نقدی بر نمایش «مکبث زار» ابراهیم پشت‌کوهی

ابراهیم پشت‌کوهی در مجموع نمایش‌هایش همواره به این نگاه خلاقه و پیشرو را به دنبال داشته و هیچ‌گاه خود را به یک شیوه و روش محدود نکرده است و هربار به گونه‌ای با خلاقیت‌های فردی و گروهی‌اش بانی حیرت و شگفتی بوده است. شاید مکبث‌زار او همه آن چیزی نباشد که در صحنه انتظار می‌رود اما تا به اینجا نیز جسارت و زبردستی‌اش در بیرون کشیدن مکبث دلخواهش و آمیزه آن با شرایط بومی جنوب و بندرعباس، بسیار زیبا می‌نماید. او گاهی شوخی می‌کند و گاهی آن وضعیت پر از خشونت و خون را به حج می‌کشاند و در این نقیضه نمایی یا نگاه پارودیک به دنبال آن است که ضمن خنداندن همچنان بر آن تیره‌روزی حاکم بر صحنه و عقوبت جاه‌طلبی تأکید می‌ورزد که به گونه‌ای فضای پر از خون و انتقام را تلطیف کند و تماشاگر با تحمل و تأمل بیشتر پای مکبث‌زار بنشیند و در نهایت با توجه بر این مکبث ایرانی به پیامد حاصل از آن بیندیشد.

شاید شوخی‌ها و آدم‌های کاریکاتورگونه در نگاه نخست ناباور باشند و شاید بشود در آن شرایط کلی اینها را پذیرفت و به جسارت ملی پشت‌کوهی نهاد، زیرا او در مجلس زار مکبث را به بازی می‌گیرد و پا را فراتر از مرزهای ایران قرار می‌دهد و در نگاه فرامرزی به سوی تئاتر ژاپن می‌رود از شگرد‌های نمایشی آمان نیز بهره‌مند می‌شود برای این‌که وضعیت نمایشی خود را رنگارنگ سازد و در این رنگ‌ها مخاطب را متوجه ژرفای مکبث‌زار گرداند.

ابراهیم پشت‌کوهی از پارچه‌ها و راه رفتن روی چوب‌ها به یک وضعیت نمایشی‌تر دست می‌یابد و این افسون شدن شگرد‌های نمایشی به آن محفل زارگونه و حضور جادوگران و اشاره به جن‌زدگی و درمان بیماران به شکوه نمایش اضافه می‌شود. به هر تقدیر نمایشنامه مکبث که کوتاه‌ترین نمایشنامه شکسپیر است در اینجا بصر‌ساز اتفاقاتی است که با رنگ و لعاب جنوب ایران درمی‌آمیزد و به باوری راستین تبدیل می‌شود.

شاید این بهترین روش برای مواجهه با متون کهن باشد که بهتر بتوانیم راز و رمز‌های حاکم بر درون و برون‌مان را نمایان سازیم و در این رویارویی خود بهتری را به تماشا درآوریم‌؛ زیرا که پرداختن به متن و وفاداری بیش‌از حد به آن راه به جایی نمی‌برد و در تکرار مکررات غرق شدن نمی‌تواند گویای خلاقیت و ایجاد بستر قابل پذیرشی برای مخاطبان اینجایی باشد‌. همچنین این نگاه برای بیگانگان نیز جالب است، زیرا نه مانند آنان که به گونه‌ای متفاوت و مستقل از متن آنان، یک متن تازه و پویا آفریده شده و این‌گونه آنان نیز پذیرنده این شرایط و پیشنهاد تازه اجرایی خواهند شد. از سوی دیگر پشت‌کوهی با جادو و افسونگری به دنبال ترغیب تماشاگران است که در این هیاهوی برپا شده سرجایش بنشیند اما با ذهنی پر جنب و جوش لحظه‌ها را دنبال کند و به درک و کشفی متفاوت از مکبث دست یابد.

روزنامه جام جم