نگاهی به پارک‌های ملی در جهان و بررسی وضعیت پارک‌های ملی ایران در گفتگو با امیر آقاکوچک، پژوهش‌گر محیط زیست/ مینا جوانی
خانه > slide, بهداشت و محیط زیست > نگاهی به پارک‌های ملی در جهان و بررسی وضعیت پارک‌های ملی ایران در گفتگو با امیر آقاکوچک، پژوهش‌گر محیط زیست/ مینا جوانی
- خبر اختصاصی
- تاریخ : ۱۴۰۱/۱۱/۱۳
- دسته : slide,بهداشت و محیط زیست
- لینک کوتاه :
- کد خبر : 011113835
نگاهی به پارک‌های ملی در جهان و بررسی وضعیت پارک‌های ملی ایران در گفتگو با امیر آقاکوچک، پژوهش‌گر محیط زیست/ مینا جوانی
ماهنامه خط صلح – پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی از جمله جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، دشت، رودخانه، دریاچه و کوهستان اتلاق می‌شود که نمایان‌گر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی باشد. دولت‌ها برای حفظ همیشگی وضعیت زیست‌بوم و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد گیاهان در خطر انقراض و برای جلوگیری از دخالت‌های مخرب انسانی این مناطق را تحت حفاظت قرار می‌دهند. در ایران سی‌ویک پارک ملی تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد که به گفته‌ی امیر آقاکوچک، آب‌شناس ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه کالیفرنیا در ارواین و برنده‌ی «مدال جیمز مکلوین» (بالاترین نشان افتخار اتحادیه‌ی ژئوفیزیک آمریکا برای محققین جوان)، به دلیل چرای دام، استفاده‌ی ناآگاهانه‌ی مردم، دفع زباله توسط شهرداری و مردم و همچنین کمبود آب زیرزمینی و فرسایش خاک آسیب دیده و جانوران آن‌ها نیز در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.
اتحادیه‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت
پارک‌های ملی توسط دولت‌های جهان ایجاد می‌شود و اغلب ذخیره‌گاهی از زمین‌های طبیعی، نیمه‌طبیعی یا توسعه‌یافته است که دولت مالک آن است، اما هدف مشترک همه‌ی دولت‌ها یکی است؛ حفاظت از «طبیعت وحشی» برای آیندگان و به عنوان نمادی از غرور ملی. هدف از ایجاد پارک‌های ملی ایجاد مراکز و محافظت از محیط زیستی برای نسل آینده است تا آن‌ها هم بتوانند از طبیعت و محیط زیست ما بهره ببرند. هر نوع ساخت‌وساز و توسعه‌ی شهری در پارک‌های ملی ممنوع است و فقط به اماکن عمومی مانند سرویس بهداشتی، هتل، اقامتگاه و مکان کمپ در بخش‌هایی از آن‌ها محدود می‌شود.
ایالات متحده‌ی آمریکا اولین کشور و آغازگر سیاست حفظ طبیعت و تأسیس پارک‌های ملی بود. سیستم پارک‌های ملی توسط برخی تاریخ‌نویسان «بهترین ایده‌ی آمریکا» نام گرفته است. قدمت این پارک‌ها در آمریکا به سال ۱۸۷۲ برمی‌گردد که براساس یک کنوانسیون میراث جهانی، پذیرفته‌شده‌ترین معاهده‌ی بین‌المللی حفاظت در تاریخ بشر شکل گرفته و در سراسر جهان اجرا شده است. در این معاهده آمده است که بخشی از قلمروی زمینی و دریایی جزو پارک ملی شود.
اتحادیه‌ی بین‌المللی حفاظت از طبیعت که بیش‌تر با نام اختصاری آی‌یوسی‌ان (IUCN) شناخته می‌شود، سازمانی بین‌المللی با هدف حفاظت از منابع طبیعی در سراسر کره‌ی زمین است. حفاظت از این منابع طبیعی شامل جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل، بررسی، تعریف پروژه‌های درست، حمایت، لابی و آموزش و پرورش است و بر این اساس مأموریت آی‌یوسی‌ان تأثیرگذاری، تشویق و کمک به جوامع سراسر جهان برای حفظ طبیعت و همچنین بهره‌گیری عادلانه و پایدار از منابع طبیعی و محیط زیست تعریف می‌شود. این سازمان در ۱۹۴۸ بنا نهاده شد و مقر آن در شهر ژنو در کشور سوئیس است. هشتادوسه کشور، صدوهشت مؤسسه‌ی دولتی و هفتصدوشصت‌وشش مؤسسه‌ی غیردولتی، هشتادویک سازمان بین‌المللی و در حدود ده‌هزار کارشناس و دانشمند با این سازمان همکاری دارند.
این سازمان ناظران و مشاورانی نیز در سازمان ملل متحد دارد و در اجرای چندین کنوانسیون بین‌المللی درباره‌یی حفاظت از طبیعت و تنوع زیستی نقش ایفا می‌کند؛ همچنین در تأسیس صندوق جهانی طبیعت و مرکز نظارت بر حفاظت از جهان مشارکت داشته است.
اولین کشوری که پارک ملی تأسیس کرد
ایالات متحده در سال ۱۸۷۲ اولین پارک عمومی یا زمین تفریحی خود را به نفع و رفاه مردم تأسیس کرد. این پارک ملی «یلو استون» Yellowstone)) نام دارد و اگرچه در قانون تأسیس خود به طور رسمی پارک ملی اتلاق نمی‌شود، اما در عمل به عنوان اولین و قدیمی‌ترین پارک ملی در جهان شناخته می‌شود. در آمریکا شصت‌ودو پارک ملی وجود دارد که با داشتن سالانه بیش از سیصدمیلیون نفر بازدیدکننده یکی از بزرگترین جاذبه‌های گردشگری در جهان به شمار می‌آیند. چند مورد از این پارک‌ها به دلیل این‌که در اراضی چندین ایالت قرار دارند، بیش‌تر از یک‌بار فهرست شده‌اند. پارک‌های ملی وسعت‌های مختلفی دارند و بزرگترین آن‌ها در غرب و در ایالت آلاسکا قرار دارد. در هر حال ساخت پارک‌های ملی در ایالات متحده هم‌چنان ادامه دارد.(۱)
استرالیا با فاصله‌ای باورنکردنی در فهرست کشورهای دارای بیشترین پارک ملی پیش‌تاز است و ششصدوهشتادوپنج پارک ملی را در خود جای داده است. این در مقایسه با رتبه‌ی دوم تایلند است که در آن صدوچهل‌وهفت پارک ملی وجود دارد و فاصله‌ی زیادی را نشان می‌دهد. سومین و چهارمین کشور هند و برزیل‌اند که به ترتیب صدوشانزده و هفتادودو پارک ملی دارند. بعد از آن اسرائیل با شصت‌ونه پارک ملی و مکزیک با شصت‌وهفت پارک ملی در رقابت تنگاتنگی با هم قرار دارند. آمریکا در این رده‌بندی در جایگاه هفتم قرار دارد و بعد از آن کلمبیا با شصت پارک ملی و اندونزی با پنجاه‌وچهار پارک ملی در رده‌های هشتم و نهم قرار دارند. در ردهی دهم نیز کشور روسیه قرار دارد که تعداد چهل‌وهشت پارک ملی را در خود جا داده است.
کدام کشورها بیشترین مساحت را به پارک‌های ملی اختصاص داده‌اند؟
وقتی به مساحت زمین‌های واگذارشده به پارک‌های ملی نگاه می‌کنیم، استرالیا ــ‌که در بخش بیشترین تعداد پارک ملی در ردهی اول قرار داشت‌ــ به رتبه‌ی دوم سقوط می‌کند و یک برنده‌ی جدید ظاهر می‌شود؛ کانادا که بیش از سیصدوهفتادوهفت‌هزار کیلومتر مربع از کشورش را به چهل‌وهفت پارک ملی واگذار کرده است.
در این‌جا فهرست کامل ده کشور برتر دارای پارک‌های ملی بر اساس منطقه آمده است:
کانادا ۴۷ ۳۷۷,۰۰۰ استرالیا ۶۸۵ ۳۳۵,۰۶۲ برزیل ۷۲ ۲۵۰,۰۰۰ زامبیا ۲۸ ۲۴۰,۸۳۶ آمریکا ۶۲ ۲۱۰,۰۰۰ ونزوئلا ۴۶ ۱۹۹,۴۱۸ کلمبیا ۶۰ ۱۶۹,۵۴۵ اندونزی ۵۴ ۱۶۰,۵۲۰ شیلی ۴۱۱۴۶,۰۴۶
روسیه ۴۸ ۱۴۱,۲۰۰همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌کنید، زامبیا با وجودی که نامش اصلاً در ردهی ده کشور برتر از نظر تعداد وجود نداشت، به یک‌باره از نظر مساحت پارک‌های ملی‌اش در این جدول نمایان می‌شود و در ردهی چهارم قرار می‌گیرد. روسیه هم در تعداد و هم در مساحت پارک‌های ملی‌اش در ردهی دهم است.(۲)
پارک‌های ملی ایران
پارک‌های ملی ایران پارک‌هایی‌اند که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست ایران به عنوان یکی از منطقه‌های چهارگانه حفاظت محیط زیست ایران تعیین شده‌اند. ایران سی‌ویک پارک ملی دارد که در هفده استان مختلف کشور واقع شده‌اند. این پارک‌ها در مجموع دومیلیون‌وپنجاه‌وشش‌هزار و پانصدوهفتادوهفت هکتار از کل مساحت ایران را دربرمی‌گیرند. نخستین پارک ملی ایران پارک ملی «گلستان» است و بزرگترین پارک ملی ایران نیز پارک ملی «ارومیه» است که پانصدوچهل‌ویک‌هزارو‌سیصدوپانزده هکتار مساحت دارد.
نخستین قانون حفاظتی محیط زیست و مناطق طبیعی ایران با نام شورای شکار ایران در سال ۱۳۳۵ تصویب شد. بر اساس این تصویب شورای شکار ایران منطقه‌های خاص که از نظر بوم‌شناختی اهمیت ویژه‌ای داشته‌اند، شکارممنوع اعلام شد، مگر آن‌که مجوز ویژه‌ای از شورای شکار ایران گرفته می‌شد.
پیشنهاد ایجاد پارک‌های ملی در سال‌های بعد مطرح شد. در ۱۳۴۶ امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارک‌های ملی که در آن زمان پارک حیاتوحش نامیده می‌شد و منطقه‌های حفاظتشده با تعریف‌های معین فراهم شد. در این سال پیشنهاد تأسیس دو پارک ملی و پانزده منطقه‌ی حفاظتشده به عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظتشدهی ایران به تصویب شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید. در سال۱۳۵۰ حدود شش پارک حیاتوحش و سی‌وپنج منطقه‌ی حفاظتشده به وجود آمده بود.
پارک ملی گلستان علاوه بر این‌که به عنوان اولین پارک ملی در ایران شناخته می‌شود، در میان تمام مناطق حفاظتشده و پارک‌های ملی کشور از لحاظ سابقه‌ی حفاظتی، تنوع زیستی و کیفیت حفاظت هم دارای جایگاه ویژه‌ای است. این پارک با مشهورترین پارک‌های ملی دنیا برابری می‌کند. پارک ملی گلستان ناحیه‌ای کوهستانی، جنگلی و دشتی است. این پارک ملی نخستین بوستانی است که عنوان پارک ملی را در ایران به خود اختصاص داده است. این پارک در ۱۹ مرداد سال ۱۳۳۶ به نام حفاظتشدهی «آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در سال ۱۳۴۰ نام آن به منطقه‌ی حفاظتشدهی «آلمه» تغییر یافت. در سال ۱۳۴۳ به پارک وحش و در سال ۱۳۵۳ به پارک ملی تبدیل شد و نام پارک ملی محمدرضاشاه را بر آن گذاشتند. در بهمن سال ۱۳۵۷ این بوستان با مساحت نودویک‌هزاروهشتصدونودوپنج هکتار به پارک ملی گلستان تغییر نام داد.
پارک ملی دریاچه‌ی ارومیه در شمال غرب ایران واقع شده است. سازمان یونسکو این پارک را در فهرست ده پارک بین‌المللی کره‌ی زمین قرار داده است؛ همچنین این پارک یکی از پنجاه‌ونه منطقه‌ی بین‌المللی ذخیره‌گاه زیست‌کره است. شورای بین‌المللی هماهنگی انسان و کره‌ی مسکونی نیز دریاچه‌ی ارومیه را یکی از نادرترین اندوختگاه بیوسفری یا زیست‌کره‌ی ایران و جهان در محدوده‌ی زمین‌های مرتفع قفقازی ایرانی معرفی کرده است.
منظور از زیست‌کره یا بیوسفر بخش یا لایه‌ای از کره‌ی زمین است که در آن زندگی وجود دارد. این لایه زیستگاه انسان و دیگر موجودات زنده هم‌چون پرندگان، ماهیان یا سازواره‌ها و موجودات خاک‌زی است و تا لایه‌های زیرین از زمین که ریشه‌ی درختان و دیگر جانداران نفوذ می‌کند، ادامه دارد. سنگ‌های پرکامبرین، کوارتز و سنگ‌های آتشفشانی رسوبات امروزی این پارک ملی را شکل داده‌اند. به نظر برخی از زمین‌شناسان در حدود سی تا چهل‌هزار سال پیش گسلی در شمال دریاچه‌ی ارومیه ارتباط این منطقه را با دریای خزر قطع کرده و سبب ایجاد منطقه‌ی دریاچه‌ی ارومیه شده است.
پارک ملی «بمو» نیز که از اولین پارک‌های ملی ایران به شمار می‌رود، در شمال شیراز در شمال استان فارس قرار دارد و جاده‌ی شیراز‌ــ‌اصفهان این پارک را به دو نیمه تقسیم می‌کند. این پارک آب و هوای نیمه‌خشک دارد، شامل صدو‌سی‌وپنج گونه‌ی جانوری است و یکی از بهترین زیستگاه‌های پلنگ در ایران به شمار می‌رود.
بزرگترین پارک ملی جهان
عظیم‌ترین پارک‌های ملی در جهان میلیون‌ها هکتار وسعت دارند و از کوه‌های بلند و دره‌های عمیق گرفته تا بیابان‌های وسیع و یخچال‌های طبیعی عظیم تشکیل می‌شوند. عظیم‌ترین این پارک‌ها رنگل‌ــ‌‌سن‌الیاس در آلاسکاست که قهرمان بی‌رقیب و سنگین‌وزن پارک ملی در جهان است. این پارک ۱۳.۲میلیون هکتار مساحت دارد و با مناطق وسیعی از بیابان دست‌نخورده و فراوانی باورنکردنی از حیاتوحش یکی از بکرترین مکان‌ها در آمریکای شمالی است و به سختی می‌توان در آن یک سازه‌ی دست‌ساز پیدا کرد. بیش از یک‌چهارم پارک پوشیده از یخچال‌های طبیعی و با این حال هم‌چنان کانون فعالیت‌های آتشفشانی هم است.
پارک ملی یوسیمیتی در کالیفرنیا در سال ۱۹۸۴ به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این پارک به دلیل سنگ‌های بزرگ گرانیت، آبشارها و رودخانه‌های زلال و نخل‌های غول‌پیکر و سرانجام تنوع زیستی از شهرت جهانی برخوردار است. این منطقه‌ی حفاظتشده با صدوپنجاه سال سابقه و بیش از دویست گونه‌ی گیاهی و جانور یکی دوست‌داشتنی‌ترین مقاصد برای گردشگران آمریکا است.
تبعات ازبینرفتن پارک‌های ملی
به گفته‌ی امیر آقاکوچک، پژوهش‌گر محیط زیست و عضو هیات علمی دانشگاه کالیفرنیا در ارواین دسترسی گردشگران به پارک‌های ملی یکی از اصول مهم این پارک‌هاست، ولی مهم‌تر از آن وجود برنامه‌ی مدون و دقیق برای حفاظت از آن است. این مناطق جزو بکرترین مناطق جهانند و لزوم حفاظت از آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
او می‌گوید: «در برخی از پارک‌های ملی ایران مانند پارک پیران، به دامداران و گله‌داران اجازه داده شده که از علوفه و گیاهان این منطقه استفاده کنند. همین امر نیز باعث ازبینرفتن پوشش گیاهی این پارک شده است که نتیجه‌ی آن ازبینرفتن گونه‌های نایاب یا کمیاب گیاهان این منطقه و همچنین احتمال آتش‌سوزی در منطقه به دلیل خشک‌شدن سطح زمین است. در پارک‌های ملی ایران شکار غیرمجاز یکی از دلایل عمده‌ی ازبینرفتن محیط زیست این پارک‌ها به شمار می‌رود. در هیچ‌کجای دنیا به اندازه‌ی ایران محیط‌بانان کشته نمی‌شوند و این خودش نشان می‌دهد که این فرآیند نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر دارد. دولت باید دقیق و کامل شرح دهد که چه فعالیت‌هایی در پارک‌های ملی مجاز و چه فعالیت‌هایی غیرمجاز است.»
از نظر آقاکوچک برای درک اهمیت پارک‌های ملی توسط مردم، فرهنگ‌سازی مردم حرف اول را می‌زند و می‌گوید: «افرادی که وارد این پارک‌ها می‌شوند باید بدانند که آتش درست‌کردن به دلایل مختلفی مانند درست‌کردن کباب و چای در هرجایی از پارک مجاز نیست و بیش‌تر اوقات تخریب محیط زیستی غیرقابل‌جبران و عواقب خطرناکی مانند آتش‌سوزی را به همراه دارد. این پارک‌ها مثل مناطق شهری نیستند که هر جایی بتوانند آتش روشن کنند. این اتفاقی است که معمولاً در پارک‌های ملی ایران رخ می‌دهد.»
او دلیل بعدی تخریب محیط زیست پارک‌های ملی ایران را انباشت زباله می‌داند. به گفته‌ی او، این زباله‌ها از دو بُعد قابل‌تأمل است؛ یکی از بعد مردم که باید بدانند نباید هیچ زباله‌ای را در محیط رها کنند و از بعد دیگر شهرداری است. در برخی مناطق حفاظتشده مانند تالاب انزلی وجود زباله کاملاً به چشم می‌آید و این امر نشان می‌دهد که فقط مردم عادی در این ماجرا دخیل نیستند و شهرداری هم زباله‌ها را در منطقه رها می‌کند.
آقاکوچک یکی دیگر از راه‌کارهای محافظت از پارک‌های ملی را فراهم‌کردن امکانات توسط دولت می‌داند و می‌گوید: «در آمریکا امکانات در بخش‌های محدودی از پارک‌های ملی فراهم می‌شود تا مردم بتوانند از امکاناتی چون سرویس بهداشتی استفاده کنند. به طور مثال مکان‌های خاصی در این پارک‌ها مشخص شده که درست‌کردن آتش یا کمپینگ فقط در آن مناطق جایز است؛ حتی برای مردم شرح داده شده که زباله‌ی زغال خود را کجا بریزند و در مکان‌هایی که برای درست‌کردن آتش مشخص شده در برخی فصول سال مثل زمان‌هایی که هوا خیلی خشک است، روشن‌کردن آتش باز هم ممنوع می‌شود؛ زیرا در این شرایط احتمال آتش‌سوزی قوت بیش‌‌تری می‌گیرد. موضوع این‌جاست که همه‌ی مردم بدون استثنا از این قوانین و قواعد پیروی می‌کنند، زیرا در این کشور آگاهی‌سازی به خوبی انجام گرفته است که سرمایه‌گذاری در این اطلاع‌رسانی حرف اول را می‌زند؛ موضوعی که ایران در آن بسیار ضعیف عمل کرده است.»
او درباره‌ی تبعات این تخریب‌ها روی محیط زیست توضیح می‌دهد: «هرکدام از کارهای غیرمجاز در این پارک‌ها تبعات خاص خود را دارد. از سوی دیگر هرکدام از پارک‌های ملی طبیعت و گونه‌های گیاهی و جانوری خاص خود را دارد و به طور مثال چراکردن دام در مناطق این پارک‌ها باعث ازبینرفتن گیاه خاص یا جانور خاص می‌شود و هرجا که این خاص‌ها از بین بروند، تعادل در محیط زیست بهم می‌خورد. زمانی که پوشش گیاهی در منطقه‌ای از پارک ملی از بین برود، اتفاقات غیرمنتظره‌ای در آن مکان رخ خواهد داد. به طور مثال، ازبینرفتن پوشش گیاهی باعث تبدیل‌شدن آن منطقه به حالت بیابانی و ایجاد منبع گردوخاک به شهرها حتی در فاصله‌ی دورتر می‌شود.»
پانوشت‌ها: ۱- با فهمیدن اندازه‌ی بزرگترین پارک‌های ملی متحیر می‌شوید، بنیاد پارک ملی. ۲- کدام کشور بیشترین پارک ملی را دارد؟، سافاری آفریقایی.مطالب مرتـبط
- در هفته ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط زیستی در ایران
- صدوچهل‌ویکمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
- در دو هفته ای که گذشت؛ نگاهی به گزارشات محیط زیستی در ایران
- نگاهی به گزارشات محیط زیستی هفته های اخیر در ایران
- صدوچهلمین شماره از ماهنامه‌ی خط صلح منتشر شد
برچسب ها: امیر آقاکوچک پارک ملی پارک ملی ارومیه پارک ملی بمو پارک ملی گلستان پارک های ملی خرس بلوچی خط صلح خط صلح 141 دریاچه ارومیه گاندو ماهنامه خط صلح محیط زیست مینا جوانی یوزپلنگ ایرانی
بدون نظر
نظر بگذارید
منبع خبر: هرانا 
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
