی در فارس رخ داده و نسبت معنی داری بین فارس و حماسه وجود دارد.

این پژوهشگر ادامه داد: معتقدم در طول تاریخ هرگاه زمین خورده ایم و دچار مشکل شده و خواسته ایم تا از نو برخیزیم و بازسازی کنیم، علی الخصوص در حوزه فرهنگ حاکمان و متولیان وقت به سراغ شیراز آمده و نشا را از شیراز بردند و در دیگر خطه‌ها پراکنده اند. مثلاً تیمور پس از عمری تاخت و تاز و خراب کردن عالمی، چون به شیراز می‌رسد قوام الدین و غیاث الدین و معماران و هنروران این ملک را می‌برد تا خرابی‌ها را آباد کنند و بسازند. یعنی جنس حضور فارسی‌ها و شیرازی‌ها بیشتر در لایه تمدن سازی خویش را نشان می‌دهد.

پارسایی ادامه داد: بعضی موضوعات نیز از فرط بدیهی بودن کمتر مورد توجه قرار گرفته اند مثلاً کوروش هخامنشی یا داریوش که بزرگترین امپراطوری همه دوران‌ها را ساخته یا خشایارشا و دیگر پادشاهان این سلسله اهل پارس بودند و فرزند این سرزمین اند و اگر قرار باشد حماسه‌های دوره آنان نوشته شود باید در بوم و جغرافیای فارس شکل بگیرد.

او با اشاره به امپراتوری ساسانیان گفت: وقتی قرار است امپراتوری شکل بگیرد که مقابل تهاجم فرهنگ یونانی قد علم کند فرهنگ ایرانی و ایرانشهری را شکل دهد باز این فارس است که نقطه شروع می‌شود و مرکز این امپراتوری نیز فارس است و حماسه‌های این دوره نظیر تمدن سازی اردشیر که پس از حکومت ملوک الطوایفی و حمله فرهنگ یونانی کاری عظیم کرد و تمدنی نو پایه ریزی کرد نیز بدون پرداختن به فارس قابل نگاشتن نیست.

این پژوهشگر و مردم شناس فرهنگ و تاریخ فارس ادامه داد: در سفر مقام معظم رهبری به فارس ایشان تاکید کردند که این موارد را نشان دهید در کجا می‌توان عظمت ما را آنچنان که در فیروزآباد بیشاپور و نقش رستم وجود دارد نشان داد آنجا که امپراتور روم در مقابل امپراتور ایران زانو زده است شاپور دوباره دنیا را تصرف می‌کند و تمدن می‌سازد.

او گفت: نامگذاری مناطقی، چون سی سخت همایجان و... و دلیل این نامگذاری‌ها ما را به داستان‌هایی حماسی می‌رساند که واقعاً ارزش بازآفرینی و دوباره نوشتن دارد. پس از اسلام عمرولیث شیراز را پایتخت خویش قرار می‌دهد و خدایخانه مسجد جامع عتیق را با رویکردی حماسی در مقابل حملات غیرموجه اعراب می‌سازد. حتا عرفای ما هم رویکردی خاص دارند.

پارسایی گفت: عرفان ما عرفان گوشه‌نشینی و عزلت گزینی نیست عرفانی زاینده و حاضر در صحنه است و حلاج که مرگی حماسی دارد و حافظ در وصف او گفته که «همچو منصور خریدار سر دار شدم» اهل بیضای فارس بوده است. خود حافظ یک شاعر خاص است.

او با اشاره به سخنرانی دکتر عبدالرضا قیصری در آرامگاه حافظ گفت: در این سخنرانی با ادله‌ای از اشعار حافظ نشان داده شد که وی شاعری انقلابی منتقد حکومت وقت و مطالبه گر مردمی از شیخ و مفتی و محتسب بوده است.

این نویسنده و پژوهشگر افزود: اقدام مهم آبیش خاتون که فارس را در حمله مغول حفظ کرد یا عضدالدوله که حاکمی جنگاور و دلیر بود و ایران را از یوغ تسلط سیاسی خلفا خارج کرد و در زمینه عمران و ساخت و ساز نیز تلاش‌های فراوانی داشت یا شاه منصور مظفری که تنها صدای مقاومت در مقابل تیمور بود و تا پای کشتن تیمور نیز پیش رفت همه بخش‌هایی از هویت حماسی این خطه را تشکیل می‌دهند.

او گفت: در روزگار معاصر و در دوران دفاع مقدس تاکنون نیز اتفاقات مهمی رخ داده و چهره‌های بزرگی برآمده اند که ذکر نام تک تک آن‌ها در این مجال امکان پذیر نیست کسانی، چون عباس دوران و مرتضی جاویدی و ده‌ها نام بلند دیگر و ده‌ها و صد‌ها نامی که حماسه آفریده اند و ما کمتر آن‌ها را می‌شناسیم.

آماده همکاری و همراهی با جایزه داستان حماسی هستیم

هاشم کرونی مسئول واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی استان فارس با اشاره به جشنواره داستان حماسی گفت: در سال‌های اخیر حوزه‌های هنری استان‌ها بر اساس مزیت‌های بومی خویش و در راستای تدوین نقشه تحول جهت گیری خاصی را به عنوان محور فعالیت‌های خویش برگزیده اند استان خراسان نیز به واسطه حضور فردوسی بزرگ و دلاوران قیام کننده‌های همچون سربداران هنر حماسی را به عنوان رویکرد فعالیت خویش برگزید و جشنواره داستان حماسی از دل این انتخاب برآمده است.

او گفت: خوشبختانه حوزه هنری فارس نیز کاری جدید در این عرصه انجام داده و بر مبنای سه شاخص اساسی قرآن و هنرمندان و هنر قرآنی، وجود امامزادگان عظیم الشأن و نامگذاری شیراز به عنوان حرم سوم حضرات اهل بیت علیهم السلام و گنجینه آثار سعدی و حافظ به عنوان دو ستاره بی بدیل آسمان هنر و ادب ایران زمین، رویکرد هنر عرفانی و روایت عرفانی هنر در روزگار انقلاب اسلامی را به عنوان محور فعالیت خویش برگزیده و ان شاءالله امیدواریم نخستین دوره جایزه سلمان در حوزه ادبیات عرفانی را سال آینده برگزار کنیم.

مسئول واحد آفرینش‌های ادبی حوزه هنری انقلاب اسلامی استان فارس ادامه داد: برگزاری نشست‌های تخصصی داستان حماسی از کار‌های خوب دبیرخانه داستان حماسی است که به گفتمان سازی در این عرصه کمک می‌کند و زمینه جلب توجه فعالین عرصه ادبیات داستانی را به این موضوع فراهم می‌کند و فارس به عنوان قطب ادبیات کشور آمادگی هر نوع همراهی و همکاری با این جشنواره را دارد.

او گفت: در نشست شیراز تلاش کردیم افزوده‌ای از فارس داشته باشیم به همین سبب دکتر مهدی پارسایی به عنوان پژوهشگر فرهنگ و تاریخ و مردم شناسی فارس در کنار تیمور آقامحمدی که به عنوان مدرس و محقق ادبیات داستانی هدایت نشست را بر عهده داشت قرار گرفت تا نویسندگان فارس با چهره‌ها و مفاخر حماسه ساز زیست بوم فارس و سوژه‌ها و مضامینی استان که قابلیت محور قرار گرفتن در آفرینش‌های داستانی دارند بیشتر آشنا شوند.

این نشست در ادامه سلسله نشست‌های جشنواره داستان حماسی که در مراکز استانی حوزه‌های هنری برگزار می‌شود سامان یافت و مورد استقبال جامعه ادبی قرار گرفت.

باشگاه خبرنگاران جوان فارس شیراز