گفتگو با متخصص روابط ایران و عربستان؛ آیا توافق تهران و ریاض نظم نوینی در منطقه شکل می‌دهد؟

توافق میان ایران و عربستان سعودی در حالی حاصل شد که کمتر تحلیلگری انتظار داشت با وجود تنش‌های گسترده میان دو کشور، فضایی برای حل اختلافات میان این دو رقیب منطقه‌ای ایجاد شود. با این حال با میانجیگری چین، درنهایت تهران و ریاض به توافقی برای از سر گیری روابط و بازگشایی سفارت‌خانه‌ها دست یافتند. 

در مدت کوتاهی پس از آنچه در پکن گذشت نیز خبرهایی از دیدارهای دیپلمات‌های دو کشور در نقاط مختلف جهان منتشر شد؛ از حضور سفیر ایران در اسپانیا در ضیافت افطاری سفارت عربستان در مادرید گرفته تا ملاقات‌های نمایندگان دیپلماتیک دو کشور در کشورهای آسیای مرکزی. 

اما با توجه به دامنه و عمق تنش‌های میان دو طرف، تا چه اندازه می‌توان به پایداری این توافق امیدوار بود؟ ضمن اینکه آیا می‌توان امیدوار بود که این تنش‌زدایی، به شکل‌گیری نظم نوینی در منطقه خلیج فارس و خاورمیانه بینجامد؟ 

برای بررسی این موضوع با بنفشه کینوش، پژوهشگر روابط خارجی در دانشگاه پرینستون همچنین عضو مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل عربستان سعودی گفتگو کردیم.

خانم کینوش که چندین کتاب نیز در خصوص روابط ایران و عربستان نوشته، معتقد است هنوز زود است که از شکل‌گیری نظم نوین منطقه‌ای سخن بگوییم. 

این محقق در موسسه خاومیانه واقع در واشنگتن همچنین معتقد است که این توافق، نشان‌دهنده تلاش‌ها برای اصلاح توازن قدرت میان ایران و عربستان است. 

یورونیوز: گفتگوهای ایران و عربستان چگونه به توافق میان دو کشور انجامید؟ چه مؤلفه‌هایی باعث شد تا این دو کشور که در سال‌های اخیر سطح بالایی از تنش را تجربه کرده بودند، به این نتیجه برسند که برای از سرگیری روابط با یکدیگر به توافق برسند؟

بنفشه کینوش: «اگر بخواهیم از نظر تاریخی به مسئله توافق ایران و عربستان سعودی نگاه کنیم، باید به ۵ دور گفتگوهای دو کشور در عراق همچنین یک دور در مسقط پایتخت عمان که در منطقه برگزار شد نیز اشاره کنیم. نشست‌هایی که زمینه‌ساز گفتگوهای طرفین و توافق در چین بودند. همچنین آنچه در پکن حاصل شد، مورد استقبال بسیاری از کشورها از جمله روسیه و ایالات متحده نیز قرار گرفت. با این حال به باور من هنوز خیلی زود است که ما در مورد نظم نوین منطقه‌ای سخن بگوییم. هرچند با مجموع تحولاتی که در منطقه رخ داده، این توافق نشان‌دهنده تغییر مکانسیم‌های محلی و آسیایی برای کاهش درگیری‌ها است. همچنین باید توجه داشت که این توافق نشان‌دهنده تلاش برای اصلاح توازن قدرت میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران است.»

یورونیوز: با وجود توافق دو کشور، بسیاری از تحلیلگران نسبت به استمرار آن تردید دارند. به ویژه که منابع دو کشور در بسیاری از نقاط منطقه، از یمن و عراق گرفته تا لبنان و خلیج فارس با یکدیگر در تضاد است. تا چه اندازه می‌توان به پایداری این تفاهم امیدوار بود؟

بنفشه کینوش: «ببینید این توافق مانند هر نمونه مشابه بین‌المللی ممکن است با شکست رو به رو شود. اما در عین حال باید توجه داشت که تا زمانی که دو طرف به تعهد خود برای حفظ توافق پایبند باشند، ما شاهد پیشرفت در این زمینه خواهیم بود. ضمن اینکه به هر ترتیب آنچه در پکن میان ایران و عربستان سعودی حاصل شد یک گام رو به جلو محسوب می‌شود. این تفاهم، به عنوان یک توافقنامه دوجانبه با ایده‌های متعدد برای گسترش روابط میان دو کشور باید مورد بررسی قرار گیرد. ضمن اینکه به خاطر داشته باشید که آنچه میان تهران و ریاض حاصل شد، چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای در خصوص بهبود روابط و کاهش تنش‌ها در کل خاورمیانه همچنین کل جهان اسلام عرضه می‌کند. به صورت کلی ایده این است که از این توافق به عنوان جایگزینی برای تنش‌ها استفاده شود. اتفاقی که با گفتگوی بیشتر طرفین درباره چگونگی سازگاری فزون‌تر در این روند میان ایران و عربستان سعودی قرار است حاصل شود.»

یورونیوز: در حالی که بسیاری منتظر شنیدن «عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان سعودی» بودند، از توافق تهران و ریاض شوکه شدند. به خصوص که در سال‌های اخیر اکثر کشورهای منطقه به جای اسرائیل، ایران را مشکل خاورمیانه در نظر می‌گرفتند. آیا می‌توان این توافق را «خبر بد» برای اسرائیل دانست؟

بنفشه کینوش: «به صورت کلی اسرائيل درباره توافق ایران و عربستان سعودی تردید دارد. ممکن است آنها نگران باشند که آنچه در چین میان تهران و ریاض حاصل شد به این معنا باشد که عربستان سعودی پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را به عنوان یک واقعیت پذیرفته است. این مسئله‌ای است که می‌تواند اسرائيل را نگران کند. 

• گفتگو با استاد دانشگاه اتاوا: «حتی با وجود توافق، تنش‌های ایران و عربستان دوباره افزایش خواهد یافت»
• میانجیگری چین در توافق ایران و عربستان حاوی چه «پیام‌هایی» برای آمریکاست؟

اما آیا این باعث می‌شود که اسرائيل در رویکردهای خود در خصوص گسترش روابط منطقه‌ای خود همچنین ایجاد مناسبات با همسایگان عرب پایان دهد؟ من این‌طور فکر نمی‌کنم. به باور من آنها به این تلاش‌ها ادامه خواهند داد و روندی که در سال‌های پیش از سوی اسرائيل مشاهده شده، استمرار خواهد یافت.»

یورونیوز: به تلاش‌های اسرائيل در سال‌های اخیر اشاره کردید. ما می‌دانیم که تل آویو تلاش‌های بسیاری برای انزوای بیشتر ایران در منطقه داشته است. آیا این توافق می‌تواند آن تلاش‌ها را به چالش بکشد؟ به عبارت دیگر آیا این توافق را می‌توان نشانه بازگشت ایران به نظم منطقه‌ای و روابط عادی‌تر با کشورهای عربی ارزیابی کرد؟

بنفشه کینوش: «بله ممکن است. با این حال به باور من الگوهای روابط منطقه‌ای همچنان در امتداد خطوط قدیمی شکل می‌گیرد. ضمن اینکه تلاش‌هایی هم از سوی دیگر بازیگران و کشورهای منطقه برای تعامل با ایران صورت خواهد گرفت. این بخشی از ماجرا است که باعث می‌شود ایران نقشی فعال‌تر پیدا کند و مناسبات تهران با دیگر بازیگران منطقه‌ای گسترش یابد.»

یورونیوز: برخی به این توافق، به عنوان نشانه‌ای که می‌تواند موج فزاینده تنش‌های میان ایران و اسرائيل را هم کاهش دهد، نگاه می‌کنند. به این معنا که شاید مقام‌های جمهوری اسلامی تمایل داشته باشند پس از مدیریت تنش‌ها با ریاض، چنین راهبردی را در قبال تل آویو نیز پیش بگیرند. این تحلیل تا چه اندازه درست است؟

بنفشه کینوش: «این چیزی است که گذشت زمان آن‌ را نشان خواهد داد. اما اگر بخواهیم امکان آن‌را مورد تحلیل قرار دهیم، باید به خاطر داشته باشیم که چنین اتفاقی تنها در صورتی ممکن است به وقوع بپیوندد که سطح توازن قدرت بین منافع ایران و عربستان در منطقه به عنوان تضمینی برای صلح منطقه‌ای حفظ شود. این بدان معناست که دو طرف باید به طور فعال به منافع منطقه‌ای خود بپردازند و تنش‌ها را کاهش دهند.»

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

یورونیوز: برخی معتقدند توافق ایران و عربستان، یک تغییر راهبردی در سیاست خارجی جهوری اسلامی به شمار می‌رود؛ در مقابل گروهی بر این باورند که نباید وزنی بیش از اندازه واقعی به این تصمیم داد و آن‌ را باید صرفا یک تصمیم تاکتیکی از سوی مسئولان جمهوری اسلامی ارزیابی کرد. تحلیل شما در این خصوص چیست؟

بنفشه کینوش: «من فکر می‌کنم در تحلیل چرایی و چگونگی حصول این توافق، در نگاه مقام‌های جمهوری اسلامی هر دوی این مولفه‌ها که شما به آن اشاره کردید نقش آفرین بوده است. در واقع می‌توان گفت که ترکیبی از هر دو عامل سبب شد تا تهران با این توافق موافقت کند. به عبارت دیگر تصور می‌کنم که هم نگاه تاکتیکی و هم در سطح کلان‌تر یعنی راهبرد و استراتژی در این تصمیم‌گیری نقش آفرین بوده‌اند. ضمن اینکه به باور من اساسا استراتژی و تاکتیک در روابط بین‌الملل در سطوحی مشترک و در مقاطعی نیز جدا از یکدیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.»