در زلزله ترکیه و سوریه چه اتفاقی افتاد؟

خبرگزاری مهر – گروه بین الملل: زلزله شدید بامداد روز دوشنبه هفته گذشته ششم فوریه ۲۰۲۳ در جنوب ترکیه که مناطقی از شمال سوریه را نیز به شدت لرزاند؛ تاکنون هزاران جان باخته و مصدوم برجا گذاشته است.

این زلزله شدید ۷.۸ ریشتری که در ساعت ۴:۱۷ دقیقه بامداد رخ داد و مرکز آن در شهر قهرمان ماراش ترکیه بود، موجب ویرانی‌های گسترده‌ای در ترکیه و سوریه شده و علاوه بر آمار قربانیان بسیار بالا که در دو کشور به قریب به ۴۰ هزار جان باخته رسیده، آوارگی صدها هزار نفر دیگر را از مناطق زلزله زده به همراه داشته است.

چرا آمارهای زلزله تصاعدی شد؟

تنها ۱۲ ساعت پس از زلزله ویرانگر نخست در مناطق گسترده‌ای از سوریه و ترکیه، زلزله دوم در همان منطقه به قدرت ۷.۶ ریشتر رخ داد، امری که ویرانی‌ها را گسترده‌تر کرد و شمار بیشتری از مردم و حتی نیروهای امداد و نجات را به کام مرگ کشید.

از سوی دیگر، زلزله‌های بالای ۷ ریشتر در مقیاس زلزله‌های «بسیار قوی» رده بندی می‌شوند. دو زلزله اصلی که اخیراً در سوریه و ترکیه رخ داد بالای ۷ ریشتر بودند که همین امر آمار قربانیان و ویرانی‌ها را بشدت بالا برد.

همچنین از زمان وقوع این دو زمین لرزه، هزاران پس لرزه مناطق پرخطر سوریه و ترکیه را لرزانده است، امری که موجب تخلیه گسترده مناطق زلزله زده و سکونت دادن آنها در مناطق امن شود.

بررسی قدرت تخریبی زلزله و امتداد آن در مناطق پیرامونی

الجزیره در گزارشی تصویری به بررسی زلزله اخیر پرداخته است. در اینفوگرافی زیر که اطلاعات آن از سوی مرکز تحقیقات زمین شناسی آمریکا استخراج شده قدرت زلزله در مناطق مختلف ترکیه، سوریه، لبنان، عراق و قبرس ارزیابی شده است.

براین اساس، مناطق به رنگ قهوه‌ای پر رنگ شامل مرکز اصلی زلزله در شهر قهرمان ماراش ترکیه و محدوده نزدیک به آن است که در رده بندی «بسیار ویرانگر» قرار دارند.

مناطق به رنگ قهوه‌ای در اطراف شهر مرکز زلزله در رده بندی «ویرانگر» قرار گرفته‌اند. مناطق به رنگ نارنجی نیز در رده بندی درجات زمین لرزه در رده «شدید» قرار گرفته‌اند. نکته مهم اینکه سه منطقه اصلی که بیشترین قربانیان و ویرانی‌های زلزله در آن رخ داده بر اساس نقشه در مرزهای ترکیه قرار دارد.

رده بندی «بسیار قوی» که به رنگ زرد پر رنگ در نقشه دیده می‌شود، شامل مناطق مرزی سوریه نیز شده است. این مساله دلیل پایین بودن تلفات زلزله در سوریه را به نسبت ترکیه توجیه می‌کند، در واقع مناطق شمال سوریه، توان تخریبی کمتری از دو زلزله اخیر را احساس کرده‌اند و به مراتب آن میزان تخریب و تلفات آنها نیز پایین‌تر بوده است.

مناطق دیگری از سوریه و ترکیه نیز در درجات متوسط و ضعیف که به رنگ سبز و سبز کم رنگ مشخص شده، زلزله اخیر را احساس کرده‌اند. لبنان و دیگر کشورهای اطراف نیز از جمله عراق و قبرس این زلزله را در درجات بسیار ضعیف که با رنگ آبی در نقشه مشخص است، احساس نموده‌اند.

زلزله در کدام شهرهای ترکیه و سوریه قوی‎‌تر احساس شد؟

در این اینفوگرافی کانون‌های دو زلزله شدید ۷.۸ و ۷.۶ ریشتری را مشاهده می‌کنید. همچنین میزان قدرت زلزله به تفکیک شهرهای مختلف در جنوب ترکیه و شمال سوریه که زمین لرزه را احساس کرده‌اند، دیده می‌شود.

براین اساس، شهرهای قهرمان ماراش و آدی یامان در کانون اصلی زلزله اخیر قرار داشته و زلزله را بسیار شدید احساس کرده‌اند که در نتیجه آن میزان تخریب و آمار قربانیان در آنها بیشتر از دیگر شهرها بوده است.

پس از آن، شهرهای عثمانیه، کیلیس هاتای، و غازی آنتپ در جنوب ترکیه زلزله اخیر را با شدت بیشتری احساس نموده‌اند.

دیار بکر، شانلی اورفا، آدانا در ترکیه و حلب و ادلب در سوریه در رده بندی بعدی، زلزله را به شدت احساس کرده‌اند. پس از این شهرها هم، زمین لرزه اخیر در شهرهای رقه، حماه و لاذقیه با درجه تقریباً قوی احساس شده است.

زلزله‌ها چگونه رخ می‌دهند؟

سطح یا پوسته زمین از صفحات سنگی عظیمی به نام صفحات تکتونیکی تشکیل شده است و این صفحات دائماً در امتداد شکاف‌هایی در محل برخورد خود حرکت می‌کنند که خطوط گسل نامیده می‌شوند.

هنگامی که این صفحات به یکدیگر برخورد می‌کنند، ممکن است در هم گیر کرده و باعث ایجاد تراکم فشار شوند، این فشارها ممکن است تا جایی افزایش یابد که این صفحات از هم جدا شوند و باعث حرکت‌های ناگهانی شوند که انرژی متراکم شده را به شکل امواج زلزله آزاد می‌کند، این ارتعاشات در نهایت باعث لرزش زمین می‌شوند.

چرا زلزله ترکیه شدید بود؟

نقطه‌ای که در آن زمین لرزه ایجاد می‌شود مرکز (Epicentre) نامیده می‌شود که مستقیماً در زیر پوسته زمین قرار دارد و به عنوان کانون زمین لرزه شناخته می‌شود. عوامل متعددی در میزان تخریب ناشی از زلزله نقش دارند که عمق زمین لرزه یکی از مهمترین عوامل محسوب می‌شود.

زمین لرزه اخیر در ترکیه تنها در عمق ۱۸ کیلومتری زمین رخ داد که نسبتاً کم عمق محسوب می‌شود، اما نزدیکی امواج زمین لرزه به سطح زمین، لرزش‌های ناشی از این زلزله را شدیدتر کرد.

اندازه زمین لرزه، عمق، نزدیکی آن به مناطق مسکونی، شرایط خاک و احتمال ایجاد بلایای ثانویه مانند سونامی و رانش زمین برخی از عواملی هستند که تعیین می‌کنند یک زلزله چقدر می‌تواند مخرب باشد.

تصاویری که با دوربین‌های ماهواره‌ای از قبل و پس از زلزله ثبت شده، به طور اجمالی مقیاس ویرانی‌های این زمین لرزه شدید را نشان می‌دهد:

زمین لرزه‌ها چگونه اندازه گیری می‌شوند؟

زلزله‌های اخیر در ترکیه و سوریه که ۷.۸ و ۷.۶ در مقیاس ریشتر رخ داد در رده بندی بسیار قوی، قرار می‌گیرند.

لرزه سنج‌ها بر اساس شاخص‌های الگوریتمی عمل می‌کنند که هر درجه اضافی در شاخص عملاً ۱۰ برابر زلزله را قوی‌تر خواهد کرد.

برای درک این موضوع باید گفت، زمین لرزه‌هایی که با بزرگی ۴ یا کمتر در مقیاس ریشتر رخ می‌دهند در رده بندی زلزله‌های خفیف در نظر گرفته می‌شوند، اگرچه ممکن است باعث ایجاد خسارت‌هایی شوند.

زمین لرزه ۵ ریشتری ۱۰ برابر قوی‌تر از زلزله ۴ ریشتری است و می‌تواند خسارت بیشتری به ساختمان‌ها وارد کند.

یک زلزله ۶ ریشتری ۱۰۰ برابر شدیدتر از یک زلزله ۴ ریشتری خواهد بود.

زمین لرزه‌های ۷ ریشتری، بسیار قوی ارزیابی می‌شوند و پتانسیل ایجاد مرگ و تخریب در مناطق مسکونی را دارند.

زمین لرزه‌های ۸ و ۹ ریشتری و بالاتر منجر به تلفات جانی بسیار بیشتر و تخریب کامل مناطق مسکونی در مناطق زلزله زده می‌شود.

شدیدترین زمین لرزه‌های ترکیه

ترکیه یکی از مناطق زلزله خیز جهان است و زمین لرزه دوشنبه هفته گذشته که ۷.۸ در مقیاس ریشتر تخمین زده شد، از زلزله سال ۱۹۹۹ که ۷.۶ برآورد شده بود، گوی سبقت را ربود.

در آگوست ۱۹۹۹، زمین لرزه‌ای فاجعه بار منطقه مرمره را که منطقه‌ای پرجمعیت در جنوب استانبول است را به مدت ۴۵ ثانیه لرزاند. در عرض چند روز، تعداد رسمی کشته شدگان به ۱۷ هزار و ۵۰۰ نفر رسید.

درادامه در اینفوگرافی زیر قوی‌ترین زلزله‌ها در ترکیه از سال ۱۹۹۹ میلادی تاکنون را مشاهده می‌کنید