اثرات امواج «هارپ» بر رخدادهای زلزله‌ای بزرگ

به گزارش «تابناک» به نقل از ایسنا، زلزله "بم" ایران در سال ۲۰۰۲ با بزرگای ۶.۲ با تعداد تلفات ۴۰ هزار نفر، زلزله "اندونزی" در سال ۲۰۰۴ با بزرگای ۹ با تلفات ۲۱۶ هزار نفر، زلزله "کشمیر" در سال ۲۰۰۵ با بزرگای ۷.۶ با تعداد تلفات ۸۶ هزار نفر، زلزله استان سیجوان چین در سال ۲۰۰۸ با بزرگای ۸ و تعداد تلفات ۸۰ هزار نفر و بالاخره زلزله "هائیتی" در سال ۲۰۱۰ با بزرگای ۷ با تعداد تلفات ۲۳۰ هزار نفر به عنوان ۵ رخداد لرزه‌ای مهم جهان در ۲۰ سال اخیر به شمار می‌روند.

در همه این رخدادها ادعایی در زمینه مشاهده ردپای هارپ در این رخدادهای لرزه‌ای ارائه شده و این در حالی است که به اعتقاد محققان، "هارپ" یک پروژه تحقیقاتی امریکا است و هیچ اثری بر روی رخدادهای لرزه‌ای ندارد.

به اعتقاد دکتر قدس، محقق حوزه ژئوفیزیک و دانشیار دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، یک زلزله با بزرگای ۷ دارای انرژی معادل هزار بمب اتمی ناکازاکی است که شهر ناکازاکی ژاپن را به تلی از خاک تبدیل کرد و در مقابل کل انرژی که هارپ به آسمان می‌فرستد، تنها ۳.۶ مگاوات است که در مقابل انرژی یک بمب اتم، عدد قابل مقایسه‌ای نیست! از این رو نمی‌توان با کوباندن تمام انرژی هارپ بر روی زمین، یک زلزله ایجاد کرد.

به گفته وی، ایجاد زلزله‌ مهیبی همانند زمین‌لرزه هائیتی با امواج هارپ به همان اندازه بعید است که با یک انگشت بخواهیم برج میلاد را از جا بکَنیم و به جای دیگری منتقل کنیم.

وی همچنین در پاسخ به ادعای برخی افراد که معتقدند با هدایت امواج بر روی گسل‌ها، می‌توان آنها را تحریک کرد و زلزله بوجود آورد، چنین پاسخ می‌دهد: هارپ تنها بر روی قسمت‌های پایینی لایه یونوسفر یعنی کمتر از ۱۰۰ کیلومتری اثرگذار است؛ از این رو انعکاس امواج هارپ محدود به مناطق اطراف آن است و بُرد بسیار کمتری از آنچه مدعیان هارپ می‌گویند، دارد.

علاوه بر آن دامنه امواج هارپ همانند هر نوع موج دیگری، با دور شدن از منبع تولید، بسیار کم می‌شود و از آنجایی که امواج هارپ در یک فضای سه بعدی پخش می‌شود، با دو برابر شدن فاصله از چشمه، دامنه‌شان به نیم تقلیل می‌یابد، به گونه‌ای که دانشمندان نشان دادند که در فاصله ۲۰۰ کیلومتری از فرستنده، تنها ۲ وات از ۳۰ میلیون وات انرژی فرستاده شده به آسمان به سطح زمین می‌رسد.

هارپ و آنچه دانشمندان در هارپ انجام می‌دهند

عبدالرضا قدس، دانشیار ژئوفیزیک دانشکده علوم زمین دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان در گفت‌وگو با ایسنا، واژه هارپ (HAARP) را مخفف ۵ واژه High Frequency Active Auroral Reserch Program یا "برنامه پژوهشی شفق قطبی فعال با فرکانس بالا" دانست و گفت: هارپ یک آزمایشی است که دانشمندان امریکایی اجرایی کردند و هر چند که اعتبارات آن از بخش نظامی تامین می‌شود، ولی دانشمندان این کشور در آن درگیر هستند و طی آن محققان اقدام به مطالعه دقیق نحوه انتشار امواج رادیویی در یونسفر و مگنتوسفر می‌کنند.

وی لایه یونسفر را لایه‌های پلاسمایی دانست که در بالای لایه اتمسفر قرار دارد. اتمسفر لایه‌های هوای بالای سرِ ما است که تا ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری ادامه دارد و در این ارتفاع هوا به اندازه‌ای رقیق می‌شود که ذرات هوا، یونیزه و باردار می‌شوند.

این محقق حوزه ژئوفیزیک، اضافه کرد: اگر در لایه یونوسفر طوفانی ایجاد شود، در ارتباطات رادیویی و به ویژه ارتباطات ماهواره‌ای، اخلال ایجاد خواهد شد؛ از این رو دانشمندان علاقه‌مند هستند بدانند این لایه از چه خصوصیاتی برخوردار است. برای این منظور دانشمندان در مناطقی چون آلاسکا و یا هر منطقه‌ای در نزدیکی قطب، امواج الکترومغناطیسی را با تواتر بالا به لایه یونوسفر به منظور تحریک کردن این لایه، ارسال می‌کنند.

قدس، با تاکید بر اینکه تنها جایی که می‌توان این مطالعات را اجرایی کرد، در قطب جنوب و شمال زمین است، یادآور شد: اجرای این مطالعات کاملا اهداف علمی دارد، هر چند که نتیجه آن برای بهبود ارتباطات مخابرات ماهواره‌ای کاربرد دارد و پروژه تحقیقاتی هارپ از این جهت که بتواند زلزله‌ای ایجاد کند، اثری ندارد.

وی در پاسخ به این سوال که چرا محققان آزمایش علمی هارپ توسط آمریکا را در مدارهای نزدیک به قطب زمین اجرایی می‌کنند، گفت: دلیل این امر آن است که مناطق قطبی یکی از معدود مناطقی هستند که در آن‌ها می‌توان امواج رادیویی VLF تولید شده را به راحتی وارد مگنتوسفر کرد و به مطالعه انتشار آن در مگنتوسفر پرداخت. علاوه بر آن برای اینکه بتوان انتشار امواج VLF را در مگنتوسفر مطالعه کرد، باید در نزدیکی قطبین باشیم؛ یعنی جایی که خطوط میدان مغناطیسی به زمین برخورد می‌کند.

فرآیند لرزش زمین

این دانشیار دانشگاه علوم پایه تحصیلات تکمیلی زنجان به بیان روند ایجاد زلزله بر روی زمین پرداخت و با تاکید بر اینکه زلزله یک رخداد طبیعی است، در این باره توضیح داد: زلزله در مناطقی که صفحات به هم برخورد می‌کنند، رخ می‌دهد، به همین دلیل است که در مرکز عربستان و یا مسکو هیچ‌گاه زلزله‌ای رخ نخواهد داد.

این محقق حوزه ژئوفیزیک ادامه داد: ایجاد زلزله‌های مصنوعی، از طریق انفجار امکان‌پذیر است و برای ایجاد زلزله‌ای به بزرگای زمینلرزه "خوی"، نیاز به ایجاد انفجارات اتمی است.

به گفته وی، ایجاد زمین‌لرزه‌ای به بزرگای زلزله خوی نیازمند انفجار ۳۳ بمب اتمی است که در هیروشیما به کار برده شد و حتی اگر این انفجار با استفاده از بمب اتمی رخ دهد، زلزله‌شناسان به راحتی قادر به شناسایی این زلزله با منشا غیر طبیعی و انفجار خواهند شد.

قدس، با اشاره به برخی از ادعاها در خصوص رخدادهای لرزه‌ای در کشور به دلیل انفجار با تاکید بر اینکه لرزه‌های ناشی از انفجار از لرزه‌های ناشی از زمین‌لرزه طبیعی از طریق امواج تولیدشده، قابل شناسایی هستند، اظهار کرد: نوع فرکانس‌های ناشی از انفجار با نوع فرکانس‌های ناشی از زمین‌لرزه متفاوت است.

این محقق دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان در خصوص ارتباط زلزله با مطالعات پروژه هارپ، گفت: در صورتی که زمینلرزه‌ای ناشی از هارپ باشد، لازم است تا امواج الکترومغناطیسی آن تا عمق ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری (عمق زمینلرزه‌های ایران) برسد، ولی باید متوجه باشیم که امواج الکترومغناطیسی مانند امواج موبایل، هر چه از سطح زمین به زیر کشیده شود، ضعیف می‌شود و امواج هارپ هرگز به ۱۰ تا ۱۵ کیلومتری زیر زمین نخواهد رسید، ضمن آنکه امواج الکترومغناطیس هارپ دارای دامنه زیادی نیست و به هیچ عنوان امواج هارپ قادر به ایجاد زلزله نخواهد بود.

طبیعی بودن رخدادهای لرزه‌ای در ایران و ترکیه

وی دو کشور ایران و ترکیه را با ریسک لرزه‌زایی بالا توصیف کرد و با بیان اینکه اگر در این دو کشور زلزله‌ای رخ ندهد، عجیب خواهد بود، یادآور شد: در ایران گسل‌های لرزه‌زای زیادی کشیده شده است که از آن جمله می‌توان به گسل "تبریز"، "شمال زنجان"، "مشا" در تهران، "درونه" و یا گسل "گوک" در بم اشاره کرد که دائما مسبب زلزله‌های مختلف هستند.

وی رخدادهای لرزه‌ای را همانند رخدادهای سیل دانست که هر از گاهی رودخانه‌ها شاهد آن هستند و گفت: زمین در ایران به دلیل آنکه صفحه عربی در حال حرکت به سمت شمال است و در بالای ایران نیز صفحه دیگری وجود دارد که حرکتی ندارد، در حال فشرده شدن است. این حرکت فشردگی هر چند که به آرامی صورت می‌گیرد، ولی تجمع استرس‌های وارد شده، از طریق گسل‌ها رها می‌شوند و ما این رها شدن انرژی را در قالب زلزله می‌بینیم.

قدس با اشاره به برخی از گفته‌ها درباره اینکه از زمان اجرای هارپ، تعداد زلزله‌های ایجاد شده، بیشتر شده است، گفت: واقعیت آن است که تعداد زلزله‌های بزرگ که اخیرا به ثبت رسیده، با تعداد رخداد زمینلرزه‌هایی که در حدود ۱۰۰ سال قبل به ثبت رسیده است، تغییر ندارد و اینکه هم اکنون ما احساس می‌کنیم که تعداد این رخدادها زیاد است، به دلیل آن است که توجه جوامع به این رخداد طبیعی بیشتر شده؛ چون رسانه‌های اجتماعی، اخبار این رخدادها را گزارش می‌کنند،ضمن آنکه تعداد دستگاه‌های لرزه نگاری کنونی نصب شده افزایش یافته است.

وی تاکید کرد: داده‌های ما نشان می دهد که رخداد زلزله‌های بزرگ بیشتر نشده است.

ارتباط زلزله‌های بزرگ با یکدیگر

دانشیار ژئوفیزیک دانشکده علوم زمین دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، همچنین در خصوص ارتباط زلزله‌های خوی و ترکیه، گفت: طبیعی است که یک زلزله زمانی که رخ می‌دهد، اطراف خود را بلرزاند و همچنین این امکان وجود دارد که در زلزله‌های بزرگ، بعد از رخداد اصلی، زلزله دومی با همان بزرگا بر روی گسل دیگری که در نزدیگی گسل اول است، رخ دهد که نمونه آن زلزله اهر است که یک زلزله با بزرگای ۶.۴ رخ داد و بعد از آن زلزله دیگری با بزرگای ۶.۲ به ثبت رسید و همانند زلزله ترکیه، یک زلزله دوقلو رخ داد.

قدس، ادامه داد: زلزله خوی اگر بخواهد زمینلرزه دیگری در گسل دیگری را تحریک کند، دور از ذهن است؛ چرا که بزرگای زلزله خوی در حدی نبوده که بتواند در ایجاد زلزله‌ای در فواصل دور، اثرگذار باشد.

وی اضافه کرد: در این زمینه نیز ادعاهایی مطرح شده که اگر زلزله‌ای با بزرگای ۸ رخ دهد، می‌تواند در فواصل دور زلزله دیگری را ایجاد کند که این گفته نیز به اثبات نرسیده است. برخی‌ها گفته‌اند که زلزله ترکیه می‌تواند بر روی گسل تبریز اثرگذار باشد.

این محقق حوزه ژئوفیزیک، افزود: سابقه گسل تبریز نشان می‌دهد که این گسل در دو قرن پیش دو بار حرکت شدیدی داشته، به گونه‌ای که منجر به تخریب این شهر شده است و ایجاد این زلزله بر اساس دوره بازگشت این رخدادهای بزرگ است و از آخرین زلزله بزرگ تبریز تنها ۲۰۰ سال گذشته و زمین، فرصت تجمع آن انرژی را نداشته است تا بتواند زلزله بزرگی را ایجاد کند.

وی با بیان اینکه مهمترین موضوع در مواجهه با زلزله آن است که گسل‌های موجود در کشور شناسایی شوند، خاطر نشان کرد: این امر تاکنون انجام شده است، ولی نیازمند ساخت سازه‌های مناسب هستیم. جای تاسف برای ترکیه هست که با وجود آنکه دانش زلزله‌شناسی آنها بالا است، سازه‌های ساخته شده، در زلزله اخیر ریزش داشته است و نشان از بد اجرا شدن سازه‌ها است.

قدس، اضافه کرد: در زلزله کرمانشاه، کلیه ساختمان‌های مسکن مهر آسیب دیدند، ولی فرو نریختند و اسکلت بنا آسیب ندید، اما سازه‌های بتنی در ترکیه، از پایه شکسته شدند.