در این آیین آب را با قیچی می‌برند!

آیین «چشمه‌باشی» که یکی از جشن‌های چهارشنبه‌سوری است و در شهرستان نیر درر اردبیل برگزار می‌شود، زمانی در خطر فراموشی قرار داشت و اکنون، بیش از یک دهه است که احیا شده و هر سال جشنواره «چشمه‌باشی» در کنار چشمه‌ای برگزار می شود، آیینی که برای زدودن کهنگی‌ها و خوش‌آمدگویی به بهار است.

به گزارش ایسنا، درحالی‌که بسیاری از رسوم و آیین‌های نیاکان از یادها رفته‌اند و بسیاری هم در خطر فراموشی قرار گرفته‌اند، جشن چهارشنبه آخر سال، همچنان در سراسر کشور به شیوه‌های مختلف اجرا می‌شود، هرچند بخش‌هایی از این آیین رو به فراموشی رفته است و دیگر انجام نمی‌شود. این اتفاق در خطه آذربایجان بیشتر ملموس شده است، برای مثال چند دهه قبل در آذربایجان به جای قاشق‌زنی، «قورشاق سالاماق» یا «شال ساللاماق» مرسوم بود که در گذر زمان تغییر شکل داده و به نوعی از یاد رفته است.

روح‌الله محمدی ـ معاون میراث‌فرهنگی اردبیل ـ در گفت‌وگو با ایسنا، درباره مراسم «قورشاق سالاماق»،‌ گفت: «قورشاق سالاماق» به این شکل بود که جوانان و نوجوانان در شب چهارشنبه آخر سال و شب عید، شالی را از روزن بام‌های همسایه‌ها آویزان کرده و منتظر دریافت عیدی خود از صاحبخانه‌ها می‌شدند که به انتهای شال آن‌ها بسته می‌شد. همچنین جوانی هم که به دختر همسایه دل بسته بود، سیب سرخی به انتهای شال بسته و آن را از روزنه خانه دلبند خویش آویزان می‌کرد و بعد صاحبخانه با چندین سوال به ماهیت شال‌انداز پی می‌برد و اگر مایل می‌شد دخترش را به آن جوان بدهد آن را  به خانه دعوت می‌کرد، در غیر این‌صورت سیب را برداشته و به جای آن شیرینی و نقل می‌بستند.

او ادامه داد: «چهارشنبه‌سوری» که یکی از جشن‌های بزرگ ایرانیان است، در منطقه آذربایجان با عنوان «چرشنبه آخشامی»، یعنی شب چهارشنبه و «چرشنبه بایرامی»، یعنی عید چهارشنبه برگزار می‌شود. پیش‌تر در منطقه  آذربایجان، چهار روز منتهی به چهارشنبه آخر سال را با عنوان « سو چرشنبه سی»، «اود چرشنبه سی»، «یئل چرشنبه سی» و «تورپاق چرشنبه سی» که به ترتیب به معنای «چهارشنبه آب، آتش، باد و خاک» است و از اسامی چهار عنصر حیات الهام گرفته شده،  جشن می‌گرفتند و در هر یک از آن‌ها، مراسم ویژه‌ای برگزار می‌کردند. امروزه در منطقه آذربایجان ایران آخرین چهارشنبه سال با عنوان «تورپاق چرشنبه سی» جشن گرفته می‌شود و مردم بر این باور هستند که در این روز، خاک نفس بهاری گرفته و رستنی‌ها شروع به رشد می‌کنند. این مراسم که در شب آخرین چهارشنبه هر سال (سه‌شنبه شب) برگزار می‌شود در اصل نخستین جشن پیش از نوروز آذری‌هاست.

محمدی درباره یکی از جشن‌های مهم چهارشنبه‌سوری در این استان که در فهرست میراث‌ناملموس کشور به ثبت رسیده است، گفت: جشن «چهارشنبه‌سوری» در استان اردبیل نیز با آیین‌های خاص از زمان‌های گذشته برگزار می‌شده و این جشن که در شهرستان «نیر» به عنوان آیین «چشمه‌باشی» شناخته می‌شود، ریشه‌ای بسیار کهن دارد، اما به طور گسترده و با حمایت سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل، از سال ۱۳۹۰ در قالب جشنواره هر ساله در حال برگزاری است.

او افزود: در واقع آیین «چشمه‌باشی» یا «چرشنبه سویو» یا «نووا اوستو» از چند دهه قبل به دلیل گسترش زندگی مدرن رنگ باخته بود، اما از سال ۱۳۹۰ به همت چند خانواده در شهرستان نیر در راستای حفظ آداب و سنت‌های اصیل نیاکان خود در منطقه گردشگری «بولاغلار» (چشمه بولاغلار) در شهرستان نیر دوباره اجرایی شد  و این آیین در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ نیز در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید. حال پس از  گذشت چند سال، سالانه هزاران نفر از شهروندان نیر و سایر شهروندان شهرهای مجاور در صبح آخرین چهارشنبه سال به صورت گسترده در منطقه نمونه گردشگری «بولاغلار» حضور می‌یابند. 

محمدی، شیوه اجرای مراسم «چرشنبه سویو» یا «چشمه‌باشی»، که در اردبیل بیشتر با عنوان«نووا  اوستو»، یعنی «سر جویبار» شهرت دارد، را این گونه شرح داد که در طی این مراسم ابتدا آتش روشن می‌شود و مردم با پریدن از روی آتش این شعر را می‌خوانند «آغریم، اوغروم توکولسون/ اودا دوشوب کول اولسون» (تمام بلا و گرفتاری‌هایم در آتش بسوزد و با سلامتی و تندرستی سال نو را  آغازکنم)، در ادامه جوانان دم‌بخت با پریدن از روی آتش آرزوی گشایش در بخت‌شان را می‌کردند و این شعر را می‌خواندند «آتیل ماتیل چرشنبه / آینا کیمی (تکین) بختیم آچیل چر شنبه».

 معاون میراث فرهنگی اردبیل ادامه داد: شرکت‌کنندگان در مراسم، سپس از روی آب رد می‌شوند و با آرزوی سلامتی به اعضای خانواده و یکدیگر، جای کهنگی‌های سال کهنه  را با تازگی‌های سال جدید عوض می‌کنند. افرادی که در این مراسم شرکت می‌کنند، کوزه‌های آب قدیمی و جدیدی را با خود می‌آورند و بعد از گذشتن از روی آب، کوزه‌های قدیمی را در کنار آب می‌شکنند و کوزه‌های جدید را از آب چشمه پر کرده و به خانه برده و به نیت برکت و فراوانی در چهارگوشه خانه می‌ریزند و باقی آب را به نیت سلامتی و تندرستی یا می‌نوشند و یا در سماورهای خود می‌ریزند.

او اضافه کرد:‌ در ادامه این مراسم، مردم به نیت قطع شدن و جدا شدن از کهنگی‌ها و نو شدن، با قیچی کردن آب رودخانه، آب کهنه را از آب تازه سوا می‌کنند، و با قیچی کردن سبزه‌ها، سبزی و تازگی جدید را آرزو می‌کنند. و در آخر هم گرد و غبار سال کهنه را از جاروهای خود می‌زدایند و آن را به خانه‌های خود می‌برند.

محمدی به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی آیین «چشمه‌باشی» نیز اشاره کرد و گفت: این آیین به عنوان جشنی برای استقبال سال جدید، هر ساله برگزار می‌شود و موجب تازه شدن دیدارها و زنده نگه‌داشتن آیین‌ها و رسم‌های اجدادمان می‌شود. برگزاری گسترده‌تر جشنواره «چشمه‌باشی» در شهرستان نیر به رونق اقتصادی و فرهنگی این شهرستان نیز کمک خواهد کرد.

انتهای پیام