سفر به آذربایجان شرقی؛ از جنگل‌های بکر ارسباران تا مهدفرهنگ ایران

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-اسرا درویشی؛ شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن طی دو سال گذشته باعث شد تا مردم کشورمان از مسافرت‌های رایج تعطیلات نوروزی چشم بپوشند و گرد فراموشی بر خاطرات شیرین آنها از سفر به خطه آذربایجان، بنشیند.

اکنون با کاهش شیوع ویروس کرونا و عادی شدن وضعیت سفرهای نوروزی نیز رونق بسیاری گرفته است و اغلب ایرانیان به دنبال سفر به نقاط مختلف کشورمان هستند.

یکی از مقصدهای اصلی گردشگران آذربایجان شرقی است، البته شاهد در انگاره ذهنی مردم آذربایجان شرقی دیاری سردسیر و پر برف باشد، اما خوشبختانه طبق اعلام سازمان هواشناسی نوروز سال جاری این استان نیز مانند دیگر نقاط کشورمان آب و هوای بهاری دارد و یکی از گزینه‌های خوب برای سفر است.

پیوند دو رشته کوه مهم ایران، البرز و زاگرس، باعث شده است تا این استان از نظر جغرافیایی موقعیت خاصی داشته باشد. آب‌وهوای خنک این منطقه نیز موجب شده است که هر سال گردشگران زیادی برنامه سفر به آذربایجان شرقی را داشته باشند و برای دیدن جاذبه‌های بکر و سرسبز این استان زیبا راهی آذربایجان شرقی شوند.

طبیعت زیبا و فرهنگ غنی آذربایجان شرقی به همراه تاریخ کهن و مردمان مهمان نواز این استان باعث شده سفر به این استان به یکی از سفرهای خاطره انگیز و لذت بخش هر گردشگری تبدیل شود. جاهای دیدنی آذربایجان شرقی کم نیستند و این استان جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و دیدنی بسیار زیادی دارد؛ از زیستگاه مارال‌های زیبا در دل جنگل‌های سرسبز و بکر منطقه محافظت شده ارسباران، دژ عظیم و با شکوه قلعه بابک تا روستای سنگی کندوان که در دل صخره‌های قرار گرفته است.

جنگل‌های بکر ارسباران

وقتی صحبت از جنگل و سرسبزی می‌شود، ذهن‌ها فقط سمت شمال کشور می‌رود؛ غافل از اینکه در سایر مناطق ایران هم جنگل‌هایی داریم بسیار سرسبز و تماشایی، حتی برای رفتن به این جنگل‌های زیبا نیازی نیست ساعت‌ها در ترافیک باشید.

ارسباران منطقه‌ای کوهستانی و جنگلی در آذربایجان شرقی است و یکی از دیدنی‌ترین و خاص‌ترین جاذبه‌های طبیعی شمال غرب ایران محسوب می‌شود.

جنگل‌های ارسباران در نزدیکی شهر کلیبر قرار دارند و فاصله آن تا تبریز نیز حدود ۲۲۰ کیلومتر است. از طرفی دیگر این منطقه کوهستانی و جنگلی در مرز ارمنستان و آذربایجان واقع شده و از کوه قوشاداغ در جنوب شهر اهر تا رود ارس گسترده شده است.

گذشته نام این منطقه کوهستانی و جنگلی قره‌داغ یا قراچه داغ بوده است؛ چراکه جنگل و درختان انبوه باعث می‌شده تا کوه‌ها سیاه دیده شوند و به همین دلیل این نام را روی این منطقه گذاشتند.

آب‌وهوای جنگل ارسباران تحت‌تأثیر اقلیم مدیترانه‌ای قرار دارد، علاوه‌برآن در شعاع اقلیم‌های خزری و قفقازی واقع شده است.

علاوه بر طبیعت بکر و زیبا و درختانی که در مه فرو می‌روند، در ارسباران شاهد تاریخی نسبتاً طولانی و آثار تاریخی ارزشمندی هستیم که نشان می‌دهد ارسباران نه فقط به لحاظ طبیعت بلکه از لحاظ تاریخی هم اهمیت دارد.

ییلاقات ارسباران

در منطقه سرسبز ارسباران ییلاق‌های فراوانی وجود دارد که جان می‌دهد برای چند روز به طبیعت بکرِ بکرِ بکر و تنفس اکسیژن خالص آن پناه برد، یکی از معروف‌ترین ییلاقات ارسباران ییلاق «ایل بسطاملو» است که در حدفاصل مراتع روستاهای شجاع آباد و قلعه بابک قرار دارد و گفته می‌شود تقریباً ۲۳ هزار کوچ‌نشین در این منطقه زندگی می‌کنند.

به دلیل ارتفاع زیاد، این ییلاق همیشه از آب‌وهوای بسیار مطبوع و خنکی برخوردار است، کوه‌های روستای علی‌آباد، چپرلی و آقداش از دیگر ییلاق‌های ارسباران هستند.

قلعه بابک؛ ماجراجویی تاریخی در دل جنگل‌های سرسبز ارسباران

مهم‌ترین و البته معروف‌ترین جاذبه تاریخی جنگل ارسباران «قلعه بابک» است که داستان جالبی هم دارد. نام قلعه بابک از بابک خرم‌دین گرفته شده است، سردار ایرانی که ۲۰ سال علیه خلیفه معتصم عباسی جنگید و مقاومت کرد.

این قلعه مقر فرماندهی و مبارزه خرم‌دینان بود و به لحاظ معماری سازه‌ای کم‌نظیر است. قلعه بابک در بالای قله‌ای مرتفع در ۳ کیلومتری شهر کلیبر قرار دارد و «دژ جمهور» و «قلعه بذ» نام‌های دیگر آن است.

منطقه حفاظت‌شده آینالو

جنگل ارسباران با وجود مناطق بکر و نابی که در آنجا خوش کرده‌اند، تکه‌ای از بهشت بر روی زمین است. یکی از این مناطق ناب و سرسبز، منطقه حفاظت‌شده «آینالو» واقع در ۴۰ کیلومتری شمال غربی قلعه بابک و ۵۰ کیلومتری کلیبر است.

از جاذبه‌های این منطقه می‌توان عمارت آینالو، عمارتی قدیمی متعلق به یک تاجر ارمنی و به‌جامانده از دوره قاجار را نام برد که اهالی می‌گویند نام منطقه آینالو از این عمارت گرفته شده است.

آینالو به معنی آینه‌ای است و ظاهراً به سقف فلزی این عمارت قدیمی اشاره دارد که نور را مثل آینه منعکس می‌کند.

کندوان؛ ماسوله آذربایجان

اسکو را که رد می‌کنی، کم کم نوع پوشش گیاهی و آب و هوای منطقه عوض می‌شود. بعد از طی ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر، کوه‌های برفی سهند و در دل آن روستای صخره‌ای کندوان خود نمایی می‌کند، روستایی با انبوهی از خانه‌های صخره‌ای که علاوبر رونق زندگی عادی، همه ساله گردشگران بسیاری را نیز به خود جلب می‌کند.

همین که وارد مسیر سنگ فرش کندوان می‌شوی، سمت چپت در دل کوه خانه‌های صخره‌ای مخروطی شکل شگفت زده‌ات می‌کند. در پای کوه فروشگاه‌های کوچک صنایع دستی و تولیدات روستاییان به چشم می‌خورد که برای خریدن سوغات و محصولات محلی وسوسه‌ات می‌کنند.

از پایین که نگاه می‌کنی، می‌توانی خانه‌های صخره‌ای را همچون کندوی عسل تصور کنی. کندوان منظره‌ای فوق‌العاده و متفاوتی دارد، شاید در هیچ کجای دنیا نتوانی چنین تصویری از خانه‌های روستایی را در قاب چشمانت جای دهی.

از وسط روستا رودخانه‌ای با صدای آرامش بخش آب جریان دارد، اطراف رودخانه پر از مغازه‌های فروش محصولات بومی منطقه است که هم کلام شدن با فروشنده‌ها لذت دیگری دارد؛ وجود یک روستا با این پتانسیل که شهرنشینان را برای کار جذب می‌کند، جالب است.

مقبرة الشعرا؛ آیینه‌ای تمام‌نما از تاریخ و فرهنگ غرب ایران

تبریز، مرکز آذربایجان شرقی و دیار بزرگان و فرهیختگان تاریخ شعر و ادبیات ایران بوده و چهره‌های ماندگار بسیاری را در خود پرورانده است. شهریار بزرگ؛ این شاعر پرآوازه ایرانی، نام تبریز را برای همیشه بر سر زبان‌ها آورده است. آرامگاه استاد شهریار در تبریز، روحی تازه در پیشینه فرهنگی و تاریخی این شهر دمیده و دوستداران شعر و ادب را برای سفر به تبریز وسوسه می‌کند؛ کمتر کسی پیدا می‌شود که به تبریز سفر کند و به زیارت آرامگاه شهریار نرود.

مقبرة الشعرا به‌عنوان نماد شهر تبریز شناخته می‌شود و یادبودی از ادیبان دفن شده در گورستان سرخاب است. همچنین این بنای تاریخی جلوه‌ای غنی از تاریخچه ادبیات ایران را به نمایش گذاشته و هویت و فرهنگ شهر تبریز را زنده نگه‌داشته است. مقبره الشعرا در محله سرخاب و در ضلع شرقی بقعه سید حمزه واقع شده است.

مقبرة الشعرا تبریز یک گورستان تاریخی ۸۰۰ ساله در محله سرخاب تبریز است؛ مکانی تاریخی و ارزشمند که نام‌آوران و مفاخر بسیاری را در خود جای داده است. در گذشته این گورستان با نام‌هایی چون حظیره الشعرا، حظیره القضا و قبرستان سرخاب شناخته می‌شد. به‌طوری که تا قبل از قرن ششم هجری، نامی از مقبرة الشعرا در اسناد تاریخی وجود نداشت. تا اینکه در قرن ششم، پس از آنکه شهر تبریز به مرکز حکومت اتابکان آذربایجان تبدیل شد، تعداد زیادی از ادبا و شاعران برای دوری از جنگ و نزاع و شروع یک زندگی آرام، به تبریز مهاجرت کردند.

خاقانی، ابوالعلا، ظهیر فاریابی و شاپور نیشابوری جزو اولین کسانی بودند که به تبریز آمدند و پس از مرگ نیز در مکانی که امروزه به مقبرة الشعرا معروف است، دفن شدند. پس از آن نیز شاعران و بزرگان دیگری از عهد ایلخانان، آق قویونلوها و صفویه وصیت کرده بودند که پس از مرگشان در این گورستان تاریخی به خاک سپرده شوند.

یکی از علل شکوه و عظمت مقبرة الشعرا شهر تبریز، معماری تحسین‌برانگیز و هوشمندانه این بناست. طوری که در بدو ورود به مقبره الشعرا، مات‌ومبهوت طاق‌های درهم‌تنیده و عظمت بنای آن خواهید شد. معماری مقبره الشعرای تبریز، ترکیبی از معماری سنتی و مدرن بوده که غلامرضا فرزان مهر طرح اولیه آن را ارائه کرده است. فضای اصلی این بنا، یک اتاق بسیار بزرگ بوده که چندین اتاق کوچک مجزا در اطراف آن ساخته شده‌اند. تمامی دیوارهای مقبره الشعرا با اشعار شاعرانی که در این مقبره دفن شده‌اند و تابلوهای عکاسی و خطاطی تزئین شده است. همین موضوع، بر ارزش ادبی و فرهنگی این مکان افزوده و سبب شده تا نام آن در فهرست میراث ملی ایران ثبت شود.

مقبرة الشعرا علاوه بر اینکه آرامگاه افراد برجسته شهر تبریز است، به‌عنوان موزه شعر و ادب آذربایجان نیز شناخته می‌شود. هرکجای این بنای زیبا را که نگاه کنید، جلوه‌ای از هنر و ادب فارسی را مشاهده خواهید کرد. از معماری تماشایی آن گرفته تا دیوارنوشته‌ها و تزئینات تاریخی. همه این‌ها جلوه‌ای ماندگار از هنر ایرانیان بوده و شما را با گوشه‌ای از زندگی پیشینیان آشنا می‌کند.

دیدنی‌های محله سرخاب تبریز، فقط به مقبره الشعرا ختم نمی‌شود. این منطقه تاریخی پر از جاذبه‌های دیدنی و تماشایی است، از معروف‌ترین جاهای دیدنی تبریز که در چند قدمی مقبره الشعرا قرار دارند، می‌توان به سرخاب قاپیسی یا دروازه سرخاب، ربع رشیدی، مسجد صاحب‌الامر، موزه تاریخی قاجار، بقعه سید حمزه و امامزاده سید حمزه اشاره کرد. همچنین مزار میرزا محمد ابراهیم ظهیرالدین، میرزا عیسی قائم مقام، سردار کل عزیز خان مکری و شهید ثقه‌الاسلام در جوار بقعه سید حمزه قرار دارند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

بازار سنتی تبریز

بازارها از پرطرفدارترین جاذبه‌های گردشگری هر شهر به حساب می‌آیند. قدیمی‌ترین بازار سنتی ایران نیز در تبریز جا خوش کرده است؛ جایی که از آن به عنوان بزرگترین بازار سنتی سرپوشیده جهان یاد می‌شود. بازار تبریز، در مجموعه‌ای به مساحت حدود یک کیلومتر مربع بنا شده است. این بازار ۱۱ دالان، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه، ۳۵ سرا و ۶۵۰۰ مغازه دارد.

معماری بی‌نظیر و وسعت مساحت بازار تبریز، آن را به یکی از معروف‌ترین بازارهای سنتی ایران تبدیل کرده است. راسته طلافروش‌های بازار تبریز، شهرت بسیاری دارد. بازار تبریز یکی از مهمترین مکان‌های گردشگری این شهر به حساب می‌آید چراکه روزانه مسافران زیادی برای بازدید از این بازار قدیمی و خرید سوغات این شهر چون شیرینی قرابیه، اریس، نوقا و آجیل مشهور این شهر به آن سر می‌زنند.

کلیسای سنت استپانوس؛ کلیسایی به نام اولین شهید مسیحیت

جلفا یکی از زیباترین شهرهای آذربایجان شرقی است که علاوبر مناطق تجاری و پاساژهای بسیار برای خرید، مناطق سرسبز و تاریخی چون آسیاب خرابه و کلیسای سنت استپانوس دارد.

کلیسای استپانوس مقدس، تحت پوشش مذهبی خلیفه‌گری ارامنه آذربایجان در ۱۶ کیلومتری غرب جلفا در منطقه دره شام واقع شده است، نام این کلیسا که به دیر وانک نیز مشهور بوده به یاد اولین شهید مسیحیت «استپانوس مقدس» نامگذاری شده است که در قرن اول میلادی به دست مخالفان خود سنگسار شد و به شهادت رسید.

کلیسای استپانوس متشکل از سه بخش برج، ناقوس، بنای اصلی کلیسا و کلیسای کوچک «بوغوس-پطرس مقدس» در جوار کلیسای موجود بوده که سامئول آنتسی (۶۴۰ م) از مورخان ارمنی از آن یاد کرده است،

پلان کلیسا مطابق سبک معماری در کلیساها شکل صلیبی دارد و محراب اصلی در سمت شرقی کلیسا قرار گرفته و دیوارهای خارجی آن پوشیده از سنگ‌های صلیبی برای نیکوکاران بیشماری است که طی قرون گذشته از این کلیسا حمایت‌های مالی کرده‌اند، نقش‌ها و حجاری‌های برجسته‌ای با موضوع سنگسار شدن استپانوس مقدس، بشارت باکره مقدس‌، مصلوب شدن حضرت عیسی مسیح و آثار ارزشمند هنری دیگری نیز بر سطوح خارجی دیوارها مشاهده می‌شود

کلیسا محصور در میان بازوهای بلند و دارای هفت برج و ورودی بنا در ضلع غربی آن تعبیه شده است، در مقطعی از زمان‌های گذشته مدرسه علوم دینی نیز در مجتمع کلیسا فعالیت داشته و محصلین بسیاری را تعلیم و تحویل جامعه داده است، فارغ‌التحصیلان این مدرسه با مقام روحانی زندگی خود را وقف خدمت به کلیسای ارمنی کرده‌اند.

حجره‌های روحانیون، سالن غذاخوری و انبار آذوقه نیز در محدوده مجتمع قرار دارد، همه ساله اسقف اعظم ارامنه آذربایجان همراه با دیگر مقامات روحانی و گروه کثیری از زائران ارمنی به مناسبت بزرگداشت روز یادبود استپانوس مقدس در این کلیسا گرد هم آمده و مراسمی به یاد و احترام استپانوس مقدس، اولین شهید راه مسیحیت برگزار می‌کنند.

این کلیسا، مقصد مناسبی برای علاقه‌مندان به تاریخ و دنیای نمادها است، عقاب به عنوان نماد قدرت، بره به عنوان نماد مهربانی، صلیب، حواریون حضرت مسیح (ع)، سنگ نوشته‌های ارمنی بسیاری از جمله نمادهایی هستند که در این کلیسا به چشم می‌خورند و حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.

به اعتقاد محلیان، این کلیسا به طور زنجیروار و بدون وجود مانع به هم متصل و ساخته شده که این نشانه اتحاد در دین مسیحیت است.

برخی سفالینه‌های کشف شده از این کلیسا و انجیل‌های خطی قدیمی در موزه کلیسا نیز به نمایش گذاشته شده است.

مراغه؛ شهری به وسعت تاریخ

مراغه نیز یکی دیگر از شهرهای آذربایجان شرقی است که علاوبر آب و هوای مناسب قدمت بالایی نیز دارد و مناطق تاریخی بسیاری را در دل خود جای داده است.

رصدخانه مراغه

نام مراغه همیشه با نام یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه نصیر طوسی همراه است، رصد خانه‌ای که در زمان پایتختی مراغه توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است.

مجموعه افلاک نما و رصد خانه شهرستان مراغه دارای بزرگترین و پیشرفته‌ترین رصد خانه جهان تا قبل از دوره اختراع تلسکوپ بوده است، اهمیت این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی به قدری زیاد است که مسئولین و دست اندرکاران امر، برگزاری ده‌ها همایش و کنفرانس و هم اندیشی نیز برای بررسی و تحلیل این عظمت تاریخی کافی نمی‌دانند و رصدخانه مراغه نیازمند شناخت دقیق و علمی است.

بر اساس منابع تاریخی، این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی مانده است، در سال ۶۵۷ به دستور هلاکو و همت خواجه نصیرالدین طوسی بنا شده است و در ساختمان و تشکیل آن شخصیت‌هایی چون علامه قطب‌الدین فخرالدین مراغی، محی‌الدین مغربی، علی بن محمود نجم‌الدین الاسطرلابی و دیگر بزرگان آن روزگار شرکت داشته‌اند.

بنای رصدخانه، ۱۵ سال به طول انجامیده است و در این مدت به امر هلاکو کتاب‌ها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسیاری در آن جمع شد.

به گواهی تاریخ این مجموعه تا سال ۷۰۳ هجری یعنی تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به کار و آباد بوده ولی پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغییر پایتخت و بی‌توجهی حکام رو به ویرانی رفت و در حال حاضر آثاری از بناهای متعلقه آن باقی مانده است.

اهمیت رصد خانه مراغه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی بلکه به خاطر علم و دانشی است که در آن گرد هم آمده بود و سال‌ها بر جهان تأثیر گذاشت چنانکه این رصد خانه کتاب‌خانه‌ای با ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های ذات الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زیج ایلخانی که شهرت جهانی دارد و بسیاری آثار و اشیای دیگر را شامل می‌شده است.

بهشت فسیلی مراغه

لایه‌های فسیلی موجود در مراغه مربوط به اواخر دوران نوزیستی زمین‌شناسی یعنی چهار تا هفت میلیون سال قبل هستند که با انجام کاوش‌های علمی می‌توان اطلاعات بسیار دقیقی را از زندگی جانوران غول‌پیکر در این منطقه به دست آورد. منطقه فسیلی مراغه به دلیل دارا بودن فسیل ماستادون و ماموت‌ها (سنگواره‌های پیش از تاریخ) دارای شهرت جهانی بوده و هم اکنون مورد حفاظت ویژه سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.

منطقه فسیلی مراغه به عنوان نخستین اثر ملی، طبیعی و فسیلی ایران از بالاترین رده‌های حفاظتی سازمان محیط زیست است. در حدود یک قرن پیش استخوان‌های منطقه فسیلی مراغه را به بقایای آدم‌های قوی‌هیکل، آدم‌های شاخدار، اسب شاخدار و دیو نسبت می‌دادند.

مطالعات انجام شده طی یک قرن اخیر توسط حفاران و مکتشفان داخلی و خارجی نشان داد که در این منطقه فسیل‌های مهره داران نیز وجود دارد.

منطقه شوش قوم؛ کویری گمشده در دل آذربایجان شرقی

منطقه گردشگری «شوش قوم» یا «آغ قوم» پدیده‌ی طبیعی و نادری است که به گفته اهالی منطقه، این پدیده با وزش بادهای غالب در گذر زمان به‌وجود آمده است؛ منظره‌ای که در این منطقه از آذربایجان شرقی کمتر دیده شده است.

این منطقه دیدنی و زیبا، با مساحت بیش از شش هکتار به مانند کویری کوچک در دل منطقه زیبا و خوش آب و هوای روستای مقصودلوی بخش مرکزی هریس واقع شده که علاوه بر جاذبه‌ی گردشگری و تفریحی، برای درمان مفاصل و عضلات نیز کاربرد داشته و سالانه پذیرای میهمانان و گردشگران زیادی است.

با توجه به قابلیت‌ها و پتانسیل‌های گردشگری متعدد در شهرستان هریس، متأسفانه تاکنون این منطقه بکر و گردشگرپذیر با وجود جذابیت و موقعیت خاص خود، آنگونه که باید برای عموم مردم معرفی و شناسانده نشده و در گمنامی مانده است.

آذربایجان شرقی، یکی از جذاب‌ترین استان‌های نیمه شمال غرب ایران است که تاریخ غنی و مردم مهمان‌نواز با ویژگی‌های فرهنگی خاص این دیار، بر جذابیت‌های این استان زیبا افزوده است و این مناطق تنها گوشه‌ای از مکان‌های دیدنی این است؛ اگر قصد سفر دارید، آذربایجان شرقی را از فراموش نکنید.