دانشگاه در ایران محققان را به نوشتن مقاله مجبور می‌کند نه کتاب

به گزارش خبرنگار مهر، معین کاظمی‌فر، استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در گفت‌وگویی به مناسبت در پیش بودن چهلمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و سی‌امین دوره جایزه جهانی کتاب سال، با بیان این که جایزه کتاب سال در حال حاضر مهم‌ترین جایزه حوزه کتاب در ایران است، گفت: در میان پژوهشگران و اساتید می‌بینم که اخبار مربوط به این جایزه دنبال می‌شود اما ساختار دانشگاهی، بیش از آن که اساتید را به نوشتن کتاب ترغیب کند، آنها را به نوشتن مقاله‌های نمایه‌دار و علمی-پژوهشی سوق می‌دهد و همین موضوع کاهش اشتیاق دانشگاهیان به رقابت در جوایز معتبر را موجب می‌شود؛ بدین‌ترتیب پژوهشگرانِ جدی، کمتر به نوشتن کتاب روی می‌آورند و بیشتر وقت خود را بر نوشتن مقاله متمرکز می‌کنند.

مترجم کتاب «در باب تاریخ الحاد در اسلام» عبدالرحمن بدوی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این نکته که «مقاله» در نظام دانشگاهی به دانشگاهیان اعتبار می‌دهد و نه کتاب، ادامه داد: به همین دلیل در حوزه تخصصی من در دایره علوم انسانی، نوشتن کتاب به یک امر فرعی تبدیل شده و مقاله جای کتاب را گرفته است. تمامی آئین‌نامه‌های دانشگاهی به دانشگاهیان برای نوشتن مقاله فشار می‌آورند و این میان، نوشتن کتاب، در نظام دانشگاهی فعلی ما، امری بی‌اهمیت در رزومه اساتید تلقی شده و متأسفانه جمعیت بزرگ دانشگاهی ما در حوزه علوم انسانی کمتر کتاب می‌نویسند.

پیشنهادی برای احیا اعتبار نوشتن کتاب در میان دانشگاهیان

کاظمی‌فر ضمن ارائه این پیشنهاد که بخش نویسندگان دانشگاهی از بخش نویسندگان غیردانشگاهی در جریان اعطای جایزه کتاب سال، متمایز شود، ادامه داد: این امر می‌تواند به احیا دیگرباره اعتبار کتاب در میان دانشگاهیان کمک کند؛ بدین‌ترتیب ممکن است دیگر افراد را صرفاً بر اساس مقالاتشان نسنجند بلکه در این سنجش، کتاب‌هایشان را نیز در شمار آورند.

مترجم و مصحح مجموعه آثار ابوعبدالله بن خفیف شیرازی، با بیان این که پیش از این، اساتید بزرگ در رشته ما، نتایج آخرین پژوهش‌هایشان را در قالب کتاب منتشر می‌کردند گفت: با این وجود، طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته، افرادی صاحب‌نام، ده‌ها مقاله نوشته‌اند بی آن‌که یک کتاب نوشته باشند؛ بر این اساس است که من گمان می‌کنم اگر در جایزه کتاب سال، بخش ویژه‌ای به محققان دانشگاهی اختصاص پیدا کند، رفته‌رفته شاهد آثاری از محققان صاحب‌نام نیز خواهیم بود.

سهم جنبه‌های مادی نشر در تشویق دانشگاهیان به نوشتن کتاب

این استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در بخش دیگری از سخنان خود بر ضرورت تغییر رویکرد کلان سیستم دانشگاهی در قبال کتاب تاکید کرد و ادامه داد: این امر به ویژه در حوزه علوم انسانی، در تشویق پژوهشگران به نوشتن کتاب بسیار تأثیرگذار است؛ علاوه بر این، جنبه‌های مادی نشر و امتیازِ نشر نیز در تشویق این افراد به نوشتن کتاب، مؤثر و تحول‌آفرین است؛ ممکن است یک نویسنده، سال‌های سال برای نوشتن یک کتاب زحمت بکشد اما وقتی آن را به دست ناشر می‌سپارد، چیزی کم‌تر از ده‌درصد از نرخ فروش کتاب، به نویسنده تعلق می‌گیرد.

کاظمی‌فر مناسبات صنعت نشر را «ناعادلانه» توصیف کرد و گفت: این مناسبات به بی‌رغبتیِ پژوهشگران نسبت به نوشتن کتاب، دامن زده است؛ کسانی که در حال حاضر کتاب می‌نویسند، صرفاً و صرفاً بر مبنای علایق شخصی این کار را انجام می‌دهند؛ وگرنه نه در سیستم دانشگاهی و نه از لحاظ معیشتی و اقتصادی، چیزی پژوهشگر را به سمت نوشتن کتاب سوق نمی‌دهد.

مترجم کتاب «ادبیات و زندگی» در بخش دیگری از سخنان خود به اندک بودن تولیدات تخصصی در حوزه زبان و ادبیات فارسی اشاره کرد و ادامه داد: به دلیل این اندکی، کتاب‌هایی که به مرحله داوری جوایز مختلف می‌رسند، الزاماً بهترین آثار نیستند؛ چراکه حسب شرایطی که به آن اشاره کردم، شاید بهترین محتواها را باید در مقالات جستجو کرد؛ با این وجود، در یک نگاه کلی می‌توان گفت آثاری باید به عنوان آثار برگزیده معرفی شوند که مشکلات و خلأهای حوزه زبان و ادبیات فارسی را مورد توجه قرار داده‌اند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی همچنین با اشاره به نامتوازن بودن حجم پژوهش‌ها در بخش‌های مختلف مرتبط با زبان و ادبیات فارسی، گفت: ما در تحقیقات مرتبط با ادبیات فارسی، در برخی جنبه‌ها، دچار تورم هستیم و در برخی جنبه‌های بسیار ضروری‌تر، هیچ اثری خلق نمی‌شود؛ به گمان من در جایزه کتاب سال باید آثاری مورد توجه قرار بگیرند که ناظر بر رفع همین ضعف‌ها و خلل‌های موجود در رشته زبان و ادبیات فارسی باشند.

وی افزود: خیل عظیمی از پژوهش‌های مرتبط با ادبیات فارسی به زبان‌های مختلف از جمله زبان انگلیسی نوشته می‌شود. پژوهشگرانِ داخلی و خارجی ادبیات، از کار هم آگاهی ندارند؛ یعنی در ایران آثاری درباره سناییِ غزنوی، شاعر قصیده و مثنوی‌سرای قرن ششم هجری، نوشته می‌شود، بی‌آن‌که بدانند درباره این شاعر، در فرانسه، ایتالیا و آمریکا ده‌ها مقاله و اثر خلق شده است؛ رشته ادبیات فارسی و استادان آن، در حال حاضر، به مثابه یک جزیره تک‌افتاده هستند.

کاظمی‌فر اضافه کرد: محققان داخلی نسبت به اتفاقاتی که در حوزه ادبیات فارسی در جهان می‌افتد، بی‌اطلاع هستند. به تعبیر دیگر، محققان مشغول کار خود هستند بی آن که بدانند در خارج از مرزها، چه کارهای جدی و مهمی در این حوزه در حال انجام است؛ به گمان من -به عنوان یک ملاکِ مهم- آثاری باید واجد دریافت جایزه کتاب سال باشند که به جنبه‌های جهانیِ مغفولِ زبان و ادبیات فارسی می‌پردازند.