«نگارگری» ایرانی چگونه جهانی می‌شود؟/ ناگفته‌هایی از یک دوسالانه

خبرگزاری مهر - گروه هنر- آزاده فضلی: یازدهمین دوسالانه ملی نگارگری ایران شنبه ۱۳ اسفندماه در حالی در مؤسسه صبا آغاز به کار کرد که در این نمایشگاه ۲۲۱ اثر از ۱۵۲ هنرمند در گرایش‌های تذهیب، نگارگری، گل و مرغ و طراحی نگارگری به نمایش گذاشته شده است.

از میان ۲۲۱ اثر، ۷۷ اثر از ۵۵ هنرمند در گرایش تذهیب، ۲۳ اثر از ۱۲ هنرمند در گرایش طراحی نگارگری، ۶۳ اثر از ۴۳ هنرمند در گرایش گل و مرغ و ۵۸ اثر از ۴۰ هنرمند در گرایش نگارگری، روی دیوار رفته و همچنین ۳۱ اثر نیز از هنرمندان مدعو به نمایش درآمده است.

نمایشگاه آثار یازدهمین دوسالانه ملی نگارگری ایران تا ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ در مؤسسه صبا فرهنگستان هنر میزبان علاقمندان خواهد بود.

نمایشگاه آثار دوسالانه نگارگری، فضایی چشم و روح‌نواز برای علاقمندان به این هنر ایجاد می‌کند، همچنان که هنر نگارگری از مفاهیمی مانند تعالی روح، هنر قدسی و دیگر مفاهیم مشابه نشأت گرفته است.

در بخش‌هایی از نمایشگاه، آثاری متفاوت از آثار نگارگری همیشگی همچون تذهیب و تشعیر و گل و مرغ هستیم و نگاره‌هایی دیده می‌شوند که به نوعی می‌توان گفت در جهت گذار از ویژگی‌های همیشگی نگارگری برآمده‌اند. البته نمی‌توان کتمان کرد که هنر نگارگری هنری روحانی محسوب می‌شود که عالمی برتر از عالم مادی زمین در ذهن هنرمند نقش می‌بندد. به بهانه برگزاری نمایشگاه یازدهمین دوسالانه نگارگری ایران با یکی از اعضای شورای سیاستگذاری این دوسالانه به گفتگو پرداختیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

تولید یک اثر نگارگری در این مقیاس و کیفیت، زمان‌بر است و اگر توجیه اقتصادی نداشته باشد و صرفاً به دلیل عشق و علاقه هنرمند رخ دهد نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم آثار هنری به کرّات تولید شوند امیر طهماسبی هنرمند نگارگر و عضو شورای سیاستگذاری یازدهمین دوسالانه ملی نگارگری ایران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ارزیابی آثار این دوره دوسالانه توضیح داد: در این دوره دوسالانه نگارگری شاهد نوسان نبودیم و آثار را می‌توانیم هم از جهت کمّیت و هم از کیفیت مورد بررسی قرار دهیم؛ در مورد کیفیت آثار باید بگویم چون خیلی از هنرمندانی را که شرکت کرده‌اند، می‌شناسیم آثارشان کیفیت رو به رشدی داشته است و می‌توان این آثار را نسبت به دوره‌های قبلی مقایسه کرد و جای امیدواری دارد که در بخش‌هایی مثل تذهیب، شاهد کیفیت بهتری هستیم و به آثار اصیل نقاشی ایرانی نزدیک‌تر است و کارهای فوق‌العاده‌ای را شاهد هستیم.

نمایشگاهی که تمام بضاعت نگارگری ایران نیست!

وی همچنین گفت: مشکل عمده ما در بخش نگارگری است که به نسبت نسل میانه‌ای که جز هنرمندان باسابقه هستند، کیفیتی که انتظار داریم و خلأیی که با آن مواجه هستیم، هنوز نتوانستیم پر کنیم و جایگزین‌های خوبی برای آنها پیدا نکردیم و این موضوع کمی مایه نگرانی است. البته فراز و فرودها همیشه در هنرهای تجسمی به ویژه در نقاشی نیز دیده می‌شود و فقط مربوط به نگارگری نیست اما در مجموع با توجه به وقفه‌ای که در برگزاری دوسالانه افتاد و شرایطی که داشتیم، نمایشگاه آثار یازدهمین دوسالانه نگارگری، نمایشگاه آبرومند و خوبی قلمداد می‌شود البته این، تمام بضاعت نگارگری ایران نیست و به واقع اعتقاد دارم شرایط از اینکه هست، بهتر می‌تواند باشد و کیفیت بهتری را شاهد باشیم. به ویژه اگر بتوانیم با ترفندی، دوستانی که سابقه بیشتری دارند، جذب کنیم و از کارهایشان استفاده کنیم، می‌توانیم شرایط بهتری را داشته باشیم.

طهماسبی در مورد مشکل بزرگی که هنرمندان نگارگر با آن مواجه هستند، بیان کرد: اگر فضای هنر به ویژه هنرهای تجسمی و سنتی، حمایت مالی نداشته باشند، متأسفانه همیشه مشکلات پابرجا خواهد ماند چراکه تولید یک اثر هنر نگارگری در این مقیاس و کیفیت، زمان‌بر است و اگر توجیه اقتصادی نداشته باشد و صرفاً به دلیل عشق و علاقه هنرمند رخ دهد نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم آثار هنری به کرّات تولید شوند. بنابراین حمایت از این هنر بسیار اهمیت دارد و نبود آن، مشکلات عدیده‌ای در زمینه کیفی کار ایجاد می‌کند.

وی با اشاره به حمایت‌های مدیرکل هنرهای تجسمی از نگارگری، تصریح کرد: امیدواریم که در مساله مالی و خرید آثار هنری حمایت‌هایی را شاهد باشیم، چراکه در این نوع مسائل مراکز دولتی مؤثر هستند و می‌توانند دلگرمی برای هنرمندان به وجود آورند. این اتفاق در سال‌های قبل افتاده است و وقتی ما جوان‌تر بودیم، خرید آثار و کمک‌های مالی به ما کمک کرد تا بتوانیم این مسیر را ادامه دهیم و این انتظار از مسئولان وجود دارد.

این هنرمند نقاش و نگارگر درباره وضعیت انجمن نگارگری ایران توضیح داد: نیاز داریم که اتفاق جدیدی در انجمن رخ دهد و بازنگری صورت گیرد چراکه در حال حاضر، انجمن آنطور که باید و شاید و همچون سال‌های اوج گذشته‌اش، فعال نیست. انجمن حضوری کمرنگ در عرصه نگارگری دارد اما برگزاری نمایشگاه دوسالانه نیز به نوعی تأثیرگذار است و به واسطه رئیس هیأت مدیره انجمن و پیشکسوتان شکل گرفت اما انتظار بیش از اینها است، چراکه انجمن نباید صرفاً اکتفا به برگزاری نمایشگاه کند و باید به موضوعات دیگری نیز بپردازد.

رشد و خلاقیت در نگارگری چگونه رخ می‌دهد؟

وی در پاسخ به اینکه در هنر نگارگری که جز هنرهای اصیل ایرانی محسوب می‌شود و از قواعد خاصی پیروی می‌کند؛ رشد و خلاقیت چگونه رخ می‌دهد، گفت: «نگارگری» اساساً جز هنرهای کلاسیک ایرانی است و یک چارچوب مشخصی دارند و فقط در نقاشی و نگارگری اینگونه نیست و در موسیقی نیز شاهد چنین چارچوبی هستیم. در واقع این چارچوب مثل فضای نقاشی مدرن، رها نیست و در این چارچوب ما کاملاً آزادانه می‌توانیم خلق اثر کنیم و از تفکرات و شیوه‌های دیگر ایده بگیریم. همچنین در متریال نیز می‌توانیم تجربه‌های جدیدی را داشته باشیم اما تمامی این اتفاقات باید داخل چارچوبی که تعریف شده است، باشد و این از جهاتی مشکل را افزون می‌کند، چراکه ما باید هم اصالت را در نظر بگیریم و هم بتوانیم مبانی نقاشی ایرانی را حفظ کنیم. دستیابی به این مهم، نیاز به استمرار کاری و مطالعه و نقد خوب داریم که اینها جز مشکلاتی است که در فضای هنرها ی تجسمی ایران کمتر دیده می‌شود. اما با تمام این مسائل شاهد کارهای خوبی هستیم و امیدواریم این شرایط تداوم یابد.

عضو شورای سیاستگذاری یازدهمین دوسالانه ملی نگارگری ایران در مورد کیفیت و سنجش آثاری که از چارچوب‌های همیشگی نگارگری گذر کرده‌اند و در نمایشگاه دوسالانه نیز حضور دارند، توضیح داد: صرفاً نمی‌توانیم بگوییم آثاری که متفاوت از بقیه هستند، آثاری خوب هستند و بعضاً چون ما فضا را برای ارائه آثار بازتر گرفتیم، این به آن معنی نیست که قطعاً این کارها موفق هستند بلکه این آثار می‌توانند بارقه‌هایی از اتفاقات باشند که در خلق آثار بعدی خودشان را نشان دهند. همچنین، احساس کردیم حضور این آثار می‌تواند مسیری را برای آینده ایجاد کند تا فضاهای بهتری را شاهد باشیم. در واقع سعی کردیم نمایشگاه دوسالانه یازدهم را از یکدستی خارج کنیم و آثار جدید را نیز نصب کنیم. در هر حال اصالت در آثار کلاسیک سنتی و هنر نگارگری بسیار مهم است چراکه باید مبانی و چارچوب‌ها حفظ شوند؛ برای مثال در تذهیب، بهترین آثار در دوره‌های پیشین به ویژه چند قرن گذشته خلق شده است و همان دوره، معیار و الگوی مقایسه‌ای بسیار خوبی محسوب می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: کاری موفق است که بتواند اصالت‌های کلاسیک را حفظ کند و در عین حال، قالب‌های جدیدتری را ارائه کند بدون اینکه لطمه‌ای به چارجوب‌ها وارد کند. این نکته بسیار حساسی است که به راحتی شکل نمی‌گیرد و هنرمند نگارگر شاید پس از طی چند دهه کاری، به این مهم دست یابد.

نگاه جهانی در آثار نگارگری

طهماسبی در پاسخ به خبرنگار مهر درباره اینکه یک هنرمند نگارگر چگونه می‌تواند نگاهی جهانی را در آثارش نمود دهد و مخاطب جهانی را نیز جذب کند، گفت: اگر بخواهیم اینگونه نگاه کنیم، باید هنرهای جدید در دنیا را نیز بشناسیم؛ نگارگری ما اگر بخواهد در حد فضای کتاب‌آرایی و کلاسیک سنتی باشد، قطعاً نمی‌تواند در دنیای جدید حرفی برای گفتن داشته باشد. هنرمند باید هنر جدید و کاربردهای آن را بشناسد و در واقع فضای کاری باید از فضای تصویرسازی و کتاب‌آرایی خارج شود و در قالب تابلو کار کند که کار کردن در این قالب، معیارهای دیگری خواهد داشت، معیارهایی چون سادگی، ابعاد، اشاره به زیبایی‌شناسی جدیدتر و … بعضاً در کار هنرمندانی که در دنیا شاخص‌تر می‌شوند و ساکن هند یا پاکستان می‌شوند، اینگونه آثار را می‌بینیم. اینها با دنیا و هنر جدید ارتباط بهتری داشتند و دارای هنرهای دوگانه هستند؛ یعنی در هنرهای سنتی مشغول بودند و در عین حال توانستند با معیارهای جهانی نیز کار کنند.

وی ادامه داد: هنر نگارگری و هنرهای سنتی چنین امکانی را دارند، همچنان که در موسیقی ایرانی نیز چنین امکانی وجود دارد که با تلفیق، موسیقی تلفیقی ساخته می‌شود.

این هنرمند نگارگر در پایان گفت: برای رسیدن به هنر نگارگری با مخاطب جهانی باید چند وجه در نظر گرفته شود؛ اول سلیقه عمومی، دوم مطالعه و سوم ارتباط هنرمند با هنر؛ همه این وجه‌ها در کنار آزمون و خطا کردن هنرمند و استمرار در کار به نتیجه می‌رسد که در نهایت یک هنرمند می‌تواند نگاهی جهانی را در آثارش نمود دهد و موفق شود و این حتماً شدنی است.