تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی مصداق جهاد تبیین است

به گزارش خبرگزاری مهر، نخستین همایش بزرگداشت روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی به همت مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی ایران (مهتاب) در محل تالار قلم کتابخانه ملّی ایران برگزار شد.

تلاش برای ارتقای جایگاه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی

حجت‌الاسلام سعید فخرزاده دبیر مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی ایران (مهتاب) در ابتدای این همایش گفت: مهرماه سال ۱۴۰۱ شورای فرهنگ عمومی کشور با درخواست نام‌گذاری روز ۲۵ دی‌ماه به نام روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی موافقت کرد. در مدت کوتاهی کمیته‌ای برای برنامه‌ریزی و برگزاری همایش و تقدیر از فعالان حوزه تاریخ‌نگاری ایجاد شد. امیدوارم مجمع مهتاب در سال‌های آتی، برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای ارتقا تاریخ نگاری انقلاب اسلامی داشته باشد.

علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران نیز در این همایش گفت: به هر معنا که تاریخ را در نظر بگیریم، چه از نظر عام و چه از منظر سبک شناسی و فلسفه تاریخ، یکی از مهمترین معارف بشری، تاریخ است.

وی افزود: اگر در رمان یا مجموعه شعر یا متن ادبی و سیاسی در مورد دوره‌ای از تاریخ مطلبی بیان می‌شود، وظیفه بررسی صحت آن با تاریخ‌نگاران است. در گذشته بدبینی نسبت به تاریخ و تاریخ‌نگاری وجود داشته است؛ چراکه دقت و همت زیادی توسط تاریخ‌نگاران صورت نگرفته و حتی در ابیات شاعران ادوار مختلف با کنایه درباره تاریخ و تاریخ نویسی صحبت شده است. در ادوار مختلف تاریخی نیز گاهی تاریخ توسط افراد وابسته به صاحبان قدرت و ثروت نگاشته شده است.

مختارپور ادامه داد: اکنون نیز بعضاً شاهد روایت‌های غلط و مغرضانه از حوادث و اتفاقات تاریخی هستیم که در بعضی مواقع به دلیل عدم روشنگری، تبدیل به باور برای جوانان شده است. با نگاهی به فضای موجود در کشور گسترش برخی مطالب خلاف واقع به کمک فناوری‌های نوین، درمی یابیم که جای کار در حوزه تاریخ‌نگاری و روشنگری در این خصوص وجود دارد.

در حوزه تاریخ نگاری نهضت اسلامی خلأهای زیادی وجود دارد

محمدحسن رجبی دوانی محقق و تاریخ‌نگار در ادامه این همایش گفت: جا داشت نام‌گذاری روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی سال‌ها قبل اتفاق می‌افتاد، اما اقدام اخیر در این خصوص جای امیدواری دارد و توجه به تاریخ‌نگاری انقلاب بسیار مهم و ارزشمند است.

وی افزود: در اشاره به اهمیت تاریخ نگاری باید به این موضوع توجه کرد که در تاریخِ دوران قاجار و در حین جنگ‌های ایران و روس، علما فتاوایی صادر کرده‌اند که برخی از این فتاوا موجود است؛ اما در جنگ ایران و انگلیس روزنامه وقایع اتفاقیه به صدور فتاوایی از طرف علمای برجسته مناطق مختلف اشاره کرده، اما به طرز عجیبی متن و اسناد این فتاوا در دسترس نیست که بتوان از آن‌ها استفاده کرد. همین موضوع نشان می‌دهد که غفلت در تاریخ نگاری در کنار اقدام آگاهانه استعمار در جمع آوری منابع تاریخی سبب می‌شود تا در خصوص برهه‌هایی از تاریخ و یا در خصوص وقایعی بتوان تحریف ایجاد کرد.

این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: البته کتاب‌هایی در حوزه تاریخ نگاری هم نگاشته شده که رساله دخانیه و کتاب دخانیه به ابعاد فتوای میرزای شیرازی درباره تحریم توتون و تنباکو و بستر صدور فتوا پرداخته‌اند که جزو نخستین کتاب‌های تاریخ نگارانه جنبش روحانیون در عصر معاصر است. در طول تاریخ معاصر تلاش کمتری برای تاریخ نگاری نهضت‌های مردمی و به ویژه نهضت اسلامی صورت گرفته، پس از فتوای تنباکو در دوران مشروطه و نهضت ملّی شدن نفت نیز شاهد ضعف تاریخ نگاری هستیم و این اقدامات سبب مهیا شدن بستری برای تحریف تاریخ و ترور شخصیت بزرگان تاریخی شده است. تحریف جنبش‌های تاریخی اسلامی و ترور شخصیتی رهبران جنبش‌ها سبب شد تا مرحوم دوانی با آغاز اعتراض علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به بیوت مراجع مراجعه کرده و سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های علما را جمع‌آوری کرده و ظرف مدت کوتاهی کتابی را درباره این نهضت منتشر کرد تا منبع خوبی در این خصوص فراهم شده و به یادگار بماند.

تاریخ نگاری از محورهای قرآن کریم است

حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در همایش بزرگداشت روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی عنوان کرد: تاریخ، عرصه جدال حق و باطل و عقل و جهل است. قرآن که نسخه نجات بشر و کلام الهی است از دو شیوه برای هدایت استفاده کرده، یکی از این روش‌ها احتجاج و استدلال است و بخش قابل توجه آن روایت‌گری و بیان حوادث و رویدادهای تاریخی است، استفاده از روایت برای تثبیت و تکمیل هدایت و استدلال قرآن استفاده شده است.

وی اضافه کرد: در قرآن کریم حدود هزار بار نام الله به کار برده شده است، اما ۱۲۰۰ بار قیل و قال که بیانگر گفتگوست استفاده شده، ۲۶ بار قصه و قصص به کار رفته و حتی سوره‌ای با نام قصص آورده شده، در بیان آنچه بر حضرت موسی گذشت، ۴۷ آیه با عبارت‌های تاریخ نگارانه بیان شده است و نام‌های سوره‌های قرآن هم اکثراً به نام حوادث تاریخی و اشخاص نامگذاری شده است که نشانگر نقش و جایگاه تاریخ نگاری و بیان تاریخ در قرآن است.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی اشاره کرد: قرآن کریم در بیان تاریخ، حساسیت در نقل درست و حق دارد، همچنین حساسیت دیگر قرآن جلوگیری از تحریف است. برای داوری صحیح بین مردم هم به دانستن درست تاریخ و نقل و ثبت درست تاریخ تأکید شده است، داشتن اشراف کامل و علم کافی برای تاریخ نگاری از تأکیدات دیگر قرآن کریم درخصوص تاریخ نگاری است.

پورمحمدی تاکید کرد: تاریخ نگاری قرآن کریم برای تفکر انسان‌ها به کار گرفته شده است، قرآن کریم اشاره به تاریخ را برای دانستن دلایل رشد و افول ملت‌ها بیان می‌کند، نقل تاریخ برای محکم کردن قلب و بیان فعالان اجتماعی و رهبران جامعه است. از منظر قرآن کریم نقل تاریخ برای هشدار دادن هم به کار گرفته شده و تهدی هم در بیان تاریخ وجود دارد؛ غفلت زدایی و آگاهی بخشی از دیگر اهداف بیان تاریخ در قرآن کریم است.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی اظهار داشت: امام خمینی (ره) از مرداد ۵۷ و همزمان با قیام‌های متعدد ملت ایران که در شهرهای مختلف رخ می‌داد، بر تاریخ‌نگاری صحیح وقایع انقلاب تأکید داشتند و تا صدور فرمان تاریخ نگاری انقلاب، هدایتی ۱۰ ساله درخصوص تاریخ نگاری داشته‌اند که نشان دهنده اهمیت و جایگاه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی دارد.

وی با اشاره به متن نامه امام خمینی (ره) به حجت‌الاسلام روحانی و بسترهای صدور این نامه گفت: امام بعد از هدایتی ۱۰ ساله، تاریخ نگاری انقلاب اسلامی طی حرکتی خودجوش و با صدور حکم و نامه‌ای، مسئله تاریخ نگاری را مجدداً مورد تأکید قرار می‌دهند. امام خمینی (ره) در سال پایانی عمر خود اقدامات قابل تأملّی برای تضمین حیات انقلاب داشتند که یکی از این اقدامات تأکید بر ثبت و ضبط صحیح تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی است.

حجت‌الاسلام پورمحمدی اشاره‌ای هم به موضوع جهاد تبیین داشته و بیان کرد: مقام معظم رهبری نیز به موضوع جهاد تبیین اشاره دارند که این موضوع نیز با توجه به ثبت و نشر صحیح اتفاقات و وقایع تاریخی محقق می‌شود. در حوزه تاریخ نگاری و ثبت اسناد اقدامات بخشی خوبی صورت گرفته و حتی دستگاه‌های متعددی در این حوزه داریم، اما نیاز اصلی ایجاد هم‌افزایی بین دستگاه‌های متولی می‌باشد که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

تجلیل از پژوهشگران حوزه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی

در بخش دیگر نخستین همایش گرامیداشت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی از تلاش‌ها و خدمات ۵ نفر از تلاشگران حوزه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی که عمری مجاهدت علمی داشته و از دنیا رفته‌اند، تقدیر شد.

به این ترتیب با اهدای لوحی به خانواده‌های مرحومان حجت‌الاسلام روح الله حسینیان، حجت الاسلام سید هادی خسروشاهی، حجت الاسلام علی ابوالحسنی، حجت الاسلام علی دوانی و مهندس علی اکبر رنجبر کرمانی، از زحمات پژوهشگران تاریخ نگاری انقلاب اسلامی تقدیر شد. پایان بخش همایش بزرگداشت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، رونمایی از دو کتاب در حوزه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی بود که با حضور مسئولان مراکز تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی ایران انجام شد.

مبنای نامگذاری ۲۵ دی ماه به «روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی»، صدور نامه حضرت امام خمینی (ره) به حجت الاسلام سید حمید روحانی در سال ۱۳۶۷ برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی است. سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و جمعی از اعضای مجمع هماهنگی مراکز تاریخ پژوهی و بانک‌های اسنادی ایران (مهتاب) در بهمن سال ۱۴۰۰، طی مکاتبه‌ای با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار نامگذاری روز ۲۵ دی ماه به نام «روز تاریخ نگاری انقلاب اسلامی» شدند که این پیشنهاد در اردیبهشت ماه سال جاری در جلسه شورای فرهنگ عمومی کشور مورد بررسی و تصویب قرار گرفت.

در بخش جانبی این همایش، آثار پژوهشی مراکز اسنادی که با موضوع تاریخ نگاری انقلاب اسلامی تدوین و منتشر شده‌اند، به نمایش گذاشته شد. همچنین نمایشگاه اسنادی از مجموعه اسناد مرتبط با حوزه انقلاب اسلامی در حاشیه این همایش در معرض دید علاقمندان قرار گرفت.