شاخص بارندگی یا شاخص خشکی؛ کدام یک برای ارزیابی کشت دیم مناسب‌تر است؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو؛ کشور ایران در زمره کشور‌های خشک و نیمه خشک جهان قلمداد می‌شود. بر اساس گزارش ها، میانگین بارش در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در حدود ۱۵۱ میلی متر بوده و در بلند مدت ۲۳۲ میلی متر است که این مقدار کمتر از یک سوم متوسط بارش جهانی (۸۶۰ میلی‌متر) محسوب می‌شود. توزیع بارش در ایران نیز بسیار نامتناسب است و در برخی از مناطق، میزان تبخیر و تعرق بیش از مقدار بارش سالیانه است. این ویژگی‌ها موجب شده که حدود ۳۵ درصد سرزمین‌های کشور دارای آب و هوای بسیار خشک، ۳۰ درصد خشک، ۲۰ درصد نیمه خشک، ۵ درصد مدیترانه‌ای و ۱۰ درصد مرطوب باشد.

در کشت دیم نیاز آبی گیاهان از طریق نزولات جوی تأمین می‌شود، مقدار بارندگی سالانه، اولین عامل موفقیت در کشت دیم است. بارش ناکافی باعث کاهش عملکرد می‌شود و عامل محدودکننده برای کشت دیم است. یکی از ویژگی‌های مناطق خشک این است که به علت خشکی و گرمی هوا، آفتاب سوزان، وزیدن باد و تأثیر عوامل دیگر، میزان تبخیر و تعرق سالانه از مجموع آب حاصل از بارندگی‌ها در طول سال بیشتر است. بنابراین، تبخیر و تعرق به عنوان عامل مهمی در کشت دیم در مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می‌شود.

در ادبیات رایج، مناطق مستعد دیم تنها با میزان بارندگی سنجیده می‌شود، درصورتی که اگر هم زمان با میزان بارندگی، میزان تبخیر و تعرق نیز در نظر گرفته شود مسئله متفاوت می‌شود. از این رو شاخص خشکی با لحاظ کردن میزان تبخیر و تعرق و با تقسیم بارش بر میزان تبخیر و تعرق حاصل می‌شود؛ بنابراین میزان بارندگی به تنهایی معیار کافی برای سنجش کشت دیم نمی‌تواند مبنای درستی باشد بلکه میزان تبخیر و تعرق هم تعیین کننده است.

از این رو، ممکن است در برخی مناطق کشور با وجود اقلیم خشک و نیمه خشک و میزان بارش کم، میزان تبخیر و تعرق هم پایین بوده و باعث شود این مناطق مستعد کشت دیم گردد. به طور مثال اگرچه در برخی از شهر‌های شمالی استان فارس همانند اقلید، میزان بارش سالانه کم بوده و حدود ۱۶۵ میلیمتر باشد، اما تبخیر و تعرق نیز در این منطقه کم و بر اساس شاخص خشکی و گزارش نشریه تولید گیاهان زراعی، این منطقه از مناطق مناسب کشت گندم دیم است.

با توجه به موارد فوق‌الذکر، هرچند شاخص بارش به عنوان یک عامل مهم برای کشت دیم مطرح است، اما شاخص خشکی به دلیل توجه همزمان به میزان بارش و تبخیر و تعرق، به عنوان یک شاخص مهم‌تر و کامل‌تر در بحث توسعه کشت دیم مطرح است و باعث بهبود در بررسی اقلیمی مناطق مستعد کشت دیم می‌شود.

به گزارش مهدی اکبری