چه کسی "البرز" را ماندگار کرد؟

عکس دریافتی است

گاهی فقط حضور یا نام یک فرد برای اعتبار بخشیدن به یک مجموعه کافی است، اما داستان "دبیرستان ماندگار البرز"، حکایت دیگری است. حکایت «نامدارانی» است که برای ماندگاری «ایران» تلاش کرده‌اند و این نام‌هاست که «البرز» را هم نامدار و هم ماندگار نگاه داشته است.

به گزارش ایسنا، وقتی به تاریخچه مدرسه‌ها، کالج‌ها یا دانشگاه‌های قدیمی جهان نگاه می‌کنیم، آنچه که بیش از همه جلب توجه می‌کند، دانش‌آموختگانی است که از این مراکز فارغ‌التحصیل و به چهره‌های سرشناس و مطرحی در جهان تبدیل شده‌اند.

دبیرستان ماندگار البرز هم از این قاعده مستثنی نیست و دیباچه کتاب ۱۵۰ ساله تاریخچه این دبیرستان، مزین به نام دانش‌آموختگانی است که هرکدام افتخاری برای ایران محسوب می‌شوند.

از شهدای دفاع مقدس، شهید دکتر مصطفی چمران (دانش‌آموخته دانشگاه «برکلی» و از فرماندهان ایران در جنگ تحمیلی)، شهید جاویدالاثر علیرضا حجت دوست، شهید حمید میانلو مطلق، شهید یوسف برتینا (معروف به یوسف هنرمند) تا دانشمندان و عالمانی مانند پروفسور داریوش فرهود (پدر علم ژنتیک ایران)، پروفسور علی‌اکبر موسوی موحدی (چهره ماندگار شیمی و بنیان‌گذار زمینه بیوشیمی فیزیک در ایران)، پروفسور کامران وفا (استاد دانشگاه «هاروارد» و از پیشگامان نظریه ریسمان)، مرحوم پروفسور علی جوان (مخترع لیزر گازی)، مرحوم پروفسور حسن اکبرزاده (ریاضیدان برجسته ایرانی)، مرحوم دکتر منوچهر ستوده (ایران‌شناس و جغرافیدان)، دکتر سعید سهراب‌پور (رییس اسبق دانشگاه صنعتی شریف و چهره ماندگار مهندسی)، دکتر منوچهر قارونی (یکی از معروف‌ترین متخصصین قلب و عروق، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران)، دکتر زاهد شیخ الاسلامی (مدیر انستیتو آموزش‌های پروژه‌ای در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، کارآفرین)؛ از هنرمندانی مانند مرحوم جمشید مشایخی (چهره ماندگار و دارنده نشان درجه یک فرهنگ و هنر)، مرحوم همایون خرم (موسیقیدان و آهنگ‌ساز برجسته ایران)، مرحوم دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن (شاعر، نویسنده، مترجم و پژوهشگر)، مرحوم حسینعلی البرز (واقف و مؤسس بنیاد فرهنگی البرز با هدف‌ ترویج فرهنگ و دانش کشور)، مرحوم زین‌العابدین مؤتمن (نویسنده، پژوهشگر و شاعر معاصر ایرانی)، سید عبدالله انوار (پیشکسوت معاصر نسخه‌شناسی، فرهنگ‌پژوه، کتاب‌شناس، مترجم، فرهنگ‌نویس، نسخه‌پرداز، فهرست‌نویس و متخصص متون کهن)، حسین محجوبی (نقاش و معمار سرشناس ایرانی و طراح پارک ساعی) تا جوان‌ترهایی مانند عادل فردوسی پور (روزنامه‌نگار ورزشی، مترجم و مدرس دانشگاه)، مرحوم دکتر افشین یداللهی (روانپزشک و شاعر)، مهندس فرزاد ناظم (مدیر اسبق یاهو) و دکتر سعید ترکمان (رئیس هیات مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران).

این نام‌ها، تنها بخشی از افتخارات دبیرستان البرز هستند که به حق، این مجموعه را ماندگار کرده است.

اما قبل از اینکه تاریخچه دبیرستان البرز از زمان شکل‌گیری تا شرایط امروزی آن را بررسی کنیم، نیم نگاهی هم به چند مدرسه پرآوازه و قدیمی کشور خواهیم داشت. در بین مدرسه‌های قدیمی ایران، مدرسه دارالفنون، دبیرستان فردوسی (تبریز)، دبیرستان فیروزبهرام و دبیرستان انوشیروان دادگر، نام‌های شناخته‌شده‌تری هستند.

مدرسه دارالفنون (تهران)

اولین مکان آموزشی نوین ایران، به همت «میرزا محمد تقی‌خان فراهانی» ملقب به «امیرکبیر»، صدراعظم ایران تأسیس شد. این مدرسه ششم دی‌ماه سال ۱۲۳۰ شمسی و تنها چند روز قبل از قتل امیرکبیر (۲۰ دی‌ماه ۱۲۳۰ در حمام فین کاشان)، با حضور ناصرالدین شاه رسما افتتاح شد.

مدرسه دارالفنون که در خیابان ناصرخسرو واقع شده است را با نام‌های دیگری همچون «مدرسه جدید»، «مکتب‌خانه پادشاهی»، «تعلیم خانه»، «معلم خانه» و «مدرسه نظامیه» هم می‌شناختند.

این مدرسه را می‌توان به نوعی، نخستین دانشگاه یا مدرسه عالی در تاریخ مدرن ایران دانست. در این مدرسه رشته‌های مختلف مانند مهندسی، پزشکی، اصول نظامی به جوانان آموزش داده می‌شد. در سال‌های بعد رشته‌های دیگری مثل جغرافیا، نقشه کشی، ریاضیات، طب سنتی و زبان‌های خارجی نیز به رشته‌های تحصیلی آن اضافه شدند.

سن دانش‌آموزان به هنگام ورود به مدرسه دارالفنون بین ۱۴ تا ۱۶ سال بود. این مدرسه کار رسمی خود را با هفت معلم و ۱۱۴ دانش‌آموز در رشته‌های طب و جراحی، مهندسی، توپخانه، پیاده‌ نظام، سواره ‌نظام، کانی‌شناسی و داروسازی آغاز کرد.

مدرسه رشدیه (تبریز)

«میرزا حسن تبریزی» ملقب به «رشدیه» که از وی به عنوان پدر فرهنگ نوین و بنیانگذار مدارس به سبک جدید در ایران هم یاد می‌شود، در سال ۱۲۶۲ نخستین مدرسه به سبک جدید را در شهر تبریز دایر کرد.

بنای اولیه «مدرسه رشدیه» در محله «ششگلان»، از محله‌های قدیمی شهر تبریز قرار داشت که به‌علت تخریب آن، بنای دیگری در کوی جبه‌خانه احداث شد. سپس در سال ۱۲۸۹، مدرسه به مکان فعلی خود در خیابان ارتش جنوبی و به مجاورت بنای «مرکز اسناد شمالغرب کشور» انتقال یافت. امروزه این بنای تاریخی میزبان سازمان میراث فرهنگی است.

دبیرستان فردوسی (تبریز)

دبیرستان فردوسی یا «مدرسه محمدیه» سابق در اواخر دوره‌ قاجار ساخته شد و بعد از دبیرستان البرز تهران، دومین مدرسه‌ قدیمی ایران محسوب می‌شود. «مدرسه‌ محمدیه» در ۲۶ آذر ۱۲۹۵ به همت دکتر «عباس لقمان ادهم» ملقب به «اعلم‌الملک»، رییس فرهنگ آذربایجان بعد از مشروطیت در محله‌ سرخاب تبریز تأسیس شد.

در سال ۱۳۱۳ مصادف با جشن "هزاره‌ فردوسی"، نام این مدرسه به «دبیرستان فردوسی» تغییر پیدا کرد و بعد از چندین نقل مکان، سرانجام در سال ۱۳۲۰ به محل فعلی خود در چهارراه شریعتی منتقل شد.

دبیرستان فیروز بهرام و دبیرستان انوشیروان دادگر

«دبیرستان فیروز بهرام» در خیابان "مارشال استالین" سابق یا "میرزا کوچک‌خان" فعلی، یکی از دبیرستان‌های تاریخی شهر تهران محسوب شده و در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

این دبیرستان سال ۱۳۱۱ با هزینه شخصی به نام «بهرامجی بیکاجی» که یکی از زرتشتیان سرشناس هند بود، ساخته شد و به نام فرزند مرحومش، "فیروز بهرام" نامگذاری شد.

با پایان ساخت «دبیرستان فیروز بهرام»، ساخت دبیرستانی مخصوص دختران آغاز شد. هزینه احداث یک مدرسه ویژه دختران توسط بانویی خیر و نیکوکار به نام «راتن بایی بانجی» پرداخت شد.

«دبیرستان انوشیروان دادگر» نیز سال ۱۳۱۵ تاسیس شد و به‌عنوان یکی از دبیرستان‌های قدیمی و زرتشتی شهر تهران شناخته می‌شود. این مدرسه در خیابان "شاهرضا" سابق و "انقلاب" فعلی و در نزدیکی پُل "کالج" قرار گرفته است و در ضلع شرقی آن، «دبیرستان البرز» واقع شده است. «آلنوش طریان»، نخستین بانوی فیزیکدان و مادر ستاره‌شناسی ایران از فارغ‌التحصیلان سرشناس این دبیرستان است.

دبیرستان ماندگار البرز

اما در بین مدرسه‌های معتبر و قدیمی تهران، «دبیرستان البرز» جایگاه ویژه‌ای دارد. در مورد انتخاب نام «البرز» برای این مدرسه هم به دلیل نمایی است که از رشته کوه البرز در پشت بنای اصلی ساختمان به چشم می‌خورد.

قدمت آموزشی این دبیرستان به سال ۱۲۵۰ برمی‌گردد و شاید بهتر باشد که تاریخچه شکل‌گیری این دبیرستان را در دوره‌های مختلف بررسی کنیم:

از مدرسه ابتدایی تا دبیرستان آمریکایی‌ها

سال ۱۲۵۰ یک هیئت مذهبی به ریاست «جیمز باست» از آمریکا به ایران آمد و در ساختمان "اتابک" لاله‌زار مستقر شد. در آن زمان ارمنی‌های ساکن پایتخت، دبستان کوچکی داشتند. دو سال بعد این هیئت در نزدیکی دروازه قزوین، یک دبستان آمریکایی‌ها را تاسیس کرد که پایه اولیه شکل‌گیری دبیرستان البرز محسوب می‌شود.

سال ۱۲۶۴، همزمان با ورود «ساموئل وارد» به تهران، زمینی برای احداث دبیرستان آمریکایی‌ها در خیابان "قوام‌السلطنه" (سی‌تیر فعلی) خریداری و اولین کلنگ این مدرسه به دست ناصرالدین شاه قاجار به زمین زده شد.

این مدرسه سال ۱۲۶۶ فعالیت خود را با مدیریت «ساموئل وارد» شروع کرد و دانش‌آموزان مدرسه دروازه قزوین به مکان جدید منتقل شدند و به مرور زمان، دانش‌آموزان مسلمان هم در این مدرسه پذیرش شدند.

سال ۱۲۷۸ و همزمان با بازگشت «وارد» به آمریکا، دکتر «ساموئل مارتین جردن» ریاست این مدرسه را برعهده گرفت که باعث تحولات چشمگیری شد. غیر از ۶ کلاس دبستان، ۲ کلاس دبیرستان نیز به این مجموعه افزوده شد و به تدریج دبیرستان چهار کلاسه‌ای به وجود آمد و سال ۱۲۹۲ با افزایش ۲ کلاس جدید، دوره ۱۲ ساله تحصیلی کامل شد.

خرید زمین‌های جدید و احداث "کالج آمریکایی‌ها"

در سال ۱۲۹۲ اراضی بیرون دروازه یوسف‌آباد به مساحت ۱۵۰.۰۰۰ مترمربع توسط آمریکایی‌ها خریداری شد و سال ۱۲۹۴ ساختمانی برای اقامت دکتر «جردن» و خانواده وی در این اراضی احداث شد.

سه سال بعد، نخستین ساختمان شبانه‌روزی موسوم به تالار «مک‌کورمیک» (Maccormick Hall) و یک ساختمان دیگر در نزدیکی منزل دکتر جردن ساخته شد. دلیل ساخت شبانه‌روزی هم این بود که این مدرسه بیرون دروازه شهر ساخته شده بود.

تالار مک‌کورمیک، کالج آمریکایی‌ها، تهران