شیروان؛ تاریخچه ای ۶ هزار ساله با آثار ادوار مختلف

ایسنا/خراسان شمالی شهرستان شیروان، دومین شهرستان پرجمعیت خراسان شمالی به حساب می آید که قدمت آثار تاریخی آن‌ به حدود ۶ هزار سال پیش برمی گردد و می تواند مقصد مناسبی برای مسافران باشد.

جغرافیای سیاسی شهرستان شیروان

شهرستان شیروان در شمال شرقی استان خراسان شمالی قرارگرفته و از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به شهرستان اسفراین، از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به شهرستان بجنورد محدود می‌شود. فاصله مرکز شهرستان شیروان تا مشهد مقدس ۱۹۵ کیلومتر و تا شهر بجنورد، مرکز استان خراسان شمالی، ۵۲ کیلومتر است. این شهرستان با مساحت حدود ۳۹۰۴ کیلومترمربع دارای ۲ شهر، ۳ بخش، ۹ دهستان و ۱۶۹ آبادی است. جمعیت این شهرستان نیز بالغ‌بر ۱۶۴ هزار نفر برآورد شده است.

جغرافیای طبیعی شهرستان شیروان

شهرستان شیروان در دره رود اترک بین رشته‌کوه های کپه داغ در شمال و آلاداغ در جنوب شکل ‌گرفته است. آب‌وهوای این منطقه در تابستان ها معتدل و در زمستان ها بسیار سرد است. به دلیل وجود منابع آب کافی، از جمله رودخانه اترک، کشاورزی در منطقه رونق دارد. البته طی چند سال اخیر به دلیل کمبود شدید بارندگی ها با کم آبی روبه رو شده و طرح هایی برای اکتشاف آب و بهره مندی از آب های ژرف در دستور کار آن قرار دارد.

پیشینه تاریخی شیروان

شهرستان شیروان با توجه به موقعیت مناسب زیست‌محیطی و راهبردی از دیرباز موردتوجه جمعیت های انسانی بوده و مسکونی شده است. پراکندگی زیاد محوطه های باستانی از دوره پیش‌ازتاریخ تا دوره اسلامی، نشان‌دهنده اهمیت این منطقه در طول تاریخ است.

تپه ارگ نادری در مرکز شهر شیروان و تپه دوین در روستای دوین در زمره قدیمی ترین استقرارهای دره رود اترک به شمار می روند که قدمت سکونت در آن‌ها به حدود ۶ هزار سال پیش می رسد. در بخش‌های مختلف این شهرستان بقایای محوطه های استقراری و قلعه های بارودار مربوط به دوره اشکانی و ساسانی شناسایی‌شده که احتمالاً بخشی از یک شبکه تجاری سازمان‌دهی شده را تشکیل می دادند که در دوره های مذکور در تعالی فرهنگی استان نقش بارزی را ایفا می کرده است. تعدادی از آثار تاریخی این شهرستان براساس داده های دریافت شده از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی در ادامه آمده است.

تپه باستانی ارگ نادری

تپه باستانی ارگ نادری بزرگ‌ترین تپه باستانی شهرستان شیروان است که سابقه استقرار در آن به دوره پیش‌ازتاریخ می‌رسد. بررسی آثار موجود در این استقرار باستانی و به‌ویژه مطالعه سفال‌های به‌دست‌آمده از آن نشان‌دهنده روابطی با جنوب ترکمنستان در حدود ۶ هزار سال قبل است. در دوره اسلامی در گرداگرد تپه حصاری با چند برج ایجاد شده و از همین جهت به ارگ نادری نیز معروف شده است. شماره ثبت آن در فهرست آثار ملی ۷۰۳ بوده و در مرکز شهر شیروان واقع شده است.

غارهای هنامه

غارهای هنامه از مجموعه ای فضاهای دستکند تشکیل‌شده که برای ایجاد یک روستا با موقعیت تدافعی ویژه در دل کوه کنده ‌شده است. این مجموعه معماری دستکند شامل فضاهای متعدد مسکونی، انبار، آغل و... است که با اختلاف سطح و در ۳ ‌طبقه ساخته‌شده اند. طبقه اول باره بند یا محل نگهداری احشام، طبقات دوم و سوم محل انبار آذوقه و اسکان مردم بوده است.

به استناد مطالعه سفالینه های به‌دست‌آمده در اطراف این مجموعه و نیز مطالعات تطبیقی، غارهای هنامه در قرون ۵-۴ هجری ساخته‌شده و در دوره های بعد و به‌ویژه در زمان آشوب ها و ناامنی، مورد استفاده قرار می گرفت.

شماره ثبت آن در فهرست آثار ملی ۲۲۲۱۴ بوده و موقعیت آن در روستای هنامه، ۱۸ کیلومتری شمال شرقی شیروان است.

آرامگاه امامزاده حمزه ابن موسی‌الرضا (ع)

آرامگاه امامزاده حمزه رضا یکی از بقاع متبرکه و اماکن تاریخ شهرستان شیروان است که در روستای زیارت قرارگرفته و به حمزه بن موسی الکاظم، از برادران امام رضا (ع) منسوب است. این بنا پلان مستطیلی و چهار ورودی در جهات اصلی دارد. دیوارهای خارجی بنا با طاق نماهای قوس‌دار نماسازی شده و ایوان ورودی اصلی در ضلع جنوبی، کاشی‌کاری شده است.

تاریخ ساخت این بنا دقیقاً مشخص نیست ولی با توجه به نوع پلان، نماسازی ها و شیوه اجرای گنبد و طاق و قوس ها، به‌احتمال فراوان در دوره صفوی بنا شده و بعدها مکرراً تعمیر شده است.

این امامزاده با شماره ۷۰۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در شهر زیارت واقع شده است.

چهار طاقی تیموری

بنای تاریخی چهار طاقی تیموری در ۶ کیلومتری شیروان واقع‌شده است. این مقبره به عیدخواجه یکی از سرداران تیمور منسوب است. بنای مقبره تیموری از بیرون نمای هشت‌ضلعی و از داخل نقشه چهارضلعی دارد. گنبد بنا از نوع دو پوش منفصل بوده که در سال‌های گذشته پوشش خارجی آن از بین رفته است. عناصر مختلف از جمله طاق نمدهایی با پوشش جناقی و آجرچینی خفته راسته در قسمت نمای خارجی، بنا را تزئین کرده است. داخل بنا با اندود گچ پوشیده شده که در بخش‌های مختلف با نقاشی‌های منحصر به ‌فردی با صحنه شکارگاه و نقوش گیاهی تزیین‌شده است.

همچنین در زیر نورگیرهای پایین گنبد، یک نوار کتیبه گچ‌بری زیبا به خط ثلث با مضمون آیاتی از سوره مبارکه آل‌عمران، جلوه خاصی به این بنا داده است.

شماره ثبت این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی ۴۸۰۸ بوده و در ۶ کیلومتری شیروان واقع شده است.

آرامگاه زکریـای پیغمبر (ع)

مقبره امامزاده زکریا در فاصله ۷۰ کیلومتری شمال شرق شهر شیروان، در حدفاصل روستای نامانلو و منطقه گلول قرارگرفته است. به استناد روایات کهن و ادبیات شفاهی، در محل آرامگاه سربریده زکریای پیغمبر دفن شده و بدن آن بزرگوار به‌صورت جداگانه در فاصله نزدیکی از بارگاه اصلی مدفون‌شده است. مردم نامانلو و روستاهای اطراف و نیز عده ای از سایر نقاط شهرستان در یکی از روزهای تابستان برای انجام مراسمی کهن به‌سوی زیارتگاه زکریا (ع) رهسپار می شوند و بر فراز قله و در جوار آرامگاه، برای برداشت محصول خود مراسم شکرگزاری را به‌جای می آورند. در این مراسم مردم برای شکرگزاری از خوان پرنعمت و بیکران ایزدی به قربانی و نذر و نیاز پرداخته و بدین ترتیب یکی از کهن ترین و زیباترین رسوم ایرانی-اسلامی را به نمایش می گذارند. موقعیت این آرامگاه نیز در روستای نامانلو است.

حمام پیـر شهید

حمام پیرشهید نمونه یک حمام خزینه ای است و از ۳ بخش اصلی شامل رختکن، گرمخانه و خزینه آب گرم و سرد تشکیل‌شده است.

رختکن، یک هشتی با پلان دوازده ضلعی است که از طریق یک‌رشته پلکان، به آن دست می یابند. در هر ضلع رختکن، طاقچه‌هایی برای قرار دادن وسایل قرار دارد. از گوشه شرقی رختکن می توان به گرمخانه دست‌یافت. این قسمت نیز شامل ۶ فضای مستطیل شکل است که طول و عرض ۳ فضای بزرگ ۸/۴×۵/۵ متر و ۳ فضای کوچک‌تر ۸/۴×۴/۳ متر می باشد. گرمخانه در گوشه شرقی حمام قرار دارد و از دو فضای کوچک‌تر نیز به‌عنوان خزینه استفاده می‌شده است. حمام پیر شهید مانند سایر حمام‌های خزینه ای پایین تر از سطح زمین ساخته‌شده است.

این بنای تاریخی با شماره ۸۹۴۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در روستای پیر شهید شهرستان شیروان واقع شده است.

انتهای پیام