همسفر با مسیر آب از سد تا خانه‌ها

در تقویم جهانی در ۲۲ مارس، دوم فروردین ماه نام آب رخ نمایی می کند، علت این موضوع نیز نشان دادن اهمیت این مایه حیات و شاید پیدا کردن راهی برای دور زدن بحران آب است. به همین مناسبت و برای آشنا شدن با فرایند پیچیده تصفیه آب دوربین ایسنا وارد قدیمی ترین تصفیه خانه تهران شد.

به گزارش ایسنا، آب پس از جمع شدن در پشت سد مسیری طولانی و پیچیده را طی می‌کند، در این مسیر علاوه‌بر هزینه بالا، فرایند طولانی طی می‌شود تا آب سالم و بهداشتی با استانداردهای بین‌المللی به دست مشترکان برسد. در این بین برخلاف اغلب شهرهای بزرگ دنیا، تهران در کنار رودخانه بنا نشده است؛ به همین دلیل بخشی از آب مورد نیاز این شهر باید از نقاط دوردست و رودخانه‌های اطراف تامین و منتقل شود.

هم اکنون نیاز آبی سالانه شهر تهران حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب است که از پنج سد امیرکبیر، لار، لتیان، طالقان، ماملو و آبهای زیرزمینی با کیفیت تامین و در هفت تصفیه خانه آب در تهران تصفیه می شود. تصفیه‌خانه شماره یک (جلالیه) که نخستین تصفیه‌خانه آب تهران شناخته می شود، همان تصفیه خانه ای است که میزبان دوربین ایسنا شد.

مطالعه و عملیات اجرائی این تصفیه‌خانه از اواخر دهه ۱۳۲۰ شروع و در نیمه اول سال ۱۳۳۴ هجری شمسی به بهره برداری رسیده است. آب پشت سد امیرکبیر به صورت رودخانه و روباز و آب سد طالقان با خط انتقال ۱۸۰۰ میلیمتری،  قبل از ورود به شهر تهران ابتدا وارد آبگیر بیلقان می شود. آبگیر بیلقان در فاصله ۲۳ کیلومتری از سد امیرکبیر و در کیلومتر چهار جاده چالوس در روستای بیلقان واقع شده است. آب خام  ورودی به این آبگیر پس از انجام فرایندهای پیش تصفیه فیزیکی و پس از طی مسافت ۳۳کیلومتر توسط دوخط لوله فولادی هزار میلیمتری به تصفیه خانه شماره یک (جلالیه) و توسط دو خط لوله بتنی ۲۰۰۰ میلیمتری به تصفیه خانه شماره ۲ (کن) و به صورت ثقلی انتقال می یابد.

تصفیه خانه شماره دو (کن) در منطقه غرب تهران (شهرزیبا) واقع شده و بخش‌های مختلف آن در سال‌های ۱۳۴۲ و ۱۳۴۹ مورد بهره‌برداری قرار گرفته، این تصفیه‌خانه با ظرفیت ۸ مترمکعب در ثانیه در مدار بهره برداری است. آب سد امیرکبیر و طالقان به تصفیه‌خانه‌های شماره یک و دو تهران انتقال می یابد.

تصفیه‌خانه‌های شماره ۳ و ۴ (تهرانپارس) در شمال شرقی تهران در بلوار شهید عباسپور واقع شده‌اند. تصفیه‌خانه شماره ۳ در سال ۱۳۴۶ و تصفیه‌خانه شماره۴ در سال ۱۳۶۳ هر کدام با ظرفیت طراحی چهار مترمکعب در ثانیه به بهره‌برداری رسیده است. آب سد لتیان از طریق تونل ۱۰ کیلومتری تلو به این تصفیه‌خانه‌ها انتقال می‌یابد.

تصفیه خانه‌پنجم آب تهران با ظرفیت تصفیه ۷.۵ مترمکعب در ثانیه در شمال شرق شهر تهران و در سوهانک واقع شده، این تصفیه خانه در سال ۱۳۸۳ بهره برداری شده است. آب سد لار بعد از طی مسافتی به طول تقریبی ۴۰ کیلومتر وارد تونلی به قطر  میلی متر ۳۶۰۰ شده و وارد تصفیه خانه می شود.

تصفیه خانه ششم، آب تهران با ظرفیت اسمی ۷.۵ متر مکعب در ثانیه در انتهای بزرگراه همت واقع شده و در سال ۱۴۰۰ فاز اول آن به بهره برداری رسیده است.

تصفیه خانه هفتم آب تهران در دو مدول و با ظرفیت تصفیه ۵ متر مکعب بر ثانیه در منطقه حصار امیر قیامدشت واقع شده و در سال ۱۳۹۳ به بهره برداری رسیده است.  آب سد ماملو توسط دو خط لوله فولادی به قطر ۱۶۰۰ میلیمتر و به طول حدود ۹ کیلومتر از آبگیر سد ماملو به صورت ثقلی به این تصفیه خانه منتقل می شود.

آب تصفیه شده این هفت تصفیه‌خانه، توسط خطوط انتقال وارد  مخازن بتنی مدفون در سطح شهر می‌شود وسپس از مخازن توسط خطوط توزیع به شهروندان می‌رسد.

بررسی کیفیت آب تهران در ۵ تصفیه خانه

آزمایشگاه مرجع شرکت آب و فاضلاب استان تهران قبل از بهره‌برداری از تأسیسات آبرسانی تهران در اواخر دهه ۱۳۲۰ کار خود را برای مطالعه تصفیه‌پذیری آب منابع تامین کننده مانند رودخانه کرج که برای طراحی تصفیه خانه شماره یک تهران ضرورت داشت، آغاز کرد و در سال ۱۳۳۴ در ابتدا با دو آزمایشگاه شیمی و میکروبی و با حدود ۳۰  نفر فعالیت رسمی خود را ادامه داد. این آزمایشگاه‌ها در طول بیش از نیم قرن فعالیت، بنا به مقتضیات زمان به تدریج توسعه و تکامل یافته است.

‌ در حال حاضر این امور با ۵ آزمایشگاه مجهز و تخصصی در زمینه آب و فاضلاب و واحد نمونه‌برداری، کار نظارت بر کیفیت آب آشامیدنی استان تهران از محل تولید تا نقطه مصرف را با دستگاه‌های پیشرفته و حداکثر استفاده از توانمندی‌های موجود و با برنامه‌ریزی منسجم، به عهده دارد.

این امور شامل آزمایشگاه باکتریولوژی آب و فاضلاب، آزمایشگاه بیولوژی آب و فاضلاب، آزمایشگاه  شیمی فیزیک و میکرو اِلمان های آب، آزمایشگاه شیمی و فیزیک فاضلاب وآزمایشگاه آلاینده های آلی است.

آب آشامیدنی توزیعی در مناطق زیر پوشش آبفای استان تهران روزانه توسط بیش از ۸۹ واحد  آزمایشگاه تخصصی آب و فاضلاب پایش و کنترل می شود. روزانه حدود  تعداد ۹۰۷ آزمون و ماهانه حدود تعداد ۱۹۹۵۱ آزمون شامل آزمون های فیزیکی- شیمیایی فلزات سنگین، مواد آلی، بیولوژی و میکروبی روی نمونه های آب  منابع تامین آب، آب ورودی  - در فرایند  و خروجی تصفیه خانه ها،  آب ورودی – ذخیره و خروجی در مخازن و آب در شبکه توزیع  بوده  که در سیستم مدیریت اطلاعات آزمایشگاهی ثبت می شود و قابلیت ردیابی دارد.

کنترل هوشمند آب در تله‌متری

مرکز کنترل آب تهران وظیفه تجهیز تمامی تاسیسات مهم آبرسانی از مرحله تامین، تصفیه و توزیع آب را به سیستم‌های سخت افزاری و نرم افزاری برای کنترل هوشمند را برعهده دارد.

اهداف و قابلیت‌های مرکز کنترل آب تهران سنجش دقیق و لحظه‌ای پارامترهای مختلف آب مانند دبی ورودی و خروجی آب، فشار آب در خطوط انتقال، ارتفاع آب در مخازن، وضعیت تجهیزات و شیرآلات، اطلاع‌رسانی دقیق و لحظه‌ای پارامترهای مختلف آب به مدیران ذیربط، کنترل میزان ذخیره آب به صورت لحظه‌ای در مخازن، تجزیه و تحلیل داده‌ها و گزارش‌گیری دقیق از فرایند توزیع و بالا بردن سرعت و دقت تغییرات مورد نیاز در تاسیسات تامین و تصفیه، ذخیره‌سازی و توزیع آب در  شبکه آبرسانی تعریف شده است.

علی رغم مسیر پیچیده و طولانی تصفیه آب در تهران اما مصرف آب در پایتخت بسیار بالا بوده، آنطور که گفته شده بیش از ۶۰ درصد مشترکان تهرانی پرمصرف و بدمصرف هستند و این موضوع در کنار سایر موارد، شرایط استان تهران را بغرنج کرده است.

تهران سومین سال خشک‌سالی پیاپی را تجربه می‌کند و بارش‌های آن که عمدتا به شکل برف بوده است هنوز تبدیل به رواناب نشده و نتوانسته سدهای تشنه این شهر را سیراب کند. آمارهای رسمی نیز گواه این ادعاست، بر اساس آخرین آمار وزارت نیرو، میزان بارش‌های استان تهران نسبت از ابتدای سال آبی حدود ۱۰۱ میلی‌متر بارش در تهران ثبت شده در حالیکه بارش‌ها در بلند  مدت حدود ۱۳۷ میلی‌متر بوده است.

پاییز خشک امسال و نبود باران و رواناب در این فصل، منابع آبی تهران را دچار تنگدستی کرد و بارش‌های زمستانی نیز که عمدتا به شکل برف بوده، تا زمان کاهش دما در ارتفاعات و آب شدن برف‌ها، کمک چندانی به تامین آب این روزهای تهران نخواهد کرد. از سوی دیگر، شرایط آبی تهران متفاوت با سایر استان‌هاست. در بیشتر استان‌های کشور سهم شرب از آب مصرفی کشور بین ۷ تا ۱۰ درصد است، اما در تهران ۴۵ تا ۵۰ درصدی مصرف آب مربوط به حوزه شرب و بهداشت است.

به عبارت دیگر، تقریبا معادل مصرف آب در حوزه کشاورزی در بخش شرب هم آب مصرف می‌کنیم و این نکته ای است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و شهری را که به دور از رودخانه بنا نهاده شده است را به یکی از پرریسک‌ترین پایتخت‌ها در زمینه منابع آبی تبدیل کرده است. واکاوی آمارهای بیان شده، پرده از حقایق تلخی بر می‌دارد که نیازمند تامل است.

جمعیت تهران رو به افزایش و منابع آب آن محدود بوده، خشک‌سالی دو سال اخیر این کلان‌شهر، مسئولان را در برداشت از آبهای زیرزمینی برای تامین آب پایتخت ناگزیر کرده و فرونشست با دشت‌های آن عجین شده است و با ادامه این روند دیر یا زود از رانش زمین  گریزی نیست!

بهبود وضعیت موجود نیازمند برنامه‌ریزی جامع و اجرای اقدامات کوتاه‌مدت تا بلندمدت است. تاکنون اقدامات کوتاه مدت زیادی برای تامین و افزایش منابع آب شهر تهران انجام شده اما کافی نبوده و این موضوعی است که نیازمند سیاست‌گذاری کلان و اجرای پروژه‌های کلان برای این کلان‌شهر حساس و پرمخاطره است.