ایران از «دام تحریم ها» خلاص می شود؟ / امیدواری دولت سیزدهم به چین برای رهایی از «مخمصه تحریم»

گروه سیاسی: رئیسی امیدوار است چین برای ایران کیمیاگری کند و در میانه تحریم های آمریکا، دل به دریا زده و در اتحادی راهبردی با ایران، به کمک ایران بیاید. موضوعی که چین را در موضع مبادله با ایران حول خام فروشی نفت قرار داده تا نیازهای خود را در میانه منازعه ایران و امریکا مرتفع کند. به گفته مقامات داخلی، چین قرار است ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. به گزارش نشریه فارن پالیسی آمریکا، ۲۸۰ میلیارد دلار این سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل است. بخش مهم دیگر این سرمایه‌گذاری به صنعت خودرو مربوط می‌شود و قرار است سهم خودروهای چینی در بازار ایران بیشتر شود. چه آنکه معاون امور بین‌الملل وزارت نفت نیز بعد از سفر رئیسی به چین، از طراحی و ارائه بسته ۴۰ میلیارد دلاری به چین برای سرمایه گذاری در زنجیره ارزش صنعت نفت ایران خبر داده بود.

اما ایران در مقابل این سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیاردی چه چیزی به چین می‌دهد؟ نشریه پترولیوم اکونومیست در تاریخ ۳ سپتامبر ۲۰۱۹ (۱۲ شهریور ۱۳۹۸) در گزارشی اعلام کرد قرار است چین در پروژه‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری ‌کند و در مقابل اولویت اجرای تمام پروژه‌های نفت و گازی ایران با کشور چین است. همچنین گفته شده که چین نفت و گاز ایران را با ۳۰ درصد تخفیف می‌خرد و برای بازپرداخت پول نفت ایران دو سال مهلت دارد. نکته دیگر اینکه چین می‌تواند بازپرداخت بدهی نفتی خود را با یوان چین انجام دهد. امتیاز دیگری که به چین داده شده این است که دو سوم مبلغ خرید نفت و گاز، نقد خواهد بود و یک سوم به شکل کالا و خدمات یا به عبارتی تهاتر نفت با کالا.

چگونه پول فروش نفت به ایران باز می گردد؟

روش بازگشت تمامی پول نفت ایران از مسیر حساب‌های رسمی کشور در شبکه بانکی جهانی نیست. نکته جالب توجه اینکه حتی در دوران انعقاد قرارداد برجام نیز بسیاری از تبادلات مالی ایران از طریق حساب‌های رسمی کشور در شبکه بانکی جهانی انجام نمی‌شد و آمریکایی‌ها اجازه دسترسی و استفاده ایران از شبکه بانکی بین‌المللی را ندادند.

از جمله روش‌های ایران برای بازگشت پول نفت صادراتی که در بررسی های تحقیقی، عبارت‌اند از:

۱- تهاتر نفت با کالا و سرمایه‌گذاری: در این روش به جای اینکه ایران نفت بفروشد، ارز دریافت کند و با ارز دریافتی اقدام به خرید اقلام و تجهیزات موردنیاز کند، به طور مستقیم ما به ازای نفت صادراتی، محصول موردنیاز خود را تامین می‌کند. با این اقدام ارز از زنجیره معاملات تجاری ایران حذف می‌شود و فروش نفت ایران در شبکه بانکی جهانی با انسداد مواجه نخواهد شد.

توجه داشته باشید در روش تهاتر نفت با کالا بدین صورت نیست که ایران به ازای فروش نفت، کالاهایی را دریافت کند که یا بی‌کیفیت هستند و یا موردنیاز کشور نیست، بلکه ایران دقیقا مابه‌ازای نفت، کالا یا تجهیزی را دریافت می‌کند که موردنیاز و موردپسند او بود و حتی اگر تحریم نفتی و بانکی نیز وجود نداشت دوباره همان کالا یا تجهیز را وارد میکرد.

همچنین امکان تهاتر نفت با سرمایه‌گذاری نیز وجود دارد، روشی که در آن، وزارت نفت به پیمانکاران خارجی که برای انجام پروژه‌های عمرانی و نیمه‌تمام در کشور اقدام می‎کنند به جای پول، نفت می‌دهد.البته این شرط نیز گذاشته خواهد شد که پیمانکاران خارجی اجازه ندارند نفت ایران را در بازارهای صادراتی فعلی ایران صادر کنند.

۲- شبکه‌سازی در صرافی‌ها: به طور کلی دو مسیر پولی برای دریافت ارز حاصل از فروش نفت وجود دارد: ۱- شبکه بانکی ۲- شبکه صرافی‌ها. در دوران تحریم یکی از مسیرهای اصلی ایران برای دور زدن تحریم آمریکا و دریافت ارز از طریق شبکه‌سازی در صرافی‌های منطقه به خصوص صرافی‌های دبی بود.

البته متاسفانه بنابر اظهارات یک مدیر سابق شرکت ملی نفت با روی کار آمدن دولت قبلی بخشی از شبکه‌سازی ایران در صرافی‌ها معلوم شد و در نتیجه بخشی از ظرفیت این راهکار از بین رفت و نیاز به احیای مجدد دارد.

۳- استفاده از ظرفیت بانک‌های کوچک: یکی از راهکارهایی بود که به تسویه بخشی از پول‌های نفت صادراتی ایران کمک می‌کرد. بدین صورت دولت ایران وارد تعامل با بانک‌هایی میشد که در کشورهای مختلف مثل چین حاضر به همکاری با ایران بودند. دلایل و انگیزه‌های مختلفی برای همکاری این بانک‌ها با دولت ایران وجود داشت از جمله اینکه در دوره اول تحریم‌ها بانک کونلون چین به دلیل سرمایه‌گذاری سهامدار اصلی‌اش در ایران حاضر به همکاری با ایران بود.

یکی از شیوه‌های تسویه ارزی در این مدل استفاده از روش بانکداری غیرمستقیم است. در این نوع بانکداری، یک بانک که فاقد مجوز دلاری است، برای افتتاح حساب در یک بانک دارای مجوز دلاری اقدام می‌کند. این نوع از حساب‌های دلاری، دلار غیرمستقیم نامیده میشوند که هم‌اکنون حجم قابل توجهی از عملیات بانکی بین‌المللی را به خود اختصاص می‌دهند و قابل رهگیری و کنترل از طریق سوئیفت نیستند.

برای اینکه راحت‌تر روش بانکداری غیرمستقیم قابل تصور شود، فرض کنید سیستم بانکی بین‌المللی شبیه یک هرم است که سوئیفت در راس آن هرم، تنها امکان نظارت بر لایه اول نظام بانکی جهانی دارد. در لایه‌های پایین‌تر شاهد بانک‌های کوچکتری هستیم که هر یک از آنها در بانک‌های لایه بالایی افتتاح حساب کرده‌اند و به پشتوانه منابع ارزی حساب خود، می‌توانند در لایه‌های پایینی تسویه مبادلات پولی خریداران و فروشندگان خدمات را انجام دهند. بدین صورت امکان رهگیری و شناسایی ایران وجود ندارد.

۴- ایجاد کانال مالی مجزا در شبکه بانکی: استفاده از حساب‌های غیررسمی برای تسویه پول یکی از این راهکارها است. در حال حاضر بخش خصوصی ایران نیز برخی تعاملات خود را با استفاده از حساب‌های ناشناس انجام می‌دهد. وقتی حجم معاملات بزرگ در چندین حساب بانکی خرد و تقسیم شود، به دلیل کوچک شدن تراکنش‌ها امکان رهگیری آن توسط سوئیفت و آمریکا نیست، چون تعداد این نوع تراکنش‌ها در نظام بانکی بین‌المللی بسیار زیاد بوده و اساسا شناسایی تک تک آنها بسیار زمان‌بر و هزینه‌زاست.

۵- تسویه نفت با ارز های ملی: در این روش دولت به جای دریافت پول نفت در شبکه بانکی جهانی که تحت نظارت آمریکا است، این پول را در نظام بانکی داخلی کشورها دریافت میکند و بدین صورت با پول دریافتی برای خرید کالاهای موردنیاز خود از طریق کشور مذکور یا سایر کشورها اقدام می‌کند.

در این بین «یوآن» پول ملی چین ظرفیت بالایی برای تسویه پول نفت ایران را دارد، به خصوص اینکه هم‌اکنون یوآن در آسیا به ارز غالب تبدیل شده و بسیاری از کشورها تعاملات خود را چینی‌ها بر مبنای یوآن شکل داده‌اند.

به طور کلی تقویت و توسعه ظرفیت این راهکارها برای تسویه پول نفت نیاز به دیپلماسی فعال اقتصادی ایران در عرصه بین‌الملل و تعامل با همه کشورها بر اساس منافع مشترک دارد. انعقاد قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین، عضویت دائمی ایران در سازمان بین‌المللی شانگهای و تعامل با اتحادیه بریکس می‌تواند به تقویت این راهکارها کمک کند. البته روش‌های بازگشت پول نفت توسط ایران محدود به این چند راهکار ذکر شده نیست.

آیا پول فروش نفت به ایران باز می گردد؟

محمدعلی خطیبی مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران در این باره می‌گوید: «در شرایط تحریم یکی از مشکلات جدی مربوط به بازگشت پول است، زیرا در این وضعیت امکان استفاده از سیستم بانکی برای ایران میسر نیست. در دوره اول تحریم، یکی از راهکارها برای بازگرداندن پول حاصل از فروش نفت، "استفاده از بانک‌های کوچک" برای انجام تراکنش‌های بانکی بود»

خطیبی اظهار داشت: «در این روش ما به جای اینکه تعاملات‌مان را با استفاده از بانک‌های بزرگ انجام دهیم از شعبات کوچکتر و در لایه‌های پایین‌تر سیستم بانکی استفاده می‌کردیم و بخشی از پول را بدین صورت به کشور برمی‌گرداندیم»

مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران افزود: «یکی دیگر از روش‌ها، "تهاتر نفت با کالا" بود. در این روش ما به ازای نفتی که صادر می‌کردیم، کالاهای موردنیاز کشور را از چین وارد می‌کردیم. در واقع نفت ایران با کالاهایی تهاتر میشد که حتی اگر ما تحریم هم نبودیم باز با پول نفت، همان کالاها را می‌خواستیم وارد می‌کردیم».

نماینده سابق ایران در هیات عامل اوپک گفت: «البته اینکه چه کالاهایی موردنیاز کشور است را وزارت نفت تعیین نمی‌کرد، بلکه توسط دولت تعیین می‌شد. یعنی لیستی از اقلام موردنیاز کشور توسط دولت تدوین می‌شد که وزارت نفت بر اساس این لیست بتواند تهاتر نفت با کالا با سایر کشورها را انجام دهد».

سیدمحسن قمصری مدیرسابق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران نیز درباره روش‌های بازگشت پول نفت صادراتی ایران در شرایط تحریم می‌گوید: «در دوره‌های قبلی تحریم‌ها، ما و بانک مرکزی جلسات متعدد و تعاملات متعدد با هم داشتیم، به عنوان نمونه عرض می‌کنم مثلاً فولاد مبارکه اصفهان به "روشِ تهاتر نفت" ساخته شد، ما نفت می‌فروختیم و پولش در یک جای دنیا تحویل سازنده کارخانه می‌شد.

قمصری همچنین گفت: «در دوره اول تحریم‌ها ما بخشی از پول نفت را با "ارز محلی" (تسویه پول نفت با ارزهای ملی) دریافت می‌کردیم. به طور کلی دو کارِ اصلی باید انجام شود یکی اینکه بانک مرکزی کانال‌های بانکی ایجاد بکند که بتواند در جاهای مختلف پول‌ها را دریافت بکند، دوم اینکه اتاق تهاتر را راه بیندازد. اتاق تهاتر بسیار تأثیرگذار است».

رستم قاسمی وزیر نفت اسبق نیز با اشاره به سه روش ایران برای دور زدن تحریم‌های نفتی و بازگشت پول نفت به کشور می‌گوید: «روش اول این بود که با آن شرکت خریدار نفت ایران شرط کردم که اگر مابه‌ازای پول نفت، از کشور خودت نیازمندی‌های ما را خریداری و ارسال کنی، نیم درصد به عنوان حق‌العمل به تو پرداخت می‌کنم».

وی ادامه می‌دهد: «روش دوم این بود که گاهی اوقات خودمان کالای موردنیاز کشور را از طریق مذاکره با شرکت‌های اروپایی یا کشورهای دیگر تامین می‌کردیم و به آن شرکت می‌گفتم که ما با فلان شرکت اروپایی قرارداد بستیم و شما پول را از حساب خودت به حساب آن شرکت واریز کن»

قاسمی گفت: «در دوران تحریم برخی شرکت‌ها اصلا حاضر به مذاکره با ایران هم نبودند، پس در روش سوم ما به شرکتی که نفت ایران را خریده بود می‌گفتیم که بعضی از کالاهایی که به هر دلیلی به ما نمی‌فروشند و ما نمی‌توانستیم بابت آنها مذاکره کنیم، شما خودت برو مذاکره کن و بخر و آن کالا را به کشور خودتان یا کشوری که ما می‌گوییم حمل کن تا ما از آنجا آن کالا را دریافت کنیم».

تحریم های آمریکا: پیش فرض ایران و چین در روابط سیاسی و تجاری

خاندوزی استراتژی دولت برای دور زدن تحریم ها در ارتباط با مبادلات تجاری با چین را استفاده از ارز «یوآن» به جای دلار عنوان کرد و گفته چین نیز از این سیاست، استقبال کرده است. این موضوع گمانه ها برای استفاده ایران از «یوآن» به جای «دلار» در مبادلات تجاری خود با کشورهای همسایه که محل ورود ارز خارجی به ایران هستند را افزایش داده است.سیاستی که بنظر می رسد بعد از افزایش نظارت امریکا بر بانک های عراقی و محدودیت این بانک ها در عرضه دلار، ایجاد شد.

اگرچه سفر رئیسی به چین نتوانست اثر روانی خوبی بر بازار ارز داشته باشد و نرخ دلار را تا ۵۰هزار تومان افزایش داد، اما دولت سیزدهم امیدوار است بتواند با خام فروشی نفت به چین، اتحاد سیاسی با این کشور را علیه امریکا حفظ کند. موضوعی که بنظر می رسد چین را در ارتباط با ایران، در موضع پذیرش تحریم های امریکا قرار داده تا صرفا بتواند مسیری را برای خرید نفت ایران از مسیرهای غیر رسمی پیدا کند تا تبادل کالا با ایران استمرار یابد. چه آنکه حضور چینی ها در ایران نیز با در نظر گرفتن موانع تحریم های امریکا و یافتن راهکارهای دور زدن آن،امکانپذیر خواهد بود.

بیشتر بخوانید

• ایران زیر بلیط چین رفت؟/ چه دادیم و چه نگرفتیم که باید می گرفتیم
• «سرویس بهداشتی» باعث دلخوری چین و قرار گرفتنش کنار عربستان شد!

• رئیسی، «راهبرد ملی ایران» را نقض کرد / قوچانی: امپریالیسم چین علیه ایران، محصول برهم خوردن استراتژی «موازنه منفی»

• کاسبکاری ریشه‌دار تاریخی / روایت مستند هاشمی از تاخیر و نقض چین و روسیه در اجرای قراردادهای خود با ایران

• آخوندی دو مستند بدعهدی پکن را رو کرد / اتکا به چین، امری موهوم است

• روزنامه دولت: بیانیه چین و عربستان، قابل‌پذیرش است / معنای بخش جزایر ایرانی بیانیه، همسویی پکن و ریاض نیست

۲۱۶۲۱۳