برنامه هسته‌ای ایران؛ از دیدارهای باقری با دیپلمات‌های اروپایی تا تاخیر در سفر معاون گروسی به تهران

علی باقری کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران از انجام مذاکره با دیپلمات‌های سه کشور اروپایی و بحث و تبادل‌نظر در خصوص شفاف کردن مواضع یکدیگر خبر داده است؛ نشستی که برخی از منابع رسانه‌ای مدعی شده‌اند که در آن انریکه مورا،  معاون جوزپ بورل نیز حضور داشته است. 

اخبار در خصوص برگزاری این جلسه را ابتدا امواج میدیا منتشر کرد. این رسانه در گزارشی اختصاصی به نقل از یک منبع بلندپایه در ایران نوشت که باقری با مدیران سیاسی وزارت خارجه تروئيکای اروپایی در پایتخت نروژ دیدار کرده است. ضمن اینکه انریکه مورا نیز برای تعامل و گفتگو با طرف ایرانی در این نشست حضور داشته است. امواج میدیا اشاره‌ای به جزئيات بحث‌هایی که میان طرفین رد و بدل شده نکرده و به نقل از یک منبع دیگر ایرانی اشاره کرده که «بحث‌های غیرقابل انتشاری» میان طرفین مطرح شده و در عین حال موانع همچنان باقی هستند. 

ساعاتی پس از انتشار این خبر، خبرگزاری دولتی ایرنا نیز در گزارشی نسبتا مشابه ضمن تایید برگزاری این جلسه، حضور انریکه مورا را نیز در این دیدار تایید کرد. ایرنا همچنین به نقل از یک منبع آگاه تاکید کرد که این نشست قرار بوده یک «طوفان فکری» باشد تا مشخص شود دیپلماسی میان طرفین همچنان کار می‌کند. 

این رسانه تحت اداره دولت ابراهیم رئيسی در ادامه اضافه کرد که موانعی همچنان میان طرفین وجود دارد و بحث‌های صورت گرفته محرمانه بوده است. 

نکته قابل توجه در این گزارش‌ها اینکه، هیچکدام از این منابع اشاره‌ای به «موضوع برگزاری این جلسات» نکردند. به عبارت دیگر هیچ اسمی از برجام و مذاکرات هسته‌ای در این اظهارنظرها و نقل قول‌ها نبود؛ هرچند که بصورت ناخوداگاه با حضور علی باقری که مسئولیت مذاکرات هسته‌ای را برعهده دارد همچنین انریکه مورا که رئیس تیم مذاکره کننده هیأت اروپایی به شمار می‌رود، بسیاری از تحلیل‌ها به سمت مذاکرات احیای برجام می‌رود. 

علی باقری نیز پس از انتشار این گزارش‌ها، در حساب توییتری خود رسما برگزاری این جلسه را تایید و تاکید کرد که در اسلو در گفتگو با اعضای تروئيکای اروپایی بطور گسترده در مورد طیف وسیعی از موضوعات مورد علاقه و نگرانی دوطرف بحث کرده‌اند. 

باقری هم در پیام توییتری خود اشاره‌ای به انجام مذاکرات برجامی و هسته‌ای نکرد و تنها به این نکته بسنده کرد که ایران از هیچ فرصتی برای شفاف‌سازی دیدگاه‌های خود و هشدار نسبت به برخی سوءحاسبات دریغ نمی‌کند. 

هرچند گزارش‌ها درباره مذاکرات اسلو اشاره‌ای به مذاکرات هسته‌ای نداشت اما حضور کشورهای امضا کننده برجام و نماینده ایران در این گفتگوها باعث شد بسیاری آغاز دوباره تلاش‌ها برای احیای برجام را احتمال دهند. 

خبر مذاکره باقری و دیپلمات‌های اروپایی ابتدا از سوی منابع آگاه در ایران و در ادامه از سوی رسانه دولتی جمهوری اسلامی منتشر شد و از نظر برخی تحلیلگران، این کار احتمالا با هدف ایجاد فضای روانی مثبت و تقویت حدس و گمان‌ها درباره پیشرفت مذاکرات هسته‌ای انجام شده تا سیگنال‌های مثبتی به جامعه و بازار ارسال و «فضایی خوش‌بینانه اما نه‌چندان مبتنی بر واقعیت» پیرامون موضوع احیای برجام ایجاد شود.

جدی شدن این نگاه، درنهایت باعث شد که وزارت خارجه آلمان هرگونه مذاکره بر سر احیای برجام را در نشست اسلو تکذیب کرد. این وزارتخانه در پاسخ به توییت یک خبرنگار ایرانی- آلمانی ضمن تایید برگزاری مذاکرات با نماینده ایران در پایتخت نروژ، نوشت: «دیدارهایی از سوی دیپلمات‌های بریتانیا، فرانسه و فرانسه با طرف ایرانی برگزار شد تا مواضع خود را در قبال تشدید تنش‌های ایران در بسیاری از زمینه‌ها کاملا روشن کنیم؛ اما هنوز هیچ مذاکره‌ای میان طرفین وجود ندارد حتی در مورد برجام.» 

انتشار این توییت، تا اندازه‌ای مشخص کرد که با وجود ابراز خوش‌بینی‌ها درخصوص پیشرفت گفتگوهای احیای برجام، همچنان موانعی جدی بر سر راه وجود دارد که یکی از آنها (از نظر طرف اروپایی) رویکرد ایران در جنگ اوکراین است. 

کشورهای اروپایی بر این باورند که ایران به روسیه تسلیحات نظامی و پهپاد ارسال کرده تا مسکو از آنها در حملات خود به اوکراین استفاده کند؛ سیاستی که از سوی کشورهای اروپایی غیرقابل قبول خوانده شده است. همین مسئله موجب شده تا با وجود علاقه همیشگی اروپا برای حل و فصل هرچه سریع‌تر مذاکرات احیای برجام و تلاش‌های مبتکرانه جوزپ بورل در این راه، سایه جنگ اوکراین بر این مذاکرات سنگینی کند. 

سفرهای منطقه‌ای عراقچی و خرازی

از سوی دیگر، عباس عراقچی که پس از مدت‌ها حاشیه‌نشینی به نظر می‌رسد دوباره در حال بازگشت به متن تحولات در حوزه سیاست خارجی است، همراه با کمال خرازی (مشاور علی خامنه‌ای در حوزه بین‌الملل) به سوریه و لبنان سفر و با مقام‌های ارشد این دو کشور دیدار کرده است. آقای عراقچی که اخیرا در گفتگویی تاکید کرده بود آماده است در صورت نیاز به تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران کمک کند، در تازه‌ترین اظهارنظر خود نکات قابل توجهی را در خصوص آینده مذاکرات احیای برجام مطرح می‌کند. 

او که همراه خرازی در کتابخانه ملی «الاسد» شهر دمشق و در سیمناری در خصوص سیاست خارجی ایران سخنرانی می‌کرد، مشکل اصلی بازگشت به برجام را «عدم ارائه تضمین‌ها از سوی آمریکا» خواند و در ادامه با اشاره به تجربه خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای، تاکید کرد که امکان ندارد تهران دوباره وارد توافقی شود که ممکن است دوباره آمریکایی‌ها از آن خارج و تحریم‌ها را فعال کنند. 

• تلاش‌های پشت پرده برای احیای برجام؛ آیا اعتراضات سراسری در ایران بر مذاکرات هسته‌ای سایه افکنده؟
• آیا اعتراضات مردم در ایران بخت احیای برجام را کاهش داده است؟

این صحبت‌های عراقچی در واقع تکرار اظهارنظرهایی است که پیش‌تر از سوی مقام‌های دولت رئیسی مطرح شده بود. 

در حالی که از نظر حقوقی، هیچ رئيس جمهوری در آمریکا چنین توانایی ندارد که به ایران در خصوص تصمیم رئيس جمهوری آتی خود برای عدم خروج از توافقی در این سطح که رای کنگره را نیز ندارد تضمین دهد، مقام‌های جمهوری اسلامی همچنان این مسئله را به عنوان یکی از پیش‌نیازهای اصلی احیای برجام در نظر می‌گیرند. 

با این وجود باید توجه داشت که در روندهای دیپلماتیک، میان اظهارنظرهای اعلامی و دستورالعمل‌های اجرایی در میز مذاکره تفاوت‌هایی وجود دارد و نمی‌توان این را از نظر دور نگه داشت که صحبت‌های عراقچی و دیگران در خصوص «ارائه تضمین» می‌تواند تلاشی برای امتیازگیری بیشتر در سایر حوزه‌ها نیز تفسیر شود. 

اختلافات ایران و آژانس

صرف‌نظر از آنچه در حوزه سیاسی میان ایران و کشورهای ذی‌نفع در برجام می‌گذرد، مسئله اختلافات تهران و آژانس یکی از اصلی‌ترین موانعی است که احیای برجام، بدون برطرف شدن آن‌ را نمی‌توان متصور شد. 

پس از مدت‌ها تنش میان طرفین، رافائل گروسی در آخرین روزهای سال ۱۴۰۱ به تهران سفر کرد و در شرایطی که تنش‌ها به ویژه پس از انتشار گزارش‌های غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از ۶۰ در ایران شدت گرفته بود، گفتگوهای مثبتی میان مدیرکل آژانس و مقام‌های ایرانی صورت گرفت. 

گروسی هم در پایان نشست خبری خود از مثبت بودن این مذاکرات گفت و در گزارش خود به شورای حکام، با خوش‌بینی محافاظه‌کارانه‌ای که در متن در نظر گرفته بود، مانع از صدور قطعنامه درباره برنامه هسته‌ای ایران شد. عدم صدور قطعنامه به ویژه از آن جهت حائز اهمیت است که دست‌کم تا مدتی نگرانی‌ها در ایران در خصوص ارسال پرونده به شورای امنیت سازمان ملل رفع و رجوع می‌شود. 

اما پس از پایان سفر گروسی، برخی اظهارنظرهای متناقض میان او و مقام‌های ایرانی باعث شد تا بار دیگر تردیدها در خصوص طی شدن قدم‌های مثبت برای حل اختلافات طرفین شدت گیرد. این تناقض‌ها به ویژه در موضوع فعال شدن دوباره دوربین‌ها همچنین امکان بازدید بازرسان آژانس از برخی مراکز و گفتگو با کارشناسان مشاهده شد؛ جایی که برخلاف صحبت‌های گروسی، طرف ایرانی مدعی شد که هیچ یک از این مجوزها صادر نشده است. 

 پس از شدت گیری اظهارات متناقض، رافائل گروسی در گفتگویی اعلام کرد که «برداشت او» این بوده که بر سر فعال کردن دوربین‌ها توافق صورت گرفته است؛ این در حالیست که در بیانیه مشترک اشاره‌ای به این مسئله نشده است. او همچنین در خصوص تناقض‌هایی که میان صحبت‌های دو طرف پیش آمده، ابراز امیدواری کرد که مشکلی پیش نیاید.

به باور برخی از تحلیلگران، سیاست ایران در آستانه هر دور از نشست شورای حکام چنین بوده و تلاش کرده با نشان دادن نرمش، چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای را ارائه کند تا از صدور قطعنامه در این شورا جلوگیری شود.

حالا با وجود گذشت ۲۰ روز از زمان حضور گروسی در تهران، هنوز خبری از هیأت کارشناسی که قرار بود از سوی آژانس به ایران سفر کنند، نیست. پیش از این کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران اعلام کرده بود که ماسیمو آپارو، معاون پادمانی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران سفر می‌کند. او البته اشاره‌ای به زمان این سفر نکرده بود و گفته بود آقای آپارو به زودی به تهران خواهد بود. 

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

هرچند این سفر تا کنون انجام نشده و ممکن است اختلاف نظرها در خصوص دسترسی و گام‌هایی که قرار است ایران برای اعتمادسازی بردارد مورد اختلاف طرفین است، اما با بررسی مجموع شرایط، به نظر می‌رسد پیش‌نیاز هرنوع گشایش در مسیر احیای توافق هسته‌ای ایران، باز کردن گره‌های دشواری است که در روابط ایران و آژانس وجود دارد؛ گره‌هایی که اتفاقات ماه‌های اخیر نشان داده، چندان هم به سادگی قابل باز شدن نیستند.