ساخت نخستین پیکره فعل مرکب زبان فارسی

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، مهدیه اسحاقی، دانش‌آموخته دکتری و پژوهشگر پسادکتری زبانشناسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران در یک طرح پژوهشی که با مسئولیت غلامحسین کریمی دوستان، استاد گروه زبانشناسی دانشگاه تهران انجام شده است موفق به ساخت اولین پیکره فعل مرکب زبان فارسی شد.

مهدیه اسحاقی، پژوهشگر پسا دکتری طرح مذکور درباره این پژوهش، گفت: پیکره‌های زبانی، مجموعه‌های بزرگ از داده‌های زبانی برگرفته از کاربرد زبان توسط سخنوران یک زبان هستند که الگو‌های واقعی زبانی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند.

وی افزود: برتری پیکره‌ها نسبت به سایر منابع علاوه بر حجم زیاد داده، ایجاد امکان به کارگیری رایانه در بررسی‌های زبانی است. پژوهش حاضر به منظور تهیه یک پیکره همزمانی تک‌زبانه از ساخت‌های فعلی سبک (افعال مرکب) زبان فارسی انجام گرفته است. این پیکره با عنوان "پیکره زبانی ساخت‌های فعل سبک زبان فارسی" (LCP) شامل بیش از ۶ هزار ساخت فعلی سبک است که در بیش از ۲ میلیون بافت زبانی به کار رفته‌اند. فعل سبک به دسته‌ای از فعل‌ها اطلاق می‌شود که بخشی از بار معنایی خود را در تحولات زبانی از دست داده‌اند. ویژگی سبک‌شدگی معنایی امکان همنشینی این فعل‌ها با گستره متنوعی از اسم‌ها، صفت‌ها و عبارت‌های حرف اضافه (به اصلاح پیش‌فعل‌ها) برای بیان مفاهیم فعلی زبان را فراهم کرده است. به ساخت‌های حاصل از این همنشینی، ساخت‌های فعل سبک یا فعل‌های مرکب گفته می‌شود.

اسحاقی افزود: دستگاه فعل زبان فارسی در حال حاضر حدود ۱۵۰ فعل ساده دارد، در حالی که در پیکره حاضر حدود ۶ هزار ساخت فعل مرکب رایج زبان فارسی ارائه شده است. نکته جالب توجه این است که این تعداد ساخت فعل مرکب حاصل همنشینی تنها ۲۱ فعل زبان فارسی با پیش‌فعل‌های متعدد است؛ بنابراین واضح است که بخش عمده‌ای از بار بیان مفاهیم فعلی در زبان فارسی برعهده این ساخت‌های منحصر به فرد زبانی است. الگوی این ساخت‌ها تا جایی در زبان فارسی رایج است که فعل‌های جدیدی که به واژگان این زبان افزوده می‌شوند نیز از این الگو تبعیت می‌کنند؛ بنابراین آفرینش این اثر را می‌توان تلاشی در جهت ترویج و ارتقای زبان فارسی دانست که بخشی از فرهنگ و هویت ماست و از این رو کوشش در زمینه شناخت و حفظ آن ضرورت می‌یابد.

وی در ادامه توضیحات خود درباره اهمیت طرح پژوهشی انجام شده، اظهار داشت: آشنایی با ماهیت این ساخت‌ها و در دست داشتن فهرستی کاربردی از آنها، علاوه بر اینکه به لحاظ نظری حائز اهمیت است، از فواید کاربردی نیز برخوردار است. از آن جمله می‌توان به استفاده از این یافته‌ها در آموزش زبان فارسی، پردازش رایانشی زبان فارسی، ترجمه ماشینی، برنامه‌های بازیابی اطلاعات، دستورنویسی و فرهنگ‌نگاری اشاره کرد.

وی همچنین اضافه کرد: با توجه به اینکه در آثار بسیاری به چالش‌های موجود در برخورد با ساخت‌های فعلی سبک زبان فارسی در سیستم‌های محاسباتی و کمبود بررسی‌های پیکره‌ای برای قرار دادن احتمالات معیار در اختیار محققان حوزه‌های مختلف اشاره شده است، امید است طرح حاضر گامی در جهت حل این چالش‌ها باشد و به پژوهشگران در جهت یافتن پاسخ پرسش‌های بسیار موجود در رابطه با این ساخت‌ها، رد یا تأیید برخی فرضیه‌ها و نظریه‌ها و طرح نظریه‌های جدید یاری رساند.

این پیکره هم اکنون در وبسایت دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران به آدرس https://literature.ut.ac.ir/compound-verb در دسترس است. پیکره در مقاله زیر با توضیحات بیشتر معرفی شده است:
اسحاقی، مهدیه، کریمی‌دوستان، غلامحسین. (۱۴۰۱). پیکره‌ی ساخت‌های فعل سبک در زبان فارسی. نشریه پژوهش‌های زبانشناسی (۱) ۱۴، ۱۵۳-۱۷۷. doi: ۱۰.۲۲۱۰۸/jrl.۲۰۲۳.۱۳۵۷۵۸.۱۶۸۵