زلزله ترکیه و بازی های سیاسی/ آینده انتخابات ۲۰۲۳ چه می شود؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: ۱۰ استان ترکیه از روز دوشنبه (۱۷ بهمن ماه) با دو زلزله ۷.۷ و ۷.۶ ریشتری دست و پنجه نرم می‌کند و علی‌رغم کمک‌های بین المللی اما عمق و گستردگی آوار زلزله به قدری است که روند امداد و نجات هنوز به پایان نرسیده است.

طبق آخرین گزارش‌های رسمی، ۳۱ هزار و ۲۵۴ نیروی امدادی در مناطق زلزله زده حضور دارند. بعد از زلزله مهیب قهرمان مرعش هزار و ۷۰۰ پس لرزه رخ داده است که تا لحظه نگارش این گزارش بیش از ۳۱ هزار نفر جان باخته اند. بر اساس آخرین آمار رسمی ترکیه، ۹۷ کشور به ترکیه پیشنهاد کمک داده اند؛ ۷ هزار و ۳۲ امدادگر از ۶۱ کشور عملیات میدانی انجام می‌دهند که قرار است دو هزار و ۱۴۷ امدادگر خارجی از ۱۸ کشور عازم منطقه شوند.

البته پس از به وقوع پیوستن این حادثه، ایران جزو اولین کشورهایی بود که نسبت به این بلای طبیعی در کشور همسایه خود واکنش نشان داد. در این خصوص ناصر کنعانی روز دوشنبه (۱۷ بهمن) در ابتدای نشست خبری هفتگی خود این حادثه را به مردم و دولت ترکیه تسلیت گفت. سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران نیز در پیامی به همتای ترکیه‌ای خود رجب طیب اردوغان نسبت به این واقعه ابراز همدردی کرد و از آمادگی گروه امداد و نجات کشورمان برای اعزام به مناطق زلزله زده خبر داد. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در حاشیه دیدار با فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش این فاجعه تلخ را تسلیت گفتند. ایشان همچنین تداوم کمک‌های ایران برای زلزله زدگان ترکیه و سوریه را عنوان کردند.

حمایت‌های ایران صرفاً در حد سخنرانی‌های رسمی و دیپلماتیک مسئولان باقی نماند و جنبه عملی نیز پیدا کرد. علی رغم بایکوت رسانه‌های (ترک زبان) کشور ترکیه در خصوص کمک‌های ایران، باید گفت که جمعیت هلال احمر ایران از همان روزهای ابتدایی در غازی آنتپ ترکیه مستقر شده و فعالیت امداد و نجات خود را آغاز کرده است. مجموعاً ۵ هواپیمایی باری شامل ملزومات بیمارستان صحرایی، بسته‌های دارویی، غذایی و سیستم‌های گرمایشی به مناطق زلزله زده ارسال کرده است و تا به امروز توانسته اند چند تن از زلزله زدگان را از زیر آوار نجات دهند.

با وجود این کمک‌های ایران و دیگر کشورها یک نکته حائز اهمیت فضای انتقادی در جامعه ترکیه است. با وجود کمک‌های بین المللی در داخل ترکیه انتقادهای بسیاری نسبت به عملکرد سازمان حوادث غیر مترقبه (آفاد) ترکیه و نحوه عملکرد دولت در مدیریت بحران وجود دارد. تا جایی که «مهمت گل اوغلو» رئیس سابق آفاد به ترکیه فراخوانده شد تا با استفاده از تجارب او روند هماهنگی نیروهای امدادی تسهیل شود.

بسیاری از سیاستمداران و روزنامه نگاران عملکرد ضعیف آفاد را نقد کرده و بر لزوم منحل کردن این سازمان تاکید دارند. «باریش پهلوان» ستون نویس روزنامه جمهوریت در یادداشتی با این سوال که چرا عملکرد آفاد در زلزله ترکیه ضعیف بوده است می‌نویسد: سازمان آفاد برای تمامی استان‌های کشور به طور کلی ۲.۶ میلیارد لیر بودجه مالی تامین کرده است. اما چرا هیچ آماری در این خصوص که این بودجه‌ها صرف چه چیزهایی شده است وجود ندارد؟ وقتی به وب سایت رسمی آفاد نگاه می‌کنید، مشاهده می‌شود که این موسسه کمپین‌های کمک رسانی ملی و بین المللی زیادی را برگزار می‌کند. این خوب است اما چرا دیوان محاسبات هیچ نوع پیگیری در خصوص این هزینه نداشته است.

از طرفی انفعال ارتش ترکیه در روند امداد و نجات در روزهای اولیه زلزله نیز خشم بسیاری را به همراه داشته است. جامعه ترکیه معتقد است اگر در لحظات اولیه این فاجعه، ارتش-نیروهای انسانی و تجهیزاتی‌اش را به خدمت می‌گرفت قطعاً نتیجه مثبتی داشت اما اعمال محدودیت در میزان حضور ارتش علی رغم اعلام شرایط ویژه (OHAL) در کشور شرایط را برای فرایند عملیات بعد از زلزله را سخت‌تر کرده بود.

زلزله و سیاسی بازی‌هایی که در ترکیه تمامی ندارد

واکنش‌های سیاستمداران ترک برای تخریب عملکردهای همدیگر همچنان ادامه دارد و مناطق زلزله زده عملاً تبدیل به بستر کشمکش‌های سیاسی شده است. «کمال قلیچداراوغلو» رهبر حزب جمهوری خواه خلق یکی از سیاستمدارانی است که در هر فرصتی تیر انتقاد خود را به سمت اردوغان پرتاب می‌کند. قلیچداروغلو در پیام ویدیویی خود از نحوه عملکرد دولت در موضوع مدیریت بحران انتقاد کرده است او در پیام ویدئویی‌اش گفت که زلزله رخ داده بسیار بزرگ و شدید بود اما بزرگ‌تر از آن بی برنامگی، نبود هماهنگی و بی لیاقتی (دولت) است وی در ادامه هم تاکید کرده حزب عدالت و توسعه در ۲۲ سال گذشته مبالغ کلانی را تحت عنوان مالیات زلزله از مردم گرفته اما صرف امور دیگر کرده است. دقیقاً همین نوع انتقادها نیز از سوی «محرم اینجه» رهبر حزب مملکت و «مرال آکشنر»، رهبر حزب خوب نیز مطرح است.

بهره برداری انتخاباتی در سخنان اردوغان

اما رئیس جمهور ترکیه هر روز در میان سخنانش تاکید می‌کند منازل شهروندان زلزله زده طی یک سال ساخته می‌شود. قطعاً تامین منازل مسکونی برای شهروندان ۱۰ استان کشور آن هم در عرض یک سال امری شدنی اما سخت است! ولی به نظر می‌رسد تاکید مکرر اردوغان جنبه انتخاباتی نیز دارد تا این‌گونه جامعه را به خود امیدوار کند. زیرا در سیاست حزب عدالت و توسعه تنویر افکار عمومی به شکل یک‌سویه و بدون توجه به خواسته‌های اصلی جامعه اولویت اول را دارد.

«مهمت ییلماز» نویسنده پایگاه خبری تی ۲۴ در این خصوص می‌نویسد: مهم نیست کشور بسوزد، «مدیریت بر افکار عمومی جامعه» برایشان (آکپارتی) کافی است. در واقع بعد از زلزله قهرمان مرعش، مهم‌ترین موضوع برای حزب عدالت و توسعه تاثیرگذاری بر افکار عمومی بوده است. وزرایی که در شبکه‌های دولتی ظاهر می‌شدند تلاش ویژه‌ای کردند تا این تصویر ایجاد شود که بر همه چیز کنترل کامل دارند.

نکته جالب اینکه بارها هنگام پوشش خبری از سوی خبرنگاران در رسانه‌های نزدیک به دولت شاهد اعتراض شهروندان عادی از مدیریت حاکمیت و قطع بلافاصله پخش زنده بوده‌ایم. همین یک نمونه گویای عزم دولت برای هدایت یک‌سویه افکار عمومی جامعه ترکیه است.

برنامه غربی اردوغان که با زلزله بهم خورد

یکی از اقدامات قابل تامل دولت آنکارا در مورد انتخابات در حوزه سیاست خارجی این کشور بود. اردوغان همیشه سعی داشته با هشدار و اولتیماتوم به کشورهای غربی به بهانه‌های مختلف، حاکمیت کشور ترکیه را مستقل جلوه دهد. در همین راستا دولت ترکیه بارها به کشورهای اروپایی بابت حمایت از گروه‌های تروریستی واکنش نشان داده است حتی در پی تصمیم برخی کشورهای غربی برای تعطیلی موقت کنسولگری‌های‌شان در استانبول به دلیل نگرانی‌های امنیتی، وزارت خارجه ترکیه سفیران ۹ کشور را احضار کرد که قرار بود همین موضوع دوشنبه هفته پیش در کابینه هیئت دولت مورد بررسی قرار گیرد. اما وقوع زلزله باعث شد اردوغان به جای انتقادهای تند و تیز دست به دامن کشورهای اروپایی شود. قطعاً این اتفاقی خوشایند برای حزب عدالت و توسعه نیست.

نتیجه

اگر چه زلزله مهیب قهرمان مرعش، شهرهای جنوبی ترکیه را همچون فیلم‌های هالیوودی در خود بلعیده است اما به نظر می‌رسد این زلزله محل پروپاگاندای حزب حاکم و اپوزیسیون خواهد بود. بعد از عبور از روزهای بحرانی زلزله، قطعاً این نوع مانورهای سیاسی تندتر و پر حرارت‌تر می‌شوند زیرا این حادثه بهترین اهرم برای اردوغان در راستای تبلیغ خود و مناسب‌ترین ابزار برای انتقاد از دولت از سوی اپوزیسیون خواهد بود. واقعیت این است که کارنامه ضعیف دولت کنونی در مدیریت منطقه بحران زده که به «منطقه تراژدی» معروف شده است و از طرفی آشکار شدن روابط برخی پیمانکاران با حاکمیت که با رانت و بدون تخصص وارد عرصه ساخت و ساز شده بودند مسیر نارضایتی عمومی را هموار کرده است.

تا به امروز مهمترین فاکتور تعیین کننده در سرنوشت انتخابات ترکیه مسئله اقتصاد و تورم بود اما از این پس زلزله ترکیه نیز تبدیل به مهم‌ترین چالش حزب عدالت و توسعه خواهد شد و حتی کارشناسان احتمال می‌دهند دولت به بهانه زلزله زمان انتخابات را به تعویق بیاندازد. باید منتظر ماند و دید روند این حادثه تلخ چه تاثیری در تصمیمات سیاسی و نتایج انتخابات خواهد داشت.