مرور چند اثر مکتوب درباره عملیات بدر

با فرا رسیدن سالروز عملیات بدر، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی کرد.

به گزارش ایسنا،  بیستم اسفندماه سالروز عملیات بدراست؛ عملیات بدر به نوعی ادامه عملیات خیبر در منطقه هورالعظیم و با هدف نزدیکی به بصره بود که مهم‌ترین هدف عملیات‌های ایران در جبهه جنوب محسوب می‌شود.

با فرار رسیدن سالروز عملیات بدر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بر آن شده است تا پژوهش‌های صورت گرفته در رابطه با این عملیات را که در قالب کتاب توسط این مرکز منتشرشده معرفی نماید و شرح مختصری از هرکدام ارائه نماید.

۱- خرمشهر تا فاو (فصل اول: نگاهی اجمالی به جنگ از بیت المقدس تا بدر)

کتاب «خرمشهر تا فاو» در دو فصل تنظیم شده است. در فصل اول تحت عنوان «نگاهی اجمالی به جنگ از بیت‌المقدس تا بدر» ابعاد و زوایای جنگ از آزادی خرمشهر تا قبل از عملیات والفجر ۸ به صورت اجمالی در هشت مبحث مورد بررسی قرار گرفته است. نقاط قوت و ضعف خودی و دشمن، دستاوردهای نظامی سیاسی و همچنین چگونگی ارتقای خودی در زمینه های سازماندهی و تاکتیک در طول این دوران ازسیر مربوطه می توان دریافت، این مباحث عبارتند از:  ۱- فتح خرمشهر ۲- عملیات رمضان  ۳- عملیات محدود ) مسلم بن عقیل ـ محرم ( ۴- والفجر مقدماتی ویک ۵- توجه مجدد به عملیات محدود و گسترش جنگ در سراسر مرز (والفجر ۲ و ۳و ۴) ۶- عملیات خیبر: اتخاذ تاکتیک ویژه جهت دستیابی به ابتکار عمل ۷- عملیات بدر و  ۸- پس از بدر: گسترش جنگ شهرها و انجام سلسله عملیات محدود (قدس ۱تا ۵ و عاشورا ۴)

فصل دوم کتاب به عملیات بزرگ و سرونشت ساز والفجر ۸ (پیروزی فاو) اختصاص دارد. از ویژگیهای این کتاب دارا بودن فهرست راهنمای موضوعی کتاب جهت سهولت دستیابی محققان آورده شده است.

۲- تنبیه متجاوز (فصل دوم: ابتکار نظامی (اسفند ۱۳۶۲ - دی ۱۳۶۴))

در کتاب «تنبیه متجاوز»، ابعاد گوناگون جنگ از آغاز عملیات رمضان در تیر ماه ۱۳۶۱ تا فروردین ۱۳۶۷(شش سال) با تأکید بر تنبیه متجاوز و موازنه نظامی و نیز تغییر استراتژی عملیات دو طرف جنگ برای کسب برتری در این زمینه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

این کتاب از چهار فصل تشکیل شده است؛ فصل اول با عنوان «تحول در صحنه نبرد» دوره زمانی ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ را دربر دارد. فصل دوم، «ابتکارات نظامی» نام دارد. در این فصل که اسفند ۱۳۶۲ تا دی ۱۳۶۴ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، با بررسی سه عملیات خیبر، بدر کمیل و قادر، ابتکارات نظامی نیروهای خودی بازبینی شده است. فصل سوم با عنوان «تغییر موازنه به نفع ایران» از بهمن ۱۳۶۴ تا فروردین ۱۳۶۶ را دربر دارد. فصل چهارم، «تغییر استراژی عملیاتی و عوامل مؤثر بر آن» نام دارد. این فصل شامل مقطع زمانی فروردین ۱۳۶۶ – فروردین ۱۳۶۷ است.

۳- سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان)  (فصل ۶: گسترش جنگ)

کتاب «سیری در جنگ ایران و عراق (آغاز تا پایان)» هفت فصل دارد که در آن‌ها مطالب زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: فصل اول «نگاهی اجمالی به عملیات والفجر هشت»، شکلگیری و چگونگی عملیات فاو؛ فصل دوم «تشدید فشار به جمهوری اسلامی»، تلاش قدرت‌های بزرگ برای فشار بیشتر به ایران جهت جلوگیری از موفقیت در جنگ، و استراتژی قدرتهای بزرگ جهت خاتمه جنگ بدون طرف پیروز؛ فصل سوم «تدابیر و اقدامات مسؤولین کشور» به ویژه حضرت امام خمینی(ره)، رویارویی با وضعیت جدید و تأکید امام بر ادام هی جنگ، طرح‌ریزی و اجرای عملیات محدود؛ فصل چهارم «تجزیه و تحلیل ماجرای مکفارلین»، روند شکل‌گیری سیاست خارجی جدید آمریکا در مقابل ایران و تأثیرات تعیین کننده ماجرای مکفارلین در روابط دو کشور؛ فصل پنجم «عملیات کربلای چهار»، کمکهای اطّلاعاتی آمریکا به عراق برای کشف مناطق عملیاتی؛ فصل ششم «عملیات کربلای چهار»، وضعیت دشوار جمهوری اسلامی در روند تحولات جنگ به‌ویژه پس از عملیات کربلای چهار؛ فصل هفتم «آخرین تحرک نظامی در جنوب»، چگونگی انجام عملیات کربلای هشت، مرحله تکمیلی عملیات کربلای پنج.

۴- تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم) (فصل ششم: تحول در تدبیر نظامی)

جلد دوم کتاب «تاریخ تحلیلی جنگ»، مسائل سیاسی جنگ از جمله چگونگی تصمیم‌گیری به عبور از مرز پس از فتح خرمشهر و نیز قطعنامه‌های مختلف سازمان ملل به ویژه قطعنامه ۵۹۸ هم مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند و عملکرد دستگاه سیاست خارجی ایران در دوران جنگ نیز ارزیابی شده است. در پایان هم به چگونگی روند خاتمه جنگ پرداخته شده است و عوامل موثر بر پایان دادن به جنگ ۸ ساله بررسی شده‌اند. فصلی هم به درس‌ها و تجربیات حاصل از جنگ اختصاص یافته است و دلایل پیروزی ها و ناکامی‌های قوای مسلح در جریان جنگ تحمیلی بیان شده است. یک فصل هم به خسارات ایران و عراق از جنگ اختصاص یافته است و به عقب‌ماندگی‌های اقتصادی دو کشور اشاره شده است.

در هر فصل در قالب مطالب مطرح‌شده به بهره‌گیری فراوان رزمندگان اسلام از معارف قرآن مجید و سیره اهل بیت علیهم السلام و رهبری‌های مؤثر امام خمینی که موجب فداکاری‌های فراوان رزمندگان جبهه‌ها می‌شده است نیز پرداخته شده است. سرانجام و پایان جنگ نیز که با پذیرش معاهده ۱۹۷۵ از سوی صدام حسین ـ که به بهانه آن جنگ را آغاز کرد ـ به نفع ایران تمام شد هم تشریح گردیده است و به سرنوشت حزب بعث عراق و فروپاشی آن به عنوان حسن ختام پرداخته شده است.

 این کتاب دارای اسناد منحصر به فردی است که ناشی از حضور نویسنده در جبهه‌ها و نیز مذاکره با دست‌اندرکاران دفاع مقدس بوده است.

۵- مخابرات (روایت مهدی شیرانی‌نژاد) (جلسه پانزدهم: گردان‌های لیله‌القدر)

سردار شیرانی‌نژاد در گفت‌وگوهای صورت گرفته در تاریخ شفاهی خود، ابتدا به صورت گذرا بر دوران کودکی و نوجوانی خویش مروری داشت و سپس نحوه ورودش به سپاه پاسداران اصفهان و فراگیری آموزش های اولیه را توضیح داد. پس از آن سردار شیرانی‌نژاد به تناسب سؤال های طرح شده، به تشریح اقدامات رزمندگان اصفهان در جبهه دارخوین پرداخت و سپس به نقش مخابرات در عملیات های مهم و سرنوشت ساز دفاع مقدس اشاره نمود و موضوعاتی همچون امنیت مخابرات، پیدایش ساختار رزمی مخابرات، تشکیل مخابرات قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر قرارگاه های مخابرات و نقش آنها در عملیات های مختلف در جبهه های غرب و جنوب را به صورت مبسوط تشریح کرد. مسائلی نیز در حاشیه این موضوعات اصلی مد نظر قرار گرفت که در عین اهمیت بسیار جذاب و خواندنی است.

۶- با نوای کاروان (به روایت محمدصادق آهنگران) (گفت و گوی دوازدهم: نوای جهاد از هور تا شلمچه)

کتاب تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران با عنوان «با نوای کاروان» در سال ۱۳۹۹ توسط انتشارات مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است. مجری تاریخ شفاهی حاج صادق آهنگران، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدمهدی بهداروند می‌باشد. معرفی ابعاد شخصیتی و نقش مهم راوی در دفاع مقدس، تجلیل و تکریم از نقش مداحان و ذاکران در آن سال‏‌ها و تأکید بر نقش خانواده ایشان در همراهی و همسنگری با وی از نکات مهم و با اهمیتی است که در این کتاب به آن‌ها پرداخته‌شده است. محتوای کتاب شامل شش بخش اصلی است؛ بخش اول از تولد تا آغاز جنگ تحمیلی، بخش دوم دوره رشد و بالندگی در بستر جنگ تحمیلی، بخش سوم گونه‎شناسی و مناسبت‎شناسی نوحه‌‏ها، بخش چهارم از شخصیت‏‌های تأثیرگذار در مسیر زندگی ایشان، بخش پنجم فعالیت‏‌های فرهنگی برون‏‌مرزی و بخش ششم شخصیت و عملکرد حاج صادق آهنگران از منظر مسئولان تبلیغات جبهه و جنگ آن دوره است. آلبوم تصاویر حضور ایشان در جبهه در انتهای کتاب اضافه شده است.

۷- اطلس ۴۱ ثارالله در ۸ سال دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای پیروز)

یکی از کتاب‌هایی که در حوزه اطلس یگانی منتشر شده است کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» در هشت سال دفاع مقدس تألیف عباس میرزایی است. ناگفته نماند برای تهیه و انتشار این اطلس سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی نقش بسیار جدی و ارزنده‌ای را به‌عهده داشته است به‌طوری‌که با تلاش و همت ایشان کارنامه لشکر ۴۱ ثارالله، همراه با نقشه‌های عملیاتی لشکر  تهیه و تدوین شد.

کتاب «اطلس ۴۱ ثارالله» متشکل از شش فصل است؛ فصل اول را با عنوان «تجاوز ارتش عراق و تشکیل هسته‌های مقاومت» با نگاهی بر تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کرمان آغاز کرده و با اشاره به آغاز جنگ تحمیلی و تشکیل تیپ و لشکر ۴۱ ثارالله و اولین اعزام‌ها به پایان می‌برد.

اعزام اولین گردان سازمان‌یافته استان به جبهه جنوب و عملیات‌های کرخه نور و ثامن‌الائمه و طریق‌القدس، نبردهای فتح‌المبین و بیت‌المقدس موضوعاتی هستند که در فصل دوم، با عنوان «آزادی سرزمین‌های اشغال‌شده» آورده شده‌اند.

در فصل سوم، با عنوان «تعقیب متجاوز»، عملیات رمضان، نبردهای والفجر مقدماتی، والفجر ۱، والفجر ۳ و والفجر ۴ بررسی‌شده‌اند. عملیات‌های خیبر و والفجر ۸ همچنین نبردهای کربلای ۱ و ۴ و ۵ و تکمیلی کربلای ۵، در فصل چهارم به‌عنوان «نبردهای پیروز» مرور می‌شوند. در فصل پنجم، با عنوان «نبردهای کوهستانی»، عملیات‌های کربلای ۱۰، نصر ۴ و والفجر ۱۰ بررسی‌شده‌اند. سرانجام، فصل ششم کتاب، با عنوان «پایان جنگ»، به نبردهای پایانی جنگ پرداخته است.

همچنین در ابتدای کتاب «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله» سردار شهید حاج قاسم سلیمانی یادداشتی نوشته است.

۸- اطلس لشکر ۲۷  محمد رسول الله در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)

این اطلس مشتمل از عکس، نقشه، کالک و نمودار است و شرح تشکیل لشکر ۲۷ و ماموریت برون مرزی تیپ ۲۷ و دستگیر شدن احمد متوسلیان توسط فالانژها و عملیات‌هایی که در جبهه جنوبی و شمالی و جبهه میانی، لشکر حضور داشته و حماسه آفرینی کرده، روایت می کند. در این اطلس ۲۳ عملیات به صورت فشرده معرفی شده است.

این کتاب ۲۷۲ صفحه ای مشتمل بر ۶ فصل است، گفت: این اطلس، در ابتدا به تشکیل تیپ ۲۷ و پشتیبانی تیپ ۲۷ که پادگان ولیعصر سپاه تهران بوده، اشاره دارد و سپس به عملیات‌های آزادسازی خرمشهر و مقطع ابتدایی جنگ می پردازد، سپس به تنبیه متجاوز و بعد از عملیات رمضان ورود می کنیم. فصل بعدی عملیات‌های آبی و خاکی خیبر، بدر و والفجر ۸ را به تصویر کشیده و در آخر هم عملیات‌های سرنوشت‌ساز از کربلای ۵ تا انتهای جنگ را به‌طور خلاصه شرح داده است. همچنین لشکر ۲۷ حضرت رسول (ص) یکسری عملیات‌های کوهستانی هم دارد که جابه‌جایی‌هایش از جنوب به غرب یکی از فصول کتاب است.

۹- اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در هشت سال دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: نبردهای آبی ـ خاکی)

در این اطلس سعی شده تا با استفاده از نمودار، جدول و عکس عملیات‌های آفندی که رزمندگان لشکر ۳۱ عاشورا در آن شرکت داشته و حماسه‌آفرینی کرده‌اند، تبیین و تشریح شود. کتاب اطلس لشکر ۳۱ عاشورا در دوران دفاع مقدس در شش فصل به نقش مردم غیور و تاریخ‌ساز آذربایجان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است. در پژوهش این اثر تلاش شده با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحققات دفاع مقدس و همچنین منابع موجود در لشکر ۳۱ عاشورا و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ‌نگاری وقایع به صورت مستند و متقن و زیر نظر سردار امین شریعتی و فرماندهان این لشکر به رشته تحریر درآید.

۱۰- اطلس لشکر ۷ ولی عصر (عج) در دوران دفاع مقدس (فصل چهارم: تنبیه متجاوز)

اطلس لشکر ۷ ولی‌عصر (عج) سومین اطلس یگانی است. این اطلس به بررسی نقش و عملکرد لشکر ۷ ولی‌عصر (عج) و حماسه‌آفرینی رزمندگان و فرماندهان آن در طول ۸ سال دفاع مقدس می‌پردازد. این کتاب از شش فصل تشکیل شده که در هر فصل به بیان و بررسی عملکرد لشکر ۷ ولی‌عصر (عج) در طول هشت سال دفاع مقدس پرداخته شده است. از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به ثبت و مستندسازی عملکرد لشکر ۷ ولی‌عصر (عج) در عملیات‌های مختلف، نمایش دقیق نقشه عملیات‌های این لشکر، همچنین درج اطلاعات و آمار رزمندگان، جانبازان و شهدای آن در قالب اطلس عملیات‌های لشکر ۷ ولی‌عصر (عج) اشاره کرد. همچنین معرفی واحدهای تخصصی در یگان ۷ ولی‌عصر (عج) به عنوان وجه تمایز این اطلس با سایر اطلس‌هایی است که تاکنون منتشر شده‌اند.

۱۱- اطلس خوزستان در جنگ (محور سوسنگرد ـ اهواز؛ ج) تعقیب متجاوز))

اولین جلد از مجموعه اطلس راهنما، «خوزستان در جنگ» نام دارد. در این جلد ضمن بررسی اوضاع خوزستان در قبل و بعد از انقلاب اسلامی، وقایع جنگ در این استان به هنگام هجوم قوای عراق و اشغال آن و مقاومت نیروهای مردمی و نظامی ایران در برابر این هجوم و سپس آزادسازی مناطق اشغالی با همت این نیروها و در نهایت وضعیتی که به آتش بس منجر شد، به اختصار مرور شده است.

کتاب «خوزستان در جنگ » پنج فصل دارد. در فصل اول به خوزستان قبل از انقلاب، از انقلاب تا شروع جنگ و همچنین هجوم ارتش عراق به این سرزمین و اهداف عراق از این هجوم و میزان دست‌یابی به آن، پرداخته شده است.

هر یک از فص لهای دوم، سوم و چهارم به گزارش هجوم دشمن به یکی از محورهای سه گانه استان خوزستان: محور شوش – دزفول؛ محور سوسنگرد – اهواز؛ محور خرمشهر – آبادان اختصاص یافته است.

همچنین، عملیاتهای آزادسازی و عملیاتهای تعقیب متجاوز که در هر یک از این محورها انجام شده است به همراه نتایج آن در فصل مربوط به همان محور، به اختصار بیان شده است. فصل آخر مروری بر تهاجم مجدد عراق در ماه پایانی جنگ و حماسه بزرگ رزمندگان اسلام برای عقب راندن متجاوزین می‌باشد.

۱۲- اطلس جنگ ایران و عراق فشرده نبردهای زمینی (تعقیب دشمن در جبهه جنوبی)

در اطلس «جنگ ایران و عراق؛ فشرده نبردهای زمینی»، هشت سال جنگ ایران و عراق و وقایع نوزده ماهه قبل از آغاز رسمی جنگ را در بر دارد. این اطلس با درج نقشه‌های عملیاتی، روند جنگ تحمیلی را در هفت فصل به صورت نقشه، نمودار، عکس و متن منعکس کرده است. همچنین در این کتاب، گزینش رنگها و آرایش صفحات و رنگ‌آمیزی نمودارها و نقشه‌ها، با توجه به اصول گرافیک و رعایت استانداردهای نظامی و جغرافیایی اعمال شده است.

در مقدمه اطلس«جنگ ایران و عراق» وقایع دوران پیروزی انقلاب اسلامی، شروع تحرکات داخلی و خارجی برای جلوگیری از تثبیت نظام جمهوری اسلامی، زمینه‌سازی تجاوز ارتش عراق و هجوم همه جانبه آن به ایران اسلامی و اشغال بخشی از سرزمین‌های ایران، تحول در استراتژی جمهوری اسلامی و آزادسازی مناطق اشغالی، اتخاذ استراتژی تعقیب متجاوز و تصرف مناطق مهمی از عراق و پیشروی در شرق بصره و سرانجام برقراری آتش بس با پذیرش قطعنامه و تهدید ارتش عراق برای کشورهای منطقه به اختصار مرور شده است.

۱۳- اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (عبور از مرز)

نگارش کتاب «اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق» از سال ۸۶ آغاز شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده‌اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر به‌ویژه کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از ابتدای جنگ تا انتها اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.

ویژگی اصلی اطلس‌ها این است که تصویر بر متن غالب است ؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می‌کند.

ویژگی دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می‌تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی‌کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم از طریق تصویر می‌شود.

کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از: فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان « ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال بخشی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و تلاش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز» ، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».

۱۴- اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق (عبور از مرز)

نگارش کتاب «اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق» از سال ۸۶ آغاز شد و ناظر این کتاب، سردار علی شمخانی بوده‌اند. بیش از ۹۰ درصد کتاب، بر جنگ در خوزستان و بقیه در شهرهای دیگر به‌ویژه کرمانشاه و ایلام تمرکز دارد. در این کتاب آنچه از ابتدای جنگ تا انتها اتفاق افتاده، با رویکرد اطلس تصویر شده است.

ویژگی اصلی اطلس‌ها این است که تصویر بر متن غالب است ؛ یعنی ما با نقشه و تصویر توضیح داده می شود. این کتاب ۳۰ درصد متن و ۷۰ درصد نقشه دارد. متن در کنار تصویر به انتقال مفاهیم کمک می‌کند.

ویژگی دیگر اطلس این است که هر فردی و در هر سنی می‌تواند از آن بهره ببرد؛ منظور این است که فرقی نمی‌کند مخاطب چند سال داشته باشد؛ حتما متوجه مفاهیم از طریق تصویر می‌شود.

کتاب اطلس خوزستان در جنگ ایران و عراق ۹ فصل دارد که عبارتند از: فصل اول با عنوان «جغرافیای خوزستان»، فصل دوم با عنوان «پیشینه اختلافات مرزی ایران و عراق در خوزستان»، فصل سوم با عنوان «بحران سازی عراق در خوزستان»، فصل چهارم با عنوان «هجوم ارتش عراق به خوزستان، هفته اول»، فصل پنجم با عنوان « ادامه تهاجم ارتش عراق و اشغال بخشی از خوزستان»، فصل ششم با عنوان «مقاومت و تلاش برای بیرون راندن اشغالگر»، فصل هفتم با عنوان «آزاد سازی مناطق اشغالی خوزستان»، فصل هشتم با عنوان «عبور از مرز» ، فصل نهم با عنوان «پایان جنگ».

۱۵- حقیقت درخشان (فصل چهارم: اقدامات و خدمات سپاه در دوران دفاع مقدس)

کتاب «حقیقت درخشان» به نقش سپاه پاسداران و بسیج در دفاع مقدس از منظر مقام معظم رهبری ( مدظله ) در محدوده زمانی ۱۳۵۹ تا ۱۳۹۵ در سه بخش پرداخته است. بخش اول این کتاب شامل کلیات پژوهش، بخش دوم و سوم نیز در شش فصل به اهداف، رسالت و ماموریت های سپاه و بسیج، خصوصیات و ویژگی های آن‌ها پرداخته است.

کتاب «حقیقت درخشان» دارای این وجه ممیزه است که دیدگاه مقام معظم رهبری در خصوص سپاه و بسیج در دفاع مقدس را با استفاده از روش تحقیق کیفی و اسنادی تحلیل محتوای کیفی،  دسته بندی و طبقه بندی موضوعی کرده تا تصویر کلی و جامع از دیدگاه ایشان در خصوص پیشینه و خدمات این دو نهاد انقلابی ارائه نماید.

۱۶- تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق در جنگ با جمهوری اسلامی (فصل هفتم: استراتژی توسعه دامنه ی جنگ)

نویسنده کتاب «تجزیه و تحلیل استراتژی نظامی عراق»، فرهاد درویشی سه تلانی با استفاده از اسناد و مدارک به جای مانده از جنگ ایران و عراق و همچنین گفتگو با برخی از فرماندهان دوران جنگ کوشیده است، استراتژی رژیم بعث عراق در جنگ با ایران را تجزیه و تحلیل کند و به ارزیابی آن بپردازد.

این کتاب شامل پنج بخش و در مجموع شامل یازده فصل می‌باشد. در پایان هر فصل منابع ذکر شده است. بخش اول کتاب با عنوان مقدمه و کلیات است. بخش دوم با عنوان استراتژی جنگ عراق در آغاز جنگ، کوشیده است تا استراتژی نظامی عراق را در ماه‌های آغازین تهاجم ارتش این کشور به ایران، بررسی کند. بخش سوم استراتژی تدافعی عراق از اسفند ۱۳۵۹ تا فروردین ۱۳۶۷ را مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار داده است. در مجموع، چرخش استراتژی نظامی عراق از هجومی به دفاعی، از روزهای پایانی سال ۱۳۵۹ و فروردین سال ۱۳۶۰ آغاز و تفکر غالب ارتش عراق شد که تا فروردین ۱۳۶۷ ادامه یافت. بخش چهارم با عنوان استراتژی نظامی هجوم مجدد عراق در بهار و تابستان ۱۳۶۷ می‌باشد. عراق در مدت کوتاهی نه تنها توانست همه‌ی سرزمین‌هایی را که ایران در سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۷ تصرف کرده بود بازپس گیرد، بلکه ناباورانه تصمیم گرفت تا دوباره به خاک ایران تجاوز کند تا شاید آنچه را که در تهاجم ۱۳۵۹ کسب نکرده بود در این زمان به‌دست آورد. و در آخر عوامل تأثیرگذار بر بروز جنگ و حمله عراق به ایران در سه سطح خرد، کلان و سیستماتیک بررسی شده است.

۱۷- تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق/ پیش درآمدی بر یک نظریه (فصل ششم: جنگ تعاقبی ـ تهاجمی)

کتاب «تجزیه‌وتحلیل جنگ ایران و عراق پیش درآمدی بر یک نظریه» به نویسندگی محمد درودیان، تلاش دارد با بررسی جنگ به عنوان یک مسئله استراتژیک، میان تجربیات جنگ هشت‌ساله با نیازها و ضرورت‌های حال و آینده، ارتباط و پیوستگی عمیق و منطقی برقرار کند، تا از این طریق امکان استفاده از تجربه دفاع مقدس، برای تصمیم‌گیری در ساختار سیاسی ـ نظامی کشور فراهم شود. به عبارت دیگر، نویسنده گامی در جهت ارتقاء مباحث از سطح عملیاتی به سطح راهبردی به منظور استفاده از تجارب جنگ برداشته و به سمت ایجاد نظریه ماندگاری در این زمینه حرکت کند.

نویسنده در این کتاب از مباحثی که در کتاب‌های پیشین خود بخصوص مجموعه شش جلدی «سیری در جنگ ایران و عراق» استفاده کرده است، اما این مطالب را به غایت کمال رسانده و سطح آن را ارتقا بخشیده است. خواننده در این کتاب با دید راهبردی عمیقی روبرو می‌شود که می‌توان از این طریق، نیازها و ضرورت‌های حال و آینده را تا اندازه‌ای مورد شناسایی قرار داد.

نویسنده در این کتاب به تبیین منطقی و مستدل از جنگ تحمیلی و دفاع مقتدرانه از حریم هشت سال دفاع مقدس می‌پردازد. وی تبیین مسائل جنگ را در مقایسه با گذشته، با استدلال و تفضیل بیشتری ارائه می‌نماید تا از ابهاماتی که به اقتضای عمق مطالب جنگ وجود دارد، مرتفع نماید. همچنین تلاش می‌کند تا شبهات و اشکالات جدیدی که در دهه اخیر، در باب مسائل جنگ مطرح شده، مورد نقد و بررسی قرار دهد.

۱۸- جنایت جنگی حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران (فصل ششم: افزایش حملات شیمیایی عراق در عملیات بدر و اقدامات سیاسی ایران)

 در کتاب «جنایات جنگی؛ حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران» به ابعاد دیگری از حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران همچون بررسی جایگاه تسلیحات شیمیایی در جنگ هشت ساله از دیدگاه نظامی، تحلیل انتقادی دیپلماسی خارجی و عمومی جمهوری اسلامی ایران و همچنین پیامدها و بازتاب این اقدام غیر انسانی رژیم بعث عراق پرداخته شده است.

نویسنده کتاب، محمد باقر نیک‌خواه بهرامی است که خود به عنوان راوی در دوران جنگ به صورت عینی شاهد حوادث رخ داده بوده و در نگارش این کتاب وقایع را دقیق و علمی و همچنین نقادانه به قلم آورده است. این کتاب شامل ۱۲ فصل و یک بخش ضمائم است. فصل اول «تاریخچه جن گهای شیمیایی»، نام دارد. فصل دوم با عنوان«عوامل شیمیایی و کاربرد آ نها در جنگ‌ها»، فصل سوم با عنوان «دستیابی عراق به سلاح‌های شیمیایی»، فصل چهارم با عنوان «کاربرد سلاح‌های شیمیایی از دوره اشغال تا ورود ایران به خاک عراق»، فصل پنجم با عنوان «بمباران شیمیایی عملیات خیبر و اقدامات دیپلماتیک ایران»، فصل ششم «افزایش حملات شیمیایی عراق در عملیات بدر و اقدامات سیاسی ایران»، فصل هفتم با عنوان «بمباران گسترده فاو؛ اوج جنگ شیمیایی عراق علیه ایران»، فصل هشتم «تکرار بمباران شیمیایی گسترده در منطقه شلمچه»، فصل نهم «فاجعه شیمیایی حلبچه»، فصل دهم با عنوان «حملات شیمیایی عراق در مقطع پایانی جنگ»، فصل یازدهم «برون افتادن رازها» و فصل دوازدهم «جمع بندی؛ نتایج کلی حملات شیمیایی، بررسی کلی مواضع سازمان‌های بین‌المللی» نام دارند.

با استفاده از نتایج و یافته‌های کلی به جمع‌بندی حملات شیمیایی پرداخته و در پایان مواضع سازمان ملل متحد درباره کاربرد سلاح‌های شیمیایی در جنگ عراق علیه ایران را بررسی کرده است.

۱۹- حقوق بشردوستانه در جنگ ایران و عراق: مرور رفتار عراق (فصل چهارم: استفاده گسترده عراق از سلاح های شیمیایی)

کتاب «حقوق بشردوستانه در جنگ ایران و عراق: مرور رفتار عراق» عنوان پانزدهم از مجموعه فرهنگ و مطالعات نظامی دوره عالی جنگ است که به بررسی مهم‌ترین جهت‌گیری‌ها و استراتژی‌های دولت‌های موثر در صحنه جنگ عراق علیه ایران اختصاص یافته است

مطالب و مباحث کتاب در پنج فصل کلی و چندین بخش جزئی ساماندهی و تدوین شده است. مفهوم، تاریخچه و سیر تکوین حقوق بین الملل بشردوستانه، رفتار عراق با افراد و اهداف غیرنظامی، رفتار عراق با نظامیان و اسیران جنگی، استفاده ی گسترده ی عراق از سلاح های شیمیایی و به کار گیری سایر روش های منع شده در جنگ عناوین فصل های این کتاب است.

این کتاب برگزیده یازدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، آبان ۱۳۸۶ است.

۲۰- مسائل اساسی جنگ در آثار منتشر شده ارتش و سپاه (جلد اول) (فصل ششم: تأمین اهداف سیاسی در جنگ با پیشروی در خاک عراق)

در جلد اول از کتاب«مسائل اساسی جنگ در آثار منتشر شده ارتش و سپاه» نویسنده در بررسی نوع نگاه و زاویه دید آثار منتشره ارتش و سپاه درباره جنگ عراق و ایران، تلاش دارد که از نگرش های شخصی – سازمانی و واقعه محوری – تاریخی که هم اکنون بر روایت جنگ سایه افکنده است فراتر رفته و به منظور اندیشه ورزی درباره جنگ عراق و ایران، بررسی آثار منتشره ارتش و سپاه را با هدف تبیین تحولات نظامی – راهبردی جنگ در پاسخ به نیازهای آینده انجام دهد بدین معنا که آثار منتشر شده بر اساس موضوعات و مسائل اساسی جنگ تعریف و سپس در نسبت با آن ارزیابی خواهد شد.

۲۱- جنگ ایران ـ عراق پیامدهای سیاسی، تحلیل نظامی (بخش دوم: تحلیل نظامی)

کتاب «جنگ ایران - عراق پیامدهای سیاسی، تحلیل نظامی»  دارای دو بخش عمده است. در بخش اول، رالف کینگ، پیامدهای سیاسی جنگ ایران و عراق را تجزیه و تحلیل نموده است، این بخش از چهار موضوع اصلی تشکیل گردیده است: بررسی علل جنگ، آثار سیاسی و اقتصادی جنگ بر متخاصمین، واکنش‌های دولت‌های منطقه در مورد جنگ و طرفین نزاع، بررسی واکنش‌های بین‌المللی به‌ویژه واکنش‌های ابرقدرت‌ها.

در بخش دوم، افرایم کارش؛ بُعد نظامی جنگ را بررسی کرده است. بعد نظامی در نظر نویسنده، سطح استراتژی نظامی به معنای هنر توزیع و استفاده از نیروی نظامی به منظور تحقق اهداف سیاسی می باشد. موضوعات مورد بحث در این بخش عبارتند از: اولاً اهداف سیاسی – استراتژیک عراق از دست زدن به جنگ چه بود و تاچه اندازه با استراتژی نظامی عراق مطابقت داشت؟ ثانیاً علل مشخص شکست عراق در لشکرکشی علیه ایران چه هستند؟ ثالثاً چه درس‌هایی را می‌توان از این جنگ درباره کاربرد نیروی مسلح به‌عنوان ابزار سیاست خارجی گرفت؟

این اثر در زمان جنگ تحمیلی تالیف شده است، لذا اطلاعات و آمار موجود در کتاب، تا پایان سال  ۱۹۸۶)دی‌ماه ۱۳۶۵ (را شامل می‌شود. از طرفی پیش‌داوری‌ها و بعضاً اطلاعات ناصحیح در متن مشهود است. صرف نظر از این که نباید از رویکرد جانبدارانه آنان از عراق و خصومت با انقلاب اسلامی ایران غفلت کرد. بطوری‌که مفهوم‌شناسی ریشه‌یابی جنگ از نظر نویسنده ناظر به این معناست که "تهدید شدن" رژیم عراق، عامل اقدام حزب بعث به شروع جنگ بوده و انگیزه و هدف آن صیانت از بقا بوده است.

۲۲- رابطه زهرآگین با آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه (فصل سوم: عملیات بدر در مرا س ۱۹۸۵ م (اسفند ۱۳۶۳ ))

کتاب «رابطه زهرآگین آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه» به‌دنبال واکاوی واقع‌های است که طبق برآوردهای مختلف، طی آن حدود ۴ تا ۵ هزار نفر غیرنظامی کُرد عراقی براثر یک بمباران شیمیایی گسترده توسط هواپیماهای ارتش بعثی عراق کشته و هزاران نفر دیگر نیز از خانه و کاشانه خود آواره شدند. این در حالی است که مصدومان این واقعه هنوز هم از آسیب‌های ناشی از عوامل شیمیایی رنج می‌برند. نویسنده کتاب، یوست آر. هیلترمن یکی از تحلیل‌گران کهنه‌کار خاورمیانه که هم اینک معاون مدیر برنامه خاورمیانه و آفریقای شمالی گروه بحران بین‌المللی است، هنگام پژوهش برای تألیف این کتاب، ب هعنوان مدیر اجرایی بخش تسلیحات دیده‌بان حقوق بشر مشغول به کار بود.

موضوع اصلی کتاب رابطه زهرآگین آمریکا، عراق و بمباران شیمیایی حلبچه، بررسی واقعه حمله شیمیایی به شهر کردنشین حلبچه در استان سلیمانیه عراق است و در کنار آن، مسائل مهمی همانند کمک‌های بین‌المللی برای توانمندسازی عراق در ساخت و کاربرد تسلیحات شیمیایی، سیر جنگ شیمیایی عراق علیه ایران از آغاز تا پایان و مواضع سازمان‌های بین‌المللی و کشورهای غربی درقبال این حملات، جزئیاتی از عملیات انفال ارتش عراق (علیه کردهای این کشور) و نسل‌کشی در عراق نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی دیگر از درونمای ههای اصلی کتاب، فراز و فرود رابطه ایالات متحده و عراق در دوران جنگ عراق و ایران است و هما نطورکه در این کتاب نشان داده شده است. سیر رویدادها در بازه زمانی مذکور به نحوی پیش رفت که چشم‌پوشی تعمدی آمریکا از اقدامات غیرقانونی عراق به‌ویژه درزمینه کاربرد تسلیحات شیمیایی را در پی داشت؛ این امر از کاربرد عوامل شیمیایی علیه نیروها و غیرنظامیان ایرانی آغاز و به فاجعه حلبچه، عملیات انفال عراق و کشتار غیرنظامیان کُرد عراقی با سلاح‌های شیمیایی منتهی گردید.

۲۳- درس‌های جنگ مدرن (جلد اول) (فصل هفتم: مقطع چهارم، جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج [فارس])

 کتاب «درس‌های جنگ مدرن»، جنگ ایران و عراق جلد اول نوشته آنتونی کردزمن و ابراهام واگنر است که در سال ۱۳۹۰ توسط حسین یکتا به فارسی ترجمه شده است. در این کتاب می‌خوانیم: جنگ ایران و عراق حدود ۹ سال به طول انجامید در این جنگ بی‌سابقه در جهان سوم، ایران و عراق به جنگی گسترده و فراگیر با هم پرداختند که تقریباً همه قدرت‌های سیاسی دنیا در کشمکش‌های سیاسی و یا نبردهای روی‌داده در خلیج، سهیم بودند.

این جنگ درس‌های بسیاری در مورد اهمیت انتقال تکنولوژی و توانایی نیروها در انجام عملیات ترکیبی، دربر داشت هیچ‌کدام از دو طرف حتی قادر نبودند از پتانسیل تسلیحاتی خود به‌طور کامل بهره گیرند درحالی‌که ایران مشکل دسترسی به سلاح‌های نوین داشت، هر دو طرف از نبود سازمان‌دهی و آموزش برای جنگ نوین رنج می‌بردند. این کتاب هشت فصل دارد که در اینجا به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

فصل اول شامل مقدمه‌ی نویسنده است. فصل دوم با عنوان زمینه‌های جنگ ایران و عراق، فصل سوم با عنوان عوامل تأثیرگذار بر روند جنگ ایران و عراق، فصل چهارم با عنوان مقطع اول: تجاوز عراق به ایران، ۱۹۸۰، فصل پنجم با عنوان مقطع دوم: آزادسازی مناطق اشغالی ایران ۱۹۸۲ - ۱۹۸۱، فصل ششم با عنوان مقطع سوم: تجاوز ایران به عراق، ژوئن ۱۹۸۲ تا مارس ۱۹۸۴، فصل هفتم با عنوان مقطع چهارم: جنگ فرسایشی و جنگ در خلیج(فارس)، آوریل ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۶، فصل هشتم با عنوان مقطع پنجم: حملات نهایی ایران، ۱۹۸۷ - ۱۹۸۶ می باشد.

۲۴- روزشمار جنگ ایران و عراق جلد ۳۵ – بازگشت به هور

روزشمار «بازگشت به هور» از ۱۵ بهمن‌ماه ۱۳۶۳ شروع می‌شود و تا ۱۷ فروردین ۱۳۶۴ یعنی ۶۲ روزشمار جنگ ایران و عراق را شامل می‌شود. اگرچه روزشمار جلد سی‌وپنجم ۶۲ روز از دوران هشت‌ساله دفاع مقدس را شامل می‌شود اما باید گفت این مقطع زمانی پر از حوادثی است که هم از بُعد نظامی و هم غیرنظامی از اهمیت بالایی برخوردار است و هرکدام از این حوادث مطرح‌شده نیازمند تحقیق و پژوهشی مجزا می‌باشد.

نویسنده طرح و اجرای عملیات بدر را به ‌عنوان موضوع اصلی و مهم در بُعد نظامی روزشمار سی و پنجم مطرح در نظر گرفته است و نیز موضوع مهم دیگری که در این کتاب مورد بحث قرارگرفته است تمایل گروه اتحادیه میهنی کردستان عراق (طالبانی‌ها) برای همکاری با ایران بود که این نیز در این اثر مفصل تشریح شده است.

انتهای پیام