چرا دولت رئیسی موفق به احیای برجام نشده؟

آفتاب‌‌نیوز :

منابعی از داخل ایران به وب‌سایت میدل‌ایست‌آی گزارش داده‌اند که عدم اراده جمعی و شخصیتی جسور برای غلبه بر مخالفان داخلی، علت اصلی توقف تلاش تهران برای احیای برجام است.

در سال ۲۰۱۵، ایران و کشور‌های گروه ۱ + ۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) به توافقی (موسوم به برجام) دست یافتند که در ازای محدودسازی برنامه اتمی ایران، کشور‌های غربی نیز تحریم‌ها علیه این کشور را بردارند. در سال ۲۰۱۸، علی‌رغم اجرا و رعایت مفاد برجام توسط تهران، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا از توافق خارج شده و مجدداً تحریم‌های سنگینی علیه ایران وضع کرد.

از زمان آغاز به کار دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به دنبال بازگشت آمریکا به توافق بوده است؛ اما تاکنون برخلاف ماه‌ها گفتگو در وین، در بازیابی برجام ناموفق بوده‌اند.

یک دیپلمات سابق ایرانی به میدل‌ایست‌آی گفته که وقایع داخلی و جهانی -مانند تهاجم متحد نزدیک ایران، روسیه، به اوکراین- از علت‌هایی‌اند که احتمال بازگشت به توافق را کاهش می‌دهند. او گفته: «در حال حاضر، آمریکا هنوز خواستار امضای توافق است؛ اما زمان زیادی نمانده است. شخصاً امیدوار نیستم؛ چرا که اروپا و آمریکا خشمگینانه منتظرند که شرایط جنگ اوکراین (به نفع غرب) تغییر کند تا بتوانند فشار‌ها را افزایش داده و تمام قطعنامه‌های خطرناک شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را برگردانند».

دوستان و دشمنان برجام

با روی کار آمدن دولت محافظه‌کار ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱ که سابقاً مخالف توافق هسته‌ای بود، حتی با وجود خروج ترامپ از کاخ سفید، ظاهراً امید‌ها برای بازیابی برجام از بین رفت. با این همه در ابتدا رئیسی نشان داد که خواهان بازگشت به توافق بوده و گفتگو‌ها را از سر گرفت؛ اما تاکنون هیچ موفقیتی حاصل نشده است.

با این همه، به گفته منبعی نزدیک به جریان تندرو در ایران، رئیسی جرئت ایستادن و رویارویی با مخالفان برجام را ندارد. منبعی موثق که قبلاً در گفتگو‌های دخیل بود به میدل‌ایست‌آی گفته که در ایران، برجام قربانی مخالفت و دعوای سیاسی، نبود شجاعت و عدم اجماع شده است. او مدعی شده: «برای مثال، سعید جلیلی، مذاکره‌کننده سابق و نماینده فعلی رهبری در شورای‌عالی امنیت ملی و محمد باقری، فرمانده ستاد کل نیرو‌های مسلح از جمله مخالفان پیش‌نویس فعلی توافق‌اند».

این منبع در ادامه گفت: «علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی موضعی مبهم اتخاذ کرده تا نه به عنوان مخالف و نه مدافع توافق دیده شود. او عزمی برای ایستادن پشت این توافق ندارد». به گفته همین منبع، علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد که تا دو سال پیش، دشمن سرسخت برجام بود، حالا به حامی تمام‌قد احیای آن تبدیل شده است. البته او متذکر شد: «در حالی که علی باقری بیش از هر فرد دیگری در کشور دوست دارد که توافق امضا شود، اما جرئت کافی برای انجام آن، فداکردن خود و قبول مسئولیت امضای چنین توافقی با این همه مخالف را ندارد. از جمله رئیس مجلس ایران، محمدباقر قالیباف که معتقد است برجام هیچ منفعت اقتصادی‌ای ندارد».

در این شرایط، تغییر موضع باقری برایش هزینه‌زا بود. با افزایش مخالفت و خصومت دوست و رئیس سابقش، علی جلیلی، باقری یکی از افراد جلیلی را از تیم مذاکرات حذف کرده و تیم جلیلی نیز در فوریه ۲۰۲۲، پیش‌نویسی از توافق را به بیرون لو دادند.

یک منبع نزدیک به تندرو‌های ایران با تأیید تغییر رویکرد باقری از مخالف به موافق برجام، گفت: با وجودی که به ابراهیم رئیسی در مذاکرات هسته‌ای، اختیارات کامل داده شده، اما رئیسی نیز به خاطر هراس از مخالفین، نمی‌تواند به باقری دستور امضای توافق را بدهد.

این منبع مدعی شد که در ماه سپتامبر، زمانی که یک پیش‌نویس نهایی آماده بود، باقری قصد داشت امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه را به وین برده و احیای برجام را اعلام کند؛ اما جلیلی شروط جدیدی را مطرح کرده و تصمیم‌گیرندگان اصلی را ترغیب کرد که این شروط بایستی به پیش‌نویس اضافه شوند که بعداً با مخالفت کامل دولت آمریکا مواجه شد.

بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، زمانی که حسن روحانی، رئیس‌جمهور سابق میانه‌رو و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق، مسئولیت مذاکره با آمریکا را داشتند، دائماً توسط مخالفان توافق و شخصیت‌های اصول‌گرا تحت فشار بودند.

یکی از مقامات سابق دولت روحانی در گفتگو با میدل‌ایست‌ای مدعی شده که حتی شمخانی که منصوب روحانی بود نیز حاضر به حمایت از آن‌ها نبود. این مقام سابق گفت: «با این حال، روحانی و ظریف در نهایت توافق را امضا کردند، با اینکه می‌دانستند به خاطر آن، توسط شخصیت‌های اثرگذار رادیکال مورد هجمه قرار خواهند گرفت. به همین دلیل برخی چهره‌ها در آن موقع باور داشتند که روحانی و ظریف خود را برای کشور قربانی کردند تا توافق نهایی شود». وی افزود: «آن‌چه روحانی و ظریف را قادر به این کار ساخت، حمایت کامل مردم و سرمایه اجتماعی بزرگی بود که در اختیار داشتند. امروز، تندرو‌هایی که در سال ۲۰۱۵ مخالف برجام بودند، برای احیای آن در حال مذاکره‌اند. به همین دلیل جرئت نمی‌کنند که توافق را امضا کنند؛ چرا که از حامیان خود می‌ترسند».

منبع: اکوایران