رمضان تنها زمانی که اقبال عمومی برای اظهار بندگی به وجود می آید

خبرگزاری مهر-گروه دین و اندیشه- نگار احدپور اقبلاغ: ماه مبارک رمضان، ماه فضیلت و کرامت است. با طلیعه هلال این ماه، درهای خاصه‌ای از رحمت و کرامت الهی به روی جامعه مؤمنین گشوده شده و مؤمنان به ضیافت الهی خوانده می‌شوند. صحیفه سجادیه، در واقع، مظهر صفحه دل انسان کامل است که به صورت دعا و گفت و گویی شنیدنی تجلی کرده است که از آن میان، می‌توان به گفت‌وگوی دوستانه و دلبرانه امام سجاد (ع) با ماه رمضان و درباره آن ماه نورانی اشاره کرد. از وجود مبارک حضرت زین العابدین امام علی‌بن‌حسین (ع) در صحیفه‌ی نورانی سجادیه، دو دعا در ارتباط با ماه مبارک رمضان نقل شده است.

صحیفه سجادیه، یکی از آثار مکتوب ائمه (علیه‌السّلام) است که در میان علما و بزرگان به «اخت القرآن»، «انجیل اهل بیت (علیهم‌السلام)» و «زبور آل محمد (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)» مشهور است. صحیفه سجادیه را می‌توان اولین کتاب از قرن اول و دوم هجری به شمار آورد.مجموع دعاهای صحیفه سجادیه، ۷۵ دعا بوده که ۵۴ دعای آن به دست ما رسیده است؛ البته برخی علما و محققان، دیگر دعاهای معتبر امام سجاد (علیه‌السّلام) را در قالب مستدرکات جمع‌آوری کرده‌اند. یکی از آنها صحیفه ثانیه سجادیه است که شیخ حر عاملی آن را جمع‌آوری نموده است.

بعد از شیخ حرّ عاملی، علمای دیگری مانند مرحوم افندی، محدث نوری، محسن امین و…، دعاهای بیشتری را از امام سجاد (علیه‌السّلام) جمع نموده و نام صحیفه ثالثه، رابعه، خامسه و… بر آنها گذاشته‌اند. بر اساس قواعد فقه الحدیثی، صحیفه سجادیه یکی از معتبرترین کتابهای شیعی است. علامه محمد تقی مجلسی نیز بیش از ۶۰۰ طریق عالی نقل حدیث برای آن ذکر نموده است. همچنین علمای بزرگ به تواتر متن آن اعتراف کرده‌اند

در ادامه برای آشنایی با این ادعیه و بهره مندی از فضائل این ماه مبارک و رهنمون‌های حضرت امام سجاد (ع)، با ابوالفضل بهرام پور، مفسر قرآن و مترجم صحیفه سجادیه، به گفت و گو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:

ماه رمضان، هلال برکت آفرین و کلید سعادت

ابوالفضل بهرام پور در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: امام سجاد (ع) هم در دعای رؤیت هلال ماه رمضان و هم در دعای وداع آن ماه، به صورت گفت و گوی چهره به چهره، ماه رمضان را مخاطب قرار داده و با آن سخن گفته است. امام سجاد (ع) در فرازی از دعای هلال ماه رمضان، دعای ۴۳ صحیفه سجادیه، ماه رمضان را مخاطب قرارداده و فرموده: «جَعَلَکَ مِفْتَاحَ شَهْرٍ حَادِثٍ لِأَمْرٍ حَادِثٍ‏ فَأَسْأَلُ اللّهَ رَبّی وَ رَبّکَ، وَ خَالِقِی وَ خَالِقَکَ، وَ مُقَدّرِی وَ مُقَدّرَکَ، وَ مُصَوّرِی وَ مُصَوّرَکَ أَنْ یُصَلّیَ عَلَی مُحَمّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ یَجْعَلَکَ هِلَالَ بَرَکَةٍ لَا تَمْحَقُهَا الْأَیّامُ، وَ طَهَارَةٍ لَا تُدَنّسُهَا الْ‏آثَامُ‏ هِلَالَ أَمْنٍ مِنَ الْ‏آفَاتِ، وَ سَلَامَةٍ مِنَ السّیّئَاتِ، هِلَالَ سَعْدٍ لَا نَحْسَ فِیهِ، وَ یُمْنٍ لَا نَکَدَ مَعَهُ، وَ یُسْرٍ لَا یُمَازِجُهُ عُسْرٌ، وَ خَیْرٍ لَا یَشُوبُهُ شَرٌّ، هِلَالَ أَمْنٍ وَ إِیمَانٍ وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسَانٍ وَ سَلَامَةٍ وَ إِسْلَامٍ. خداوند تو را کلید ماه نو برای کار نو قرار داد. از خدایی که پروردگار من و پروردگار تو، و آفریننده من و آفریننده تو، تقدیرکننده من و تقدیر کننده تو، و صورت‌بخش من و صورت‌بخش تو است، می‌خواهم که تو را ماه برکت قرار دهد و روزگار از برکت آن نکاهد.

وی افزود: در این فراز از صحیفه سجادیه، از ماه رمضان به هلال برکت‌آفرین و کلید سعادت‌قرین یاد شده، چراکه در میان همه ایام سال، ماه رمضان تنها ماهی است که در آن، اقبال عمومی برای اظهار بندگی و پرستش به وجود می‌آید و مؤمنان با شرایط گوناگون فردی، اجتماعی و اقلیمی، بیشترین توفیق را برای اطاعت و عبادت پیدا می‌کنند و در سحرگاهان این اصل قرآنی را در خود به منصه ظهور می‌رسانند همانطور که خداوند متعال در سوره مبارکه سجده، آیه ۱۶ فرموده: «تَتَجافی جُنوبُهُمُ عن المَضَاجِعِ یَدعُونَ رَبَهُمُ خَوفاً و طَمَعاً؛ پهلوهای‌شان از خوابگاه‌ها جدا می‌گردد و پروردگارشان را از روی بیم و طمع می‌خوانند.»

این کارشناس قرآنی بیان کرد: ماه رمضان، فرصتی است که مؤمن غیر از ورد شبانه و سحرگاهی، از رهگذر روزه‌داری، روزانه گنجه سعادت را کلید می‌زند و در دو ساحت معرفتی و عملی، به کمال لایق خود بار می‌یابد، زیرا روزه، انسان را به صفت صمدیّت متصف می‌کند و آدمی از طریق روزه، مظهر اسم «الصمد» می‌شود. روزه، زمینه تجلی اسم «الصمد» را در وجود انسان فراهم می‌سازد و انسان را فرشته‌منش می‌نماید؛ یعنی همان‌گونه که فرشتگان به عنوان مظاهر اسم «الصّمد»، منزه از خوردن و آشامیدن و خواب و استراحت‌اند، انسان روزه‌دار نیز با روزه‌داری و پرهیز از خوردن و آشامیدن، زمینه تجلی صفت صمدیت را در خود به وجود می‌آورد.

وداع عاشقانه با ماه خدا

این مترجم قرآن گفت: امام سجاد (ع) در وداع عاشقانه با ماه رمضان، با سلام‌های مستقیم و خطاب‌های حضوری به آن ماه، معارفی را بازگو فرموده که از یک سو اسرار نهفته ماه پُر خیر و برکت رمضان را آشکار می‌سازد و از سوی دیگر، به همگان می‌آموزد که فرصت‌ها مثل ابر بهاران به سرعت در گذر است و باید آن را غنیمت شمرد و خود را در معرض نسیم دل‌انگیز آن‌ها قرار داد. این، همان نکته‌ای است که از رسول خدا (ص) بیان فرموده است: «انّ لِربّکُمُ فِی ایَّامِ دَهرِکُم نَفَحاتٍ اَلا فَتَعَرَّضوا لَها» بی‌گمان، از جانب پروردگارتان در ایام زندگی شما، نسیم‌هایی به سوی شما می‌وزد. آگاه باشید و خود را در معرض آن‌ها قرار دهید.»

بهرام پور خاطرنشان کرد: یکی از بخش‌های دعای امام سجاد (ع) در مورد ماه رمضان در دعای ۴۵ صحیفه سجادیه، این وداع دوستانه و دلبرانه است: «اَلسّلامُ عَلَیکَ یا شَهرَ اللهِ الْاَکبَر وَ عیدَ اَولیائِهِ؛ درود بر تو ای ماه بزرگ خدا، و ای عید اولیای الهی». و یا در دعای ۴۴ صحیفه، درباره حکمت برتری ماه رمضان چنین فرموده است: «ثم فضل لیلة واحدة من لیالیه علی لیالی الف شهر و سماها لیلة القدر؛ خداوند، یک شب از ماه رمضان را بر هزار ماه فضیلت داد و آن را شب قدر نامید.»

وی افزود: از رهگذر این صفات ماه رمضان، راز بزرگی و عید بودن ماه رمضان که در کلام امام سجاد (ع) اشاره گردیده، اشاره می‌شود؛ زیرا این ماه، از یک سو، ظرف نزول آخرین وحی‌نامه آسمانی است و از سوی دیگر، یک شب آن، برتر از هزار ماه، یعنی حدود ۸۳ سال است که عمر طبیعی یک انسان می‌باشد. به طور یقین، رمضان، هم ماه بزرگی است و هم عید سترگی. از این رو، شایسته است که انسان کامل در فراق آن دل‌تنگی کند و در هجرانش چنین پیام دهد و با درود و سلام، آن را بدرقه نماید. اگر آن حضرت از ماه رمضان به عید اولیای الهی یاد نموده، به دلیل آن است که اولیای خداوند در آن ماه، از رهگذر قیام شبانه و صیام روزانه، به شادمانی و شادکامی، وصال محبوب را تجربه نموده و در کوی دوست به دولت جاودان بار می‌یابند.

این مترجم صحیفه سجادیه در ادامه عنوان کرد: امام سجاد (ع) در بخشی دیگر از گفت و گو با ماه رمضان در دعای ۴۵، از او به همنشین کریم و بهترین روزگار زندگی یاد نموده و فرموده: «السلام علیک یا اکرم مصحوب من الاوقات، و خیر شهر فی الایام و الساعات؛ سلام بر تو ای همنشین با کرامت در میان زمان‌ها، و ای بهترین ماه در میان ایام و ساعات زندگی من».

وی تصریح کرد: در قسمتی دیگر از گفت و گوی امام (ع) با ماه رمضان در دعای ۴۵ صحیفه آمده است: «السلام علیک من قرین جل قدره موجوداً، و افجع فقده مفقوداً و مرجو الم فراقه» سلام بر تو ای همدمی که به هنگام حضور، بسیار گران‌قدر بودی و آن‌گاه که رفتی، فراق تو دشوارتر، و مرجع امیدی که جدایی‌اش دردآور است.» در اینجا، امام با تعبیرهای دوستانه‌تر از کلمات پیش، با ماه رمضان سخن گفته و واژگان به کار رفته در سخن حضرت، پیام دلنواز بیشتری دارد. امام با زیباترین بیان، از یک سو به زمان وصال این ماه اشاره نموده و از سوی دیگر، از لحظات فراقش یاد کرده و خطاب به آن فرموده است: آمدنت برایم سرورآفرین، و هجرانت رنج‌آور است و من به امید بازگشت تو، به انتظارت خواهم بود.

رمضان؛ بازدارنده بدی‌ها و مایه باریدن باران رحمت

این مفسر قرآن کریم بیان کرد: در قسمتی دیگر از گفت و گوی امام سجاد (ع) با ماه رمضان می‌خوانیم: «السلام علیک کم من سو حرف بک عنا، و کم من خیر افیض بک علینا؛ سلام بر تو! چه بسیار از ناگواری‌ها که به سبب تو از ما دور گردید، و چه بسیار خیر و برکت که در سایه تو بر ما بارید.» در این جمله حضرت، از یک سو ماه رمضان را بازدارنده بدی‌ها خوانده و از سوی دیگر، چون ابر بهاری مایه باریدن باران رحمت دانسته است.

وی افزود: در وداع امام سجاد (ع) خطاب به ماه رمضان بر این نکته بسیار تاکید شده که ما پیوسته مشتاق دیدار تو هستیم؛ از جمله فرموده: «السلام علیک ما کان احرصنا بالامس علیک و اشد شوقنا غذا الیک؛ سلام بر تو ای ماهی که چه بسیار در گذشته به آمدنت علاقه‌مند بودیم و چه اندازه در آینده مشتاق دیدار تو هستیم.» از این گونه تعبیرات که چندین بار در کلام حضرت به کار برده شده، به دست می‌آید که امام سجاد (ع) در فراق ماه رمضان بی‌تاب بوده است و چون عاشقی دلباخته، از فرارسیدن وقت فراق با معشوقش بی‌قراری کرده و پیوسته آرزومند دیدار مجدد با او بوده است.

بهرام پور در ادامه گفت: یکی از اسرار نهفته در این دل‌دادگی و شوق وصف‌ناپذیر و اظهار محبت به این ماه، ممکن است این باشد که در میان روزها و شب‌های سال که بر آدمی می‌گذرد، ماه رمضان، تنها ماهی است که انسان‌ها این سخن نورانی امیر مؤمنان را به منصه ظهور رسانده و در وجود خود عینیت می‌بخشند؛ آنجا که فرموده: «سیماهم سیما الصادقین، و کلامهم کلام الابرار، عمار اللیل و منار النهار، متمسکون بحبل القرآن؛ من از آنانم که سیمایشان، سیمای صدیقان، و گفتارشان، گفتار نیکان است. شب‌زنده‌داران و روشنی‌بخشان روزند، به ریسمان قرآن چنگ زده‌اند».

وی با اشاره به بیان امام سجاد (ع) در خصوص پایان یافتن ماه رمضان بیان کرد: این سخن، درواقع، بازتاب همان بیان امام سجاد (ع) است که از پایان یافتن ماه رمضان به «مصیبت» یاد نموده و از خداوند خواسته که با آمدن عید فطر، رفتن آن ماه را برای مؤمنان جبران کند؛ آنجا که فرموده: «اللهم صل علی محمد و آله، و اجبر مصیبتنا بشهرنا، و بارک لنا فی یوم عیدنا و فطرنا». خداوندا! بر محمد و آل او درود فرست، و مصیبت و اندوه ما را با رفتن ماه ما، به نیکی جبران نما، و برای ما روز عید فطر را مبارک و نیکو گردان.»