کیومرث پوراحمد که بود و برای سینمای ایران چه کرد؟

نگارش از یورونیوز فارسی  •  به روز شده در: ۰۵/۰۴/۲۰۲۳ - ۱۸:۴۵

«چیه برادر؟ جشن تولده. ممنوعه؟ زن بی‌حجاب نداریم. زن با حجاب هم نداریم. مرد بی‌غیرت نداریم. مرد باغیرت هم نداریم. نوار مبتذل نداریم. ماهواره نداریم. صور قبیحه نداریم. حشیش، گرس، تریاک، ذغال خوب و رفیق ناباب نداریم. رقص، آواز، خوشی، خنده، بشکن و بالابنداز نداریم. شرمنده‌تونم هیچ چیز ممنوعه کلاً نداریم. نداریم. مهمونیه ولی مهمون هم نداریم. جشن تولد یه بچه‌س ولی بچه هم نداریم.» احتمالا این بخش از دیالوگ ماندگار فیلم «شب یلدا»ی کیومرث پوراحمد بیشترین شباهت را به این روزهای ایران و آخرین روز‌های زندگی خودش داشته است. حالا پوراحمد با مرگ خودخواسته‌اش در ۷۴ سالگی، بعد از کارگردانی ۳۱ فیلم و سریال ماندگار به تمام خاطراتش پایان داده است. 

ظهر روز ۱۶ فروردین، رسانه‌های ایران خبر دادند که آقای پوراحمد در بندر انزلی درگذشته است. دقایقی از اعلام خبر فوت او نگذشته بود که مجله فیلم امروز به سردبیری هوشنگ گلمکانی خبر داد کیومرث پوراحمد «از سر افسردگی، ناامیدی، بی‌آیندگی و بیهودگی» خودکشی کرده و به زندگی خود پایان داده است. پلیس هم تایید کرد که «دست نوشته‌ای در کنار جسد» این کارگردان سینما کشف شده که حکایت از اقدام به خودکشی او دارد.

کیومرث پوراحمد در کنار مادرش، پروین دخت یزدانیان در پشت صحنه فیلم قصه‌های مجیدفضای مجازی

کیومرث پوراحمد ۲۵ آذر ۱۳۲۸ در نجف آباد اصفهان به دنیا آمد. پروین دخت یزدانیان، «بی‌بی» سریال قصه‌های مجید، مادرش بود. خودش گفته از میان فیلم‌هایش، «شب یلدا»، «اتوبوس شب»، «خواهران غریب»، «به خاطر هانیه» و «قصه‌های مجید» را بیشتر از همه دوست داشته است.

کیومرث پوراحمد از کجا شروع کرد؟

شاید خیلی‌ها کیومرث پوراحمد را با سریال «قصه‌های مجید» به خاطر بیاورند و برخی دیگر فیلم «شب یلدا» را شاهکار او معرفی کنند. اما پوراحمد فعالیت هنری‌اش را با دستیار کارگردانی نادر ابراهیمی در مجموعه تلویزیونی «آتش بدون دود» در سال ۱۳۵۳ آغاز کرد. 

بعد از این، پوراحمد وارد ژانر کودک شد و اولین کارش هم نویسندگی فیلمنامه «قصه خیابان دراز» به کارگردانی محسن تقوایی بود. اما آن چیزی که پوراحمد را بر سر زبان‌ها انداخت کارگردانی مجموعه تلویزیونی «قصه‌های مجید» در سال ۱۳۶۹ بود. داستان پسر نوجوان اصفهانی که همراه با مادربزرگش، «بی‌بی» زندگی می‌کند و هر قسمت هم درگیر ماجراهای مختلف و روزمره زندگی می‌شود. فیلم قصه‌های مجید برای متولدان دهه ۶۰ ایران یادآور خاطرات زیادی است. 

• کیارستمی؛ درخت تنومند سینمای ایران بود
• چهل سال سینمای ایران: از مخالفت با فحشا تا نوزایی ستارگان

پوراحمد در سال ۱۳۷۳ فیلم «به‌خاطر هانیه» را ساخت که به گفته برخی منتقدان می‌تواند شاهکار هنری او باشد. فیلم دیگرش، «خواهران غریب» در سال ۱۳۷۴ ساخته شد. این فیلم داستان زندگی دو خواهر دوقلو را روایت می‌کرد که تا پیش از این، از وجود هم بی‌خبر بودند. فیلم با بازی خسروشکیبایی و خواندن قطعه «مادر من» با استقبال بی‌نظیری مواجه شد. برخی معتقدند که این قطعه از مشهورترین ترانه‌های خوانده شده برای مادر است که توسط ناصر چشم‌آذر آهنگسازی شده است. پوراحمد برای کارگردانی فیلم خواهران غریب در چهاردهمین جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را دریافت کرد و فیلمش هم پرفروش‌ترین فیلم سال لقب گرفت. 

ایرانی‌ها شب‌های زیادی را جلوی تلویزیون با دیدن سریال‌ها و فیلم‌های پوراحمد سپری کرده‌اند. تقریبا بلافاصله بعد از تولید فیلم خواهران غریب، او «مجموعه تلویزیونی سرنخ» را ساخت. این فیلم در ژانر پلیسی و معمایی با آهنگسازی ناصر چشم‌آذر بود و از شبکه اول صدا و سیما پخش می‌شد. داستان فیلم درباره یک بازپرس اصفهانی به نام «امیرحسین اوصیا» با بازی جهانبخش سلطانی به همراه یک افسر آگاهی به نام مصطفی بود. 

بعد از این سریال‌ پوراحمد یکبار دیگر وارد ساخت فیلم سینمایی شد و «گل یخ» و «شب یلدا» را با بازی محمدرضا فروتن کارگردانی کرد. خودش گفته «شب يلدا»، الهام‏ گرفته از زندگي‌اش بوده است. او در سلسله نشست‌های «تاریخ شفاهی» موزه سینما گفته بود: «شب یلدا زندگی خودم است و بدین شکل ساخته شد که خودم پلان به پلان بازی می‌کردم و محمدرضا فروتن تکرار می‌کرد. به شکلی که وقتی مادرم در اصفهان فیلم را دیده بود کاملا متوجه شده بود که زندگی خودم است زیرا حرکات و نحوه بیان محمدرضا فروتن درست مثل من بود که بلافاصله به من زنگ زد و گفت کیومرث تو واقعا خودت را یک سال در خانه حبس کرده بودی و به ما نگفته بودی.»

از افتخار شاگردی برای مسعود کیمیایی تا حق پدری نادر ابراهیمی بر او

کیومرث پوراحمد سال‌ها دستیار کارگردان‌هایی مانند عباس کیارستمی و نادر ابراهیمی بود و ارادتش به مسعود کیمیایی را هم بر زبان آورده بود. در شب تقدیر از پوراحمد، او خود را شاگرد مسعود کیمیایی دانست و گفت: «این افتخاری برای یک شاگرد است در مراسم تقدیر از او، در کنار استادش قرار گیرد.» پوراحمد در سلسله نشست‌های «تاریخ شفاهی» موزه سینما گفته بود که «در کارم فقط به نادر ابراهیمی که در حق من پدری کرد مدیون هستم زیرا من را آزاد گذاشته بود هر سکانسی که می‌خواستم با هر فیلمبرداری می‌گرفتم و تشویقم هم می‌کرد.»

او سال ۱۳۹۹ در گفتگو با ماهنامه سینمایی «فیلم امروز» از محمد نوری، به عنوان «رفیق شش دانگ» یاد کرده و گفته بود «حاتمی کیا را زمانی دوست داشتم اما...».

پوراحمد یک بار با حضور در برنامه خندوانه شبکه نسیم درباره دوستی خود با شهید آوینی گفته بود: «من فقط دو جلسه و هر جلسه سه ساعت با شهید آوینی صحبت کردم و دوستی ما فقط در همان مدت بود. شهید آوینی فیلم سفرنامه شیراز را دیده بود و برای من یک کتاب با یک یادداشت مهر آمیز نوشته بود من مجله سوره را آن زمان نمی‌خواندم و از نظرم مکروه بود، اما یک شاخه گل مریم خریدم و به دفتر سوره و نزد اقای مرتضی آوینی رفتم و او گفت بهترین گل را برای من آوردی. در آن جلسه ۴ ساعتی با هم گفتگو کردیم و یادم می‌آید در برخی موضوعات کاملا مخالف یکدیگر بودیم و عقایدمان ضدیکدیگر بود. شهید آوینی بسیار به دل من نشست و هنگامی که شهید شد در مجله سوره ویژه نامه‌ای در خصوص شهید آوینی درآمد که من در آن ویژه نامه یک ستون درباره او نوشتم. همسر شهید آوینی در آن زمان به من گفت آن ستون بسیار تاثیر گذار بود و وقتی قرار شد درباره شهید آوینی فیلمی بسازند همسر و برادر شهید گفتند که این فیلم را من بسازم.»

پوراحمد، منتقد حکومت جمهوری اسلامی

پوراحمد بارها در بیان دیدگاه‌های سیاسی‌اش از میرحسین موسوی و حسن روحانی دفاع کرده است. سال ۱۳۸۸عکس موسوی و خاتمی را در دست داشت و سال ۱۳۹۶ با حضور در برنامه «سی‌وپنج» فریدون جیرانی گفته بود: «دوستان اصولگرا چرا اینقدر بی‌اصول رفتار می‌کنند؟ شما در انتخابات باختید؛ بعد یک نفر به نام حسن عباسی می‌گوید می‌خواهد جلوی روحانی بایستد. ما که ۲۴ میلیون نفر هستیم؛ پشت روحانی هستیم.» او در همین برنامه از برجام دفاع کرده بود و صداوسیما را «رسانه میلی» خوانده بود. 

چهار سال پیش او در مراسم تشییع جنازه خشایار الوند گفته بود: «در چهل سال گذشته، کدام روز برای ما روز خوبی بوده؟ خنده مکروه و حرام است. رقص و شادی مکروه و حرام است. در چهل سال گذشته مدام در برهه حساس بودیم که باید خفه‌خون می‌گرفتیم و نمی‌خندیدیم.»

View this post on Instagram

A post shared by Kiumars.pourahmad (@kiumars.pourahmad)

پست انتقادی کیومرث پوراحمد درباره جشنوار فجر

بعد از این صحبت‌های پوراحمد، رسانه‌های اصولگرا و حکومتی ایران به او تاختند. کیهان در یادداشتی با عنوان «خطاب به سینماگرانی که مدعی‌اند ۴۰ سال است یک روز خوش ندیده‌اند» نوشت که «اگر انقلاب نشده بود محال بود بتوانید در برابر فعالان سینمای‌ قبل از انقلاب، عرض اندام کنید. قبل از این چهل سال، در حد و اندازه یک دستیار جزء یا بازیگر دست چندم تئاترهای پرت و گمنام هم نبودید. به واسطه انقلاب بود که بیشترین کارهای تولیدی و پروژه‌های میلیاردی در اختیارتان قرار گرفت. مگر در اوج اتفاقات ۸۸ سریال میلیاردی به شما واگذار نشد. مگر در اوج بیکاری بدنه سینما، مرتب دستمزد نجومی نگرفتنید؟ او درحالی چنین حرفی را به زبان آورده که در ۴۰ سال اخیر از مواهب تلویزیون، بنیاد فارابی، بنیاد روایت فتح و… بیشترین بهره را برده است.»

آخرین انتقاد پوراحمد از حکومت جمهوری اسلامی به جشنواره فجر سال گذشته برمی‌گردد. فیلم «این پرونده باز است» آخرین فیلم پوراحمد بود که بدون او در جشنواره حضور پیدا کرد. مضمون این فیلم درباره قتل‌های ناموسی در رده سنی نوجوانان است. پوراحمد حتی در نشست خبری فیلم خود در جشنواره حضور پیدا نکرد و علی قائم مقامی، تهیه کننده این فیلم هم در این نشست خبری گفت: «نظر آقای پوراحمد، کارگردان فیلم بر عدم حضور بود و من هم اصرار نکردم، چون ایشان پیش‌کسوت هستند.»

• سایه تحریم با چاشنی سانسورهای صدا و سیما در اختتامیه جشنواره فیلم فجر
• جشنواره جهانی فجر؛ از «هت تریک» تا «معدن‌چی»

او همزمان با شروع جشنواره در صفحه اینستاگرام خود نوشته بود: «جشنواره فیلم فجر دیگر جشن سینمای ایران نیست، جشن دو سه ارگان خاص است، در این چند ساله جشنواره برای من هیچ ارزش و اهمیتی نداشته به خصوص در این سال خونبار و دردناک، با این همه داغی که بر دل داریم دیگر چه جشنی چه جشنواره‌ای؟» 

روزنامه کیهان بار دیگر در این باره به پوراحمد و به دلیل عدم حضورش در جشنواره حمله کرد و نوشت: «پوراحمد در فیلم پرونده باز است واقعا حرفی برای گفتن ندارد. یک قتل ناخواسته و مسئله قصاص و شعر و شعارهای گل درشت و غلط‌های تصویری و دادگاه باسمه‌ای و پایان لنگ در هوا.» روزنامه جوان، روزنامه نزدیک به سپاه هم با حمله به پوراحمد نوشت: «شما برای جشنواره و فرهنگ ایرانی اهمیت ندارید.»

به فیسبوک یورونیوز فارسی بپیوندید

احتمالا همین برخوردها بود که به قول هوشنگ گلمکانی باعث شد کیومرث پوراحمد «از سر افسردگی، ناامیدی، بی‌آیندگی و بیهودگی» به زندگی خود پایان دهد. همانطور که او در فیلم شب یلدایش گفته بود: «رقص، آواز، خوشی، خنده، بشکن و بالابنداز نداریم.»

هم‌رسانی این مطلب:

• هم‌رسانی کنید
• توییت
• هم‌رسانی کنید
• send
• هم‌رسانی کنید
• توییت
• هم‌رسانی کنید
• send

• هم‌رسانی کنید
• هم‌رسانی کنید
• Send
• هم‌رسانی کنید
• هم‌رسانی کنید
• Send

مطالب مرتبط

کیومرث پوراحمد، کارگردان سرشناس ایرانی به زندگی خود پایان داد

چهلمین جشنواره فیلم فجر؛ «موقعیت مهدی» سیمرغ‌ بلورین را ربود

موج تحریم جشنواره‌های فجر از سوی هنرمندان؛ تئاتری‌ها پیشتازند

فیلم سریال‌های تلویزیونی کارگردان جشنواره جهانی فجر سینما