چگونه زبان در انسان پدید آمد؟/قابلیت زبان‌شناسیک و ارتباطات ژستی

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «خاستگاه‌های ارتباطات انسانی» نوشته مایکل توماسلو و ترجمه احسان شاه‌قاسمی زمستان سال گذشته با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۳۶۰ صفحه و بهای ۱۰۲ هزار تومان توسط انتشارات علمی و فرهنگی روانه کتابفروشی‌ها شد. نویسنده یادداشتی بر ترجمه فارسی کتاب نوشته است.

مایکل توماسلو روانشناس تطبیقی و زبان‌شناس آمریکایی است که در دانشگاه دوک به تدریس و پژوهش روانشناسی مشغول است. او از دهه ۱۹۹۰ به این سو، جوایز علمی بسیاری را به خود اختصاص داده و به عنوان یکی از معتبرترین متخصصان در روانشناسی رشد و روانشناسی تطبیقی شهرت دارد.

توماسلو از معدود دانشمندانی است که در سراسر جهان به عنوان متخصص در چندین رشته شهرت دارد. تحقیقات پیشگامانه او در مورد منشأ شناخت اجتماعی به بینش‌های انقلابی در روانشناسی رشد و شناخت نخستی سانان منجر شده است. ایده‌های او درباره ارتباطات یاری‌گرانه و همکاری‌گرانه اثبات می‌کند که انسان به عنوا یک «گونه» تا چه حد یک هستنده استثنایی و دارای توانایی‌های شناختی بسیار نیرومندتر از دیگر هستنده‌های زنده است.

او کارهای تجربی و نظری بسیاری روی «ارتباطات ژستیِ میمون بزرگ»، «ارتباطات ژستی و نوزاد انسانی» و «کودکان در مراحل نخستین یادگیری» انجام داده و در عین حال روی فرایندهای کلی‌تر شناختی و اجتماعی – شناختی دخیل در ارتباطات انسانی و زبان پژوهش‌های بنیادین کرده است. این فرایندها شامل: شناخت اجتماعی و فرهنگی، یادگیری فرهنگی و اجتماعی و یاریگری و قصدمندی مشترک است.

کتاب «خاستگاه‌های ارتباطات انسانی» بر اساس سخنرانی‌هایی بنیان شده که توماسلو در بهار ۲۰۰۶ در مؤسسه ژان نیکو در پاریس ارائه داد. توماسلو تلاش کرده تا در این کتاب همه این موارد را در یک توصیف منسجم از «فرگشت» و توسعه ارتباطات انسانی را کنار هم جمع کند. به قول خودش تک ایده انگیزه‌بخش به این تلاش این است که باید پیوندهای نسبتاً خاصی وجود داشته باشد میان ساختارِ اساساً یاریگرانه ارتباطات انسانی که پل گرایس (فیلسوف انگلیسی و از مطرح‌ترین فیلسوفان زبان و ارتباطات پس از جنگ جهانی دوم در آکسفورد و انگلستان) در آغاز کشف کرد و ساختار اختصاصاً یاریگرانه اندرکنش اجتماعی و فرهنگ انسان که در برابر ساختارهای دیگر نخستی‌سانان به صورت کلی قرار می‌گیرد. بر این اساس می‌توان گفت که قابلیت‌های زبان شناسیک و ارتباط زبانی در بستر فرآیندهایی ذیل کنش‌ها و ارتباطات اجتماعی شکل می‌گیرد و به قول ویتگنشتاین: «آنچه ما بدان معنا می‌گوئیم باید به یک زبان اولیه ژست‌ها مرتبط باشد.

کتاب شامل هفت فصل به ترتیب با این عناوین است: «نگاهی دقیق به زیرساخت»، «ارتباطات قصدمند نخستی‌سانان»، «ارتباطات یاریگرانه انسانی»، «خاستگاه‌های هستی‌زا»، «خاستگاه‌های تبارشناسیک»، «بعد دستور زبانی» و «از ژست‌های میمون تا زبان انسانی».

در بخشی از یادداشت نویسنده بر ترجمه فارسی کتاب چنین می‌خوانیم: «بسیار خوشوقت و مفتخرم که می‌بینم این کتاب به زبان فارسی ترجمه شده است. جهان پارسی زبان تاریخ بلندی از پژوهش در زبان‌شناسی دارد و اثری که در دست شماست تلاشی برای توصیف پیدایش زبان در گونه انسان است. حرف اصلی من در این کتاب این است که قابلیت زبان شناسیک یک توانایی مستقل نیست، بلکه در بستر فرایندهای بنیادین‌تر اندر کنش و ارتباطات اجتماعی، از جمله بویژه ارتباطات ژستی قرار دارد. چیزی که برای این نظریه اهمیت خاصی دارد مهارت‌ها و تمایلات انسانی برای تعامل یاریگرانه با دیگر مردم است، چون این یک زمینه اندرکنشی است که ارتباطات قراردادی در درون آن بوجود می‌آید. من بسیار امیدوارم که این رویکرد نظری دست کم بتواند تعدادی خواننده همفکر با من را در جهان پارسی زبان بیابد.»