اگر موسی (ع) مصری باشد!/تشکیک فروید در تبار عبرانی کلیم‌الله

به گزارش خبرنگار مهر، ششمین چاپ ترجمه صالح نجفی از کتاب «موسی و یکتاپرستی» زیگموند فروید در ۱۸۹ صفحه و بهای ۸۵ هزار تومان توسط نشر نی منتشر شد. «موسی و یکتاپرستی» یکی از جنجالی‌ترین تالیفات زیگموند فروید است. «موسی و یکتاپرستی» در ایران برای نخستین‌بار در انتهای دهه ۴۰ با ترجمه قاسم خاتمی منتشر شد. پس از آن این کتاب سال‌ها نایاب بود و هیچگاه تجدید چاپ نشد، تا اینکه در سال ۱۳۸۸ انتشارات رخدادنو ترجمه صالح نجفی از این کتاب را منتشر کرد. انتشارات مصدق در سال ۱۳۹۶ چاپ تازه‌ای از ترجمه قاسم خاتمی را در دسترس مخاطبان قرار داد، تا اینکه نشر نی تابستان سال ۹۷ پیش ویراست تازه‌ای از ترجمه صالح نجفی را به بازار فرستاد که همین ترجمه اکنون به چاپ ششم رسیده است. این کتاب همچنین با ترجمه‌ای از هورا رهبری نیز به فارسی منتشر شده است.

«موسی و یکتاپرستی» در اصل آخرین تألیفی بود که فروید تا پیش از درگذشتش آن را به پایان رساند و در آن فرایند شکل‌گیری و تحول ادیان را مطابق با سیر شکل‌گیری و تحول روان نژندی در افراد بررسی کرد. در این کتاب روایت تازه‌ای از تاریخ قوم یهود با تشکیک در تبار عبرانی حضرت موسی کلیم‌الله ارائه می‌دهد که با باور و خوانش‌های رسمی روحانیون یهودی همخوانی ندارد.

کتاب سه فصل دارد که عناوین آن به ترتیب عبارتند از «موسی مصری تبار»، «اگر موسی مصری باشد…» و «موسی، قوم او و دین یکتاپرستی». اصلی‌ترین مبحث کتاب در فصل سوم به مخاطبان ارائه می‌شود که خود شامل یک مقدمه و دو قسمت است.

به باور فروید در این کتاب حضرت موسی نه عبرانی بلکه دارای تباری مصری است، چرا که تبارشناسی نام موسی در فرهنگ و تاریخ مصر، نام او را مصری نشان می‌دهد. فروید اعتقاد دارد که در مصر کهن، یعنی ۱۳۷۵ سال پیش از میلاد، آمنحوتپ چهارم، فرعون وقت مصر، پرستش خدای شرک آلود آمون را ترک گفت و به پرستش خدای یکتا «آتون» درآمد و نام خود را از آمنحوتپ به «ایخناتون» تغییر داد. حضرت موسی نیز معتقد به این آئین یکتاپرستی بود و آن را به قوم یهود انتقال داد. به عبارتی حضرت موسی، یک مصری بود که زعامت قوم یهود را بر عهده گرفت.

فروید همچنین در این کتاب ثابت می‌کند دین یهود با دین آتون اشتراکات فراوانی دارند و خاستگاه‌شان یکسان است. یکی از شواهد فروید برای این خاستگاه و همچنین تبار مصری حضرت موسی، آموزش مختون کردن به یهودی‌هاست. بر اساس یافته‌های فروید سنت ختنه در میان مصری‌ها رواج داشت، اما یهودی‌ها با آن آشنا نبودند و این از آموزه‌های حضرت موسی به یهودیان است. فروید البته در نهایت دین موسویت را دینی مصری معرفی می‌کند.

فروید در تأیید یافته‌های خود برای مخاطبانش به روایت کشف شده توسط ارنست زلین در سال ۱۹۲۲ در صحیفه هوشع اشاره می‌کند که بر مبنای آن روایت حضرت موسی در جریان یکی از طغیان‌های قوم نافرمان و لجبازش، جان می‌بازد و پس از آن قوم یهود منتظر منجی موعودی می‌مانند تا آن‌ها را به سرمنزل مقصود و جایگاه آرامش رهنمون سازد.

در بخش بعدی فروید به تحلیل کنش قوم بنی اسرائیل و دینداری آن‌ها بر طبق الگوی علائم روان‌نژندی فردی می‌پردازد. در منظومه فکری فروید پس از نگارش کتاب «توتم و تابو» فهم پدیده‌های دینی تنها و تنها از طریق این رویکرد ممکن می‌شود، چرا که به منزله قسمی بازگشت‌ِ اتفاق‌های مدت‌ها فراموش شده مهم در اوان تاریخ تشکیل خانواده‌های بشری، چندان برای ما آشنا هستند که خصلتِ وسواس گونه‌شان را از همان منشأ دارند و بنابراین قوه اثرگذاری‌شان را از آن حقیقت تاریخی می‌گیرند که در خود دارند.