مردی که عرض عمرش ۱۲۰۰ سال بود!

آفتاب‌‌نیوز :

سیدمحمّد دبیرسیاقی پژوهشگر، نویسنده، شاعر، مدرس ادبیات فارسی و مصحح متون کهن پارسی و از شاگردان دهخدا -زاده ۴ اسفند ۱۲۹۸ خورشیدی در قزوین- بود که ۱۶ مهرماه ۱۳۹۶ از دنیا رفت.

دبیر سیاقی درباره زندگی خود نوشته است: «می‌دانیم فاصله زمان زاده‌شدن تا مردن آدمی طول عمر اوست؛ اما آدمی جز طول عمر، عرض عمر نیز دارد و آن همان است که دانشمند عالی‌قدر شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا (۳۷۰ تا ۴۲۸ق) با ۵۸ سال زندگی در پاسخ نکته‌گیری که او را به رعایت اعتدال در برخی اعمال توصیه می‌کرده، گفته است خواهانِ عرض زندگی است نه طولِ آن.

اما طول عمر یا عرضِ آن تعبیرات دیگری نیز دارد. از شادروان دکتر پرویز ناتل خانلری، استاد دانشمند دانشگاه تهران و شاعر باذوق و مدیر باتدبیر مجله سخن، نقل شده که به یکی از همکاران خود در مجله گفته است عمر ۲۵۰۰ساله دارد؛ و پیداست که مراد او از این بیان، آگاهی‌هاست که از مظاهر گوناگون مدنیت و آثار با ارج مادی و معنوی، علمی و ادبی، هنری و ابتکاری مردم ایران از آغاز فرمانروایی ماد‌ها تا زمان خود اوست.

غرضم از این مقدمه، تکیه‌کردن بر عرضِ عمر یا طولِ آن نیست، مرادم اشاره‌کردن به سال‌هایی است که صرفِ بهره‌گیری‌ها و انجام‌دادن کار‌های گوناگون شده است و مجموع آن‌ها به‌تعبیری حکایت از عرضِ عمر نیز دارد و طول آن.

از دید طول زندگی، چون روز چهارم اسفندماه ۱۲۹۸ش متولد شده‌ام، امروز که چهارم اسفند ۱۳۹۲ش است، درست که به نود و دومین سال عمر پا نهاده‌ام و بی‌شک از اینکه چندگاه دیگر خواهم زیست، ناآگاهم. خدای تعالی داند و بس.

عرض عمر حساب دیگری نیز دارد؛ بدین شرح:

۶۲ سال با پدر که در ۱۳۶۰ش درگذشت، ۷۴ سال با مادر که در ۱۳۷۴ دار فانی را وداع گفت؛ تا امروز ۶۴ سال با همسر و ۶۰ سال با فرزندان. ۹ سال در مدرسه امید (شاهپور بعدی) قزوین با معلمانی سراپا اخلاص و شوق تعلیم‌دادن، دل‌سوز و بافضیلت، چون شادروانان سیدمحمود مشیری، نصرت‌الله معینی، محمدتقی نوروزی، محمد شهیدی، ابوالقاسم دانش، سیدمحمد مصلائی، عبدالعلی پزشکیان، اسماعیل سررشته‌داری، ناظم ثَباتی، ساهر و مدیری باشخصیت، چون مرحوم غلامرضا شمس فرزند شمس‌العلماء عبدالرّب‌آبادی، از نویسندگان نامه دانشوران، برای گذراندن دوره ابتدایی و سه سال اول متوسطه؛ یک سال در خدمت فرهنگ قزوین به تدریس حساب در دبستان پهلوی و دبستان ۱۵بهمن و اداره دفتر دبیرستان پهلوی و سالی در دانشکده حقوق برای کسب فیض و ۵ سال در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران (دوره سه‌ساله لیسانس و دوساله دکتری زبان و ادبیات فارسی) با بهره‌مندی از محضر استادان ارجمندی، چون شادروانان احمد بهمنیار، سیدکاظم عصّار، بدیع‌الزمان فروزان‌فر، ملک‌الشعراء بهار، دکتر لطفعلی صورتگر، فاضل تونی، علی‌اصغر حکمت شیرازی، محمدتقی مدرس رضوی، سیدمحمد تدین، دکتر محمدباقر هوشیار، دکتر غلامعلی رعدی آذرخشی، دکتر علی‌اکبر سیاسی، ابراهیم پورداود، دکتر محمد مقدم، دکتر، ولی الله خان‌نصر، دکتر جلالی، دکتر حسین خطیبی نوری. مدت ۹ سال با علامه مرحوم علی‌اکبر دهخدا در تنظیم مطالب حروف «ظ»، «ض»، «ل» و «پ» و ۱۱ سال با مرحوم دکتر محمد معین در لغت‌نامه دهخدا و در انجمن ایران‌شناسی. ۴۲ سال با مرحوم دکتر سیدجعفر شهیدی در لغت‌نامه دهخدا برای اتمام تألیف و طبع لغت‌نامه دهخدا و تألیف لغت‌نامه فارسی که بنیان‌گذار آن بودم با یاری همکاران ارجمند در هر دو تألیف.

مدت ۳۴سال در خدمت دولت (وزارت دارایی، ادارات کل مالیات‌های غیرمستقیم و مالیات‌های مستقیم و شورای عالی مالیاتی) و نیز مجموعاً ۴۵ سال تدریس در مدرسه عالی ادبیات که شادروان حکمت بنیاد نهاد و مرحوم یزدان‌فر اداره می‌کرد و در مدرسه عالی حسابداری و آموزشگاه عالی وزارت دارایی و دانشکده علوم ارتباطات و نیز دو بار دانشگاه پکن چین و دو بار دانشگاه عین‌الشمس مصر و دانشگاه بین‌الملل قزوین و دانشگاه ملی شهید بهشتی تهران و نیز بیش از ۷۰ سال صرف تصحیح و طبع و نشر متون منظوم و منثور حدود ۹۰ اثر در رشته‌های مختلف ادبی، علمی، تاریخی، لغوی، جغرافیایی و دستورزبان و کتب درسی و سفرنامه‌ها که بسیاری از آن‌ها به‌دفعات تجدید طبع شده‌اند.

از سال ۱۳۲۵ش تا سال درگذشت استاد پورداود (۱۳۴۸ش) سمتِ دبیری انجمن ایران‌شناسی را داشته‌ام و نیز عضویت هیئت‌علمی انجمن آثار ملی را از ۱۳۵۶ تا سال ۱۳۸۹ش. چند سال نیز جزو هیئت‌تحریریه علمی مجله پیک نور در دانشگاه پیام‌نور در تهران و ۲ سال مدیریت مجله نشریه مالیات وزارت دارایی را عهده‌دار بوده‌ام؛ قوانین و مقررات مصوبِ مالیاتی موردِ عمل از سال ۱۲۹۶ش تا سال ۱۳۴۴ش را گردآوری و به طبع رسانده‌ام و بیش از ۸۰ مقاله در مسائل گوناگون نوشته‌ام که در مجلات مهم کشور به چاپ رسیده‌اند و نمونهٔ همه را برای طبع جداگانه آماده ساخته‌ام؛ شرح احوال و آثار برخی رجال علمی و ادبی را برای نشر در دائرة‌المعارف‌هایی که در داخل یا خارج کشور طبع و نشر می‌شوند، تهیه و تقدیم آنان کرده‌ام. سخنرانی‌ها در تهران و مشهد و کرمان و قزوین و نیز در کشور‌های آلمان و آمریکا و هند و چین به‌مناسبات مختلف ایراد نموده‌ام. سفر‌ها با خانواده در ایران و نیز در اروپا و ترکیه و هند و کشور چین تنها یا با همسر و فرزندان داشته‌ام و ساعات بسیار با فرزندان صرف بررسی دروس و راهنمایی آنان کرده‌ام.

این‌همه را، چون گرد آوریم، عرضِ زندگی را به مرزِ بیش از ۱۲۰۰ سال می‌رساند؛ اما به‌قول جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی در قصیده‌ای که خطاب به خاقانی سروده است «این‌همه خود طیبت است». حقیقت آن است که "کسائی مروزی" (شاعر) بیان کرده است:

به کف چه دارم ازین سالیان شمرده تمام

شمارنامه با صدهزار گونه و بال»

محمد دبیرسیاقی نزدیک به ۸۰ متن ادبی و تاریخی را تصحیح و منتشر کرده است، که از میان آن‌ها می‌توان به «شاهنامه فردوسی»، «دیوان منوچهری»، «نزهةالقلوب»، «فرهنگ سُروری و سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه» و «تصحیح لغت فرس اسدی طوسی» اشاره کرد.